«نوروز» بزرگترین جشن ملی ایرانیان سابقه‌ای هزاران ساله دارد. از گذشته‌های دور آریایی‌های ساکن در فلات ایران روز اول سال و آغاز بهار را به برگزاری مراسم ویژه و توأم با سرور و شادمانی اختصاص می‌دادند.
برخی پژوهشگران، ریشه تاریخی این جشن را به «جمشید پیشدادی» نسبت می‌دهند و نوروز را «نوروز جمشیدی» می‌خوانند.
این گروه معتقدندکه جمشیدشاه بعداز یک سلسله اصلاحات اجتماعی بر تخت زرین نشست و فاصله بین دماوند تا بابل را در یک روز پیمود و آن روز (روز هرمزد) از فروردین ماه بود. چون مردم این شگفتی را از او دیدند جشن گرفتند و آن روز را "نوروز" خواندند.
پرونده‌ها:
هفت سین رمز آلود / سنبل، گل هفت‌سین / هفت‌سین سفره زندگی / سین هشتم سفره هفت سین!؟ / هفت‌سین کهکشان راه شیری / ماهی قرمز "سین" ندارد / ماهی قرمز‌کوچولو / میهمانان تنگ‌های بلوری /
ردوسی شاعر بزرگ پارسی گوی نیز در شاهنامه پیدایش نوروز را به جمشیدشاه نسبت می دهد:
به جمشید برگوهر افشاندند
مر آن روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز فرودین
بر آسوده از رنج روی زمین
بزرگان به شادی بیاراستند
می و جام و رامشگران خواستند
چنین جشن فرخ از آن روزگار
به ما ماند از آن خسروان یادگار
اما عاملی که «نوروز» را از دیگر جشن‌های ایران باستان جدا کرد و باعث ماندگاری آن تا امروز شد،«فلسفه وجودی نوروز» است: زایش و نوشدنی که همزمان با سال جدید در طبیعت هم دیده می‌شود.
دکترحسن میرزایی جامعه شناس در این باره می‌گوید: «یکی از نمودهای زندگی جمعی، برگزاری جشن‌ها و آیین‌های گروهی است، گردهم آمدن‌هایی که به نیت نیایش و شکرگزاری و یا سرور و شادمانی شکل می‌گیرند.
برهمین اساس جشن‌ها و آیین‌های جامعه ایران را هم می‌توان به سه گروه عمده تقسیم‌بندی کرد: جشن‌ها و مناسبت‌های دینی و مذهبی، جشن‌های ملی و قهرمانی و جشن‌های باستانی و اسطوره‌ای. جامعه ایران در گذشته به شادی به عنوان عنصر نیرودهنده به روان انسان، توجه ویژه‌ای داشتند.
آنها براساس آیین زرتشتی خود چهار جشن بزرگ و ویژه تیرگان، مهرگان، سده و اسپندگان را همراه با شادی و سرور و نیایش برگزار می کردند. دراین بین نوروز بنا به اصل تازگی بخشیدن به طبیعت و روح انسان همچنان پایدار ماند. گرچه باتوجه به قانون تغییر پدیده های فرهنگی ، نوروز هم ناگزیر نسبت به گذشته با دگرگونی هایی همراه است.»
خوان نوروزی
به هرحال در آیین‌های باستانی ایران برای هر جشن «خوانی» گسترده می‌شد که دارای انواع خوراکی‌ها بود. خوان نوروزی «هفت سین» نام داشت و می‌بایست از بقیه خوان‌ها رنگین‌تر باشد.
این سفره معمولاً چندساعت مانده به زمان تحویل سال نو آماده بود و بر صفحه ای بلندتر از سطح زمین چیده می شد. همچنین میزدپان (MAYZADPAN) به منظور پخش کردن خوراکی ها در کنار سفره گماشته می شد. این خوان نوروزی برپایه عدد مقدس هفت بنا شده بود.
توران شهریاری، سخنران جامعه زرتشتیان ایران، معتقد است : «تقدس عدد هفت از آیین مهر یا میتراست و به سالهای دور باز می‌گردد. در این آیین هفت مرحله وجود داشت برای اینکه انسان به مقام عالی و آسمانی برسد. پس عدد هفت، از پیش از زرتشت برای انسان عزیز بوده و در آیین‌های مختلف و به نمادهای گوناگون دیده می‌شود ، مانند هفت آسمان، هفت دریا، هفت گیاه و... »
درهمین راستا اسناد تاریخی نیز از برپایی سفره هفت سین به یاد هفت امشاسپندان خبر می‌دهند؛ طبق این اسناد، هفت امشاسپندان مقدس عبارت بودند از:
اهورامزدا (به معنی سرور دانا)، و هومن (اندیشه نیک)، اردیبهشت (پاکی وراستی)، شهریور (شهریاری آرزو شده با کشور جاودانی)، سپندارمزد (عشق و پارسایی)، خرداد (رسایی و کمال) و امرداد (نگهبان گیاهان).
از هفت چین تا هفت سین
اما در بسیاری از منابع تاریخی آمده است که «هفت سین» نخست «هفت شین» بوده و بعدها به این نام تغییر یافته است.
