اما کارشناسان و انجمنهای دوستدار میراث فرهنگی از این موضوع ابراز نگرانی میکنند و معتقدند که رشد سامان نیافته گردشگری، به تخریب محیط زیست و بافت تاریخی این روستا انجامیده است.
ماسوله از توابع شهرستان فومن در استان گیلان در 60 کیلومتری شمال غربی شهر رشت قرار دارد. این روستا که اخیرا به آن لقب شهرک دادهاند، با 61 هکتار وسعت، 350 خانوار را در خود جای داده است، اما از این تعداد، حدود 200 خانوار، در فصل زمستان و بهعلت سرمای شدید به نواحی دیگر کوچ میکنند.
آمارهای پایگاه پژوهشی ماسوله وابسته به سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری کشور نشان میدهد که تعداد گردشگران ماسوله به سرعت افزایش مییابد؛ به گونهای که تنها در نوروز سال 1387 طی 5 روز، نزدیک به140 هزار گردشگر به ماسوله رفتهاند. از این گذشته در تابستان و در تعطیلات پایان هفته و نیز در روزهای عزاداری تاسوعا و عاشورا که آیین مذهبی خاصی در ماسوله برگزار میشود، دهها هزار گردشگر به این منطقه هجوم میبرند.
افزایش تعداد گردشگران، به نوبهخود موجب رونق ساخت و سازشده است، اما ساخت مهمانسرا برای سازمانهای دولتی همچون استانداری و اداره هواشناسی و نیز ویلاهای ثروتمندان غیربومی، با ضوابط ساخت و ساز در محدودههای تاریخی منطبق نبوده و معماری سنتی روستا را مخدوش ساخته است. « یحیی یوسف پور» شهردار ماسوله در این باره میگوید: « بعضی شهروندان، خارج از ماسوله ساکن هستند و میخواهند اینجا
خانه ویلایی و تابستانی داشته باشند و چون شرایط سخت زمستان ماسوله را نمیدانند، با اسلوبها و روشهای نادرست، معماری بومی را خدشهدار میکنند. گاهی هم این موارد در ساعات غیراداری ـ بعد از ساعت 2:30 یا 3 بعدازظهر- یا بهصورت شبانه اتفاق میافتد.
ماسوله در 150 روز از سال مه دارد و گاهی متخلفان از پوشش مه استفاده میکنند.»
در این میان، اعضای مؤسسه توسعه پایدار ماسوله که یک سازمان غیردولتی حامی میراث فرهنگی است، شهرداری و شورای شهر ماسوله را به سکوت در برابر ساخت و سازهای غیرمجاز و ارائه پیشنهادهای غیرمنطقی متهم میکنند. اما شهردار با رد این اتهامات میگوید: «ما حساسیت زیادی روی حفظ معماری سنتی داریم. من چند جلسه با پیمانکاران، معماران و نجاران محلی داشتهام و از آنها خواستهام که از الگوی معماری ماسوله تخطی نکنند. ولی ما در فضای کوچکی زندگی میکنیم که فقط 350 خانوار دارد و در این فضای زندگی تنگاتنگ، اقدامات قانونی خشک خیلی قابلتعقیب نیست.»
اشاره مؤسسه توسعه پایدار ماسوله به پیشنهادهای غیرمنطقی شهرداری و شورای شهر، متوجه پیشنهاد احداث تله کابین و ایجاد یک پارکینگ طبقاتی است که با مخالفت سازمان میراث فرهنگی روبهرو شده است. این سازمان معتقد است که فضای کوچک ماسوله گنجایش چنین تأسیساتی را ندارد.
از سوی دیگر، نماینده فومنات در مجلس شورای اسلامی نیز برای احداث تله کابین در ماسوله تلاش میکند اما پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری ماسوله، اجرای چنین طرحی را غیرقانونی میداند.
در همین باره، « نیکروز مبرهن شفیعی»، مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری ماسوله به خبرگزاری میراث فرهنگی گفت: «احداث تله کابین در ماسوله باعث مخدوش شدن منظر فرهنگی این شهر تاریخی میشود و این موضوع از نظر ضوابط ملی و بینالمللی تخلف است.به عقیده وی ساخت تله کابین در ماسوله بهعلت نداشتن بازده اقتصادی، سرمایهگذاری اشتباهی است. زیرا ماسوله در زمستان بسیار سرد است و امکان بهره برداری از تله کابین وجود ندارد. همچنین ماسوله در روزهای زیادی از سال مهآلود است و استفاده از تله کابین بیمورد میشود.»
بودجه قطرهای برای روستای بینالمللی گردشگری
شهرداری ماسوله علت ارائه چنین پیشنهادهایی را لزوم برخورداری از بودجه کافی برای نگهداری و ساماندهی بافت تاریخی ماسوله میداند. یحیی یوسف پور در این باره میگوید: « شهرداری فعلاً هیچ درآمدی ندارد؛ زیرا اعتباری نداریم تا یک تاسیسات درآمدزا را به وجود بیاوریم. حتی برای هزینههای جاری و حقوق پرسنلی نیز وابسته به دولت هستیم و دولت طی سال گذشته فقط 258 میلیون تومان اعتبار برایمان در نظر گرفت.»
او برای نشان دادن ارزش واقعی این بودجه میگوید: «شما اگر بخواهید در ماسوله یک متر ساخت و ساز طولی داشته باشید، بهخاطر سختی شرایط آب و هوا، حمل مصالح به شکل سنتی و... بین 3 تا 5 میلیون تومان پول لازم دارید. ساخت و بهسازی معابر هم، هر متر مربع 700 هزار تومان هزینه دارد.» اختصاص این میزان بودجه دولتی به شهرداری ماسوله در شرایطی صورت میپذیرد که دولت در سفر استانی خود به گیلان، ماسوله را بهعنوان منطقه نمونه گردشگری بینالمللی معرفی کرد. البته، یوسف پور از افزایش 170 درصدی بودجه شهرداری در سالجاری خبر میدهد اما این میزان افزایش را ناکافی ارزیابی میکند.
انشعابات برق و تلفن و نصب بیمحابای دکل و کشیدن سیم و کابل به این سو و آن سو نیز از دیگر مشکلاتی است که بافت تاریخی ماسوله را آسیب زده و حریم مناظرآن را مخدوش کرده است. شهردار ماسوله از مکاتبات خود با 2 اداره برق و مخابرات برای رفع این مشکل خبر میدهد، اما با ناامیدی میافزاید:« ساماندهی سیمها و دکلها 60 میلیون تومان بودجه میخواهد که اصلاً پول زیادی نیست اما اداره مخابرات یا اداره برق یا حتی سازمان میراث فرهنگی و استانداری گیلان حاضر به پرداخت آن نیستند.»
سوغات چین را از ماسوله بخرید!
مشکلات ماسوله، تنها به کالبد فیزیکی روستا محدود نمیشود و فضای بومی آن نیز دستخوش دگرگونیهایی شده است. اگرچه افزایش تعداد گردشگران موجب رونق کسب و کار اهالی روستا شده و مشتریان زیادی را برای فروشگاهها، کافهها، رستورانها و اقامتگاهها فراهم آورده، اما به پیشههای کهن و سنتی ماسوله آسیب زده است.
با افزایش تعداد گردشگران، اهالی ماسوله به مشاغل واسطهای وابسته به صنعت گردشگری روی آوردهاند و بسیاری از هنرها و صنایع بومی نظیر آهنگری، نجاری و چموشدوزی در شرف نابودی قرار گرفتهاند. در حالی که از دهها کارگاه چموش دوزی( نوعی کفش که از چرم گاو درست میشود.) تنها یک کارگاه فعال باقی مانده است، فروشگاههای بازار کوچک ماسوله از انواع اجناس ارزان قیمت و بیکیفیت چینی و پاکستانی پر شدهاند. در ساخت و سازهای جدید نیز بیشتر از در و پنجرههای آهنی یا چوبهای ساده و ارزان استفاده میشود و از اینرو کسب و کار نجاران و خراطان خبره رونق چندانی ندارد. (عروسکهایی که توسط زنان ماسولهای بافته میشوند، جزء هنرهای کهن و اصیل این روستا نیستند.)
اندک هنرمندان و صنعتگران سنتی ماسوله از اینکه بودجههای سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری کشور برای حمایت از صنایعدستی ایران کجا مصرف میشود و چرا به حمایت از صنایع سنتی ماسوله اختصاص نمییابد، اظهار بیاطلاعی میکنند.
گردشگر میآید، جنگل میرود
آسیبهای گردشگری به ماسوله، محیط زیست این روستا را نیز شامل میشود و جنگلهای کوهستانی منطقه را تهدید میکند. در سالهای گذشته برای دسترسی آسانتر به ماسوله، جادهای در بالادست آن ساخته شد که با جنگلتراشیهای نسبتا گسترده همراه بوده و احتمال فرسایش خاک و جاری شدن سیل را افزایش داده است. از سوی دیگر، رشد تعداد گردشگران موجب تولید زبالههای بیشتر به میزان 300 کیلوگرم در روز شده است. این زبالهها تا چندی پیش به جنگلهای سراوان رشت منتقل و در آن جا سوزانده میشدند، اما با ممنوعیت زباله سوزی در سراوان، زبالههای ماسوله در جنگلهای پایین دست منطقه سوزانده میشوند که در خواست شهرداری ماسوله از استانداری گیلان برای خرید یک دستگاه کوچک بازیافت زباله تا کنون بیپاسخ مانده است.
نبود پارکینگ در ماسوله نیز، ورود انبوه خودروهای شخصی و عمومی به روستا، خصوصا در روزهای تعطیل، ترافیک، سر و صدای زیاد و آلودگی هوا را موجب شده است.ماسوله نمونهای از پیشی گرفتن رشد تعداد گردشگران نسبت به مدیریت این بخش در ایران است و شهرها و روستاهای گردشگر پذیر دیگر نیز که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور بر افزایش تعداد آنها اصرار میورزد، کمابیش با این تهدیدها مواجه هستند.