شمع، شراب، شیرینی، شهد (عسل) ، شمشاد، شربت و شقایق یا شاخه نبات، اجزای تشکیل دهنده سفره هفت شین بودند. برخی دیگر به وجود «هفت چین» در ایران پیش از اسلام اعتقاد دارند. توران شهریاری در این باره می‌گوید: «در زمان هخامنشیان در نوروز به روی هفت ظرف چینی غذا می‌گذاشتند که به آن هفت چین یا هفت چیدنی می‌گفتند. بعدها در زمان ساسانیان هفت شین رسم متداول مردم ایران شد و شمشاد در کنار بقیه شین‌های نوروزی، به نشانه سبزی و جاودانگی برسر سفره قرارگرفت.
بعد از سقوط ساسانیان وقتی که مردم ایران اسلام را پذیرفتند، سعی کردند که سنت‌ها و آیین‌های باستانی خود را هم حفظ کنند. به همین دلیل، چون در دین اسلام «شراب» حرام اعلام شده بود، آنها، خواهر و همزاد شراب را که« سرکه» می‌شد انتخاب کردند و اینگونه شین به سین تغییر پیداکرد.»
البته در این باره تعابیر مختلفی وجود دارد. چنانچه در کتاب فروری آمده است: که در روزگار ساسانیان، قابهای زیبای منقوش و گرانبها از جنس کانولین، از چین به ایران وارد می شد. یکی از کالاهای مهم بازرگانی چین و ایران همین ظرف هایی بود که بعدها به نام کشوری که از آن آمده بودند «چینی» نام گذاری شد و به گویشی دیگر به شکل سینی و به صورت معرب «سینی» در ایران رواج یافتند.
به هرروی خوراکی‌های خاصی بر سفره هفت سین می‌نشینند که عبارتند از: سیب، سرکه، سمنو، سماق، سیر، سنجد و سبزی (سبزه)
خوراکی‌هایی که به نیت‌های گوناگون انتخاب شده‌اند:
سمنو: نماد زایش و باروری گیاهان است و از جوانه های تازه رسیده گندم تهیه می شود.
سیب : هم نماد باروری است و زایش. درگذشته سیب را درخم های ویژه ای نگهداری می کردند و قبل از نوروز به همدیگر هدیه می دادند.
می‌گویند که سیب با زایش هم نسبت دارد، بدین صورت که اغلب درویشی سیبی را از وسط نصف می‌کرد و نیمی از آن را به زن و نیم دیگر را به شوهر می‌داد و به این ترتیب مرد از عقیم بودن و زن از نازایی رها می شد.
سنجد: نماد عشق و دلباختگی است و از مقدمات اصلی تولد و زایندگی. عده‌ای عقیده دارند که بوی برگ و شکوفه درخت سنجد محرک عشق است!
سبزه: نماد شادابی و سرسبزی و نشانگر زندگی بشر و پیوند او با طبیعت است.
درگذشته سبزه‌ها را به تعداد هفت یا دوازده که شمار مقدس برج‌هاست در قابهای گرانبها سبز می‌کردند. در دوران باستان درکاخ پادشاهان ۲۰ روز پیش ازنوروز دوازده ستون را از خشت خام برمی‌آوردند و بر هریک از آنها یکی از غلات را می‌کاشتند و خوب روییدن هریک را به فال نیک می‌گرفتند و برآن بودند که آن دانه درآن سال پربار خواهدبود. در روز ششم فروردین آنها را می چیدند و به نشانه برکت و باروری در تالارها پخش می‌کردند.
سماق و سیر نماد چاشنی و محرک شادی در زندگی به شمار می‌روند.
اما غیر از این گیاهان و میوه‌های سفره نشین، خوان نوروزی اجزای دیگری هم داشته است: دراین میان «تخم مرغ» نماد زایش و آفرینش است و نشانه‌ای از نطفه و نژاد. «آینه» نماد روشنایی است و حتماً باید در بالای سفره جای بگیرد. « آب و ماهی» نشانه برکت در زندگی هستند. ماهی به عنوان نشانه اسفندماه بر سفره گذاشته می شود و «سکه» که نمادی از امشاسپند شهریور (نگهبان فلزات) است و به نیت برکت و درآمد زیاد انتخاب شده است.
شاخه‌های سرو، دانه‌های انار، گل بیدمشک، شیر نارنج، نان و پنیر، شمعدان و... را هم می‌توان جزو اجزای دیگر سفره هفت سین دانست. «کتاب مقدس» هم یکی از پایه‌های اصلی خوان نوروزی است و براساس آن هر خانواده‌ای به تناسب مذهب خود، کتاب مقدسی را که قبول دارد بر سفره می‌گذارد.
چنانچه مسلمانان «قرآن»، زرتشتیان «اوستا» و کلیمیان «تورات» را بر بالای سفره‌هایشان جای می‌دهند. بر سر سفره زرتشتیان درکنار اسپند و سنجد، «آویشن» هم دیده می‌شود که به گفته موبد «فیروزگری» خاصیت ضدعفونی کننده و دارویی دارد و به نیت سلامتی و بیشتر به حالت تبریک بر سر سفره گذاشته می‌شود.
در هرصورت او پیروز است و نامش خجسته است و از نزد خدا می‌آید و خواهان نیک بختی است و با تندرستی و گوارایی وارد شده است و سال نو را به همراه آورده است!
ویژه نامه همشهری امارات
