پدر آن حضرت ابوطالب فرزند عبدالمطلب بن‌هاشم بن‌عبد مناف و مادرش هم فاطمه دختر اسد بن هاشم بود. بنا بر این علی علیه السلام از هر دو طرف هاشمی نسب است.
چنین افتخار منحصر به فردی که برای علی علیه السلام در اثر ولادت در اندرون کعبه حاصل شده است بر احدی از عموم افراد بشر چه در گذشته و چه در آینده بدست نیامده است و این سخن حقیقتی است که اهل سنت نیز بدان اقرار و اعتراف دارند.
حضرت علی (ع) تا ۳ سالگی نزد پدر و مادرش بسر برد و پیامبراکرم (ص) وی را از بدو تولد تحت تربیت غیرمستقیم خود قرارداد. از فضایل حضرت علی (ع) این که او نخستین فرد ایمان آورنده به پیامبر (ص) است.
حضرت علی (ع) مجری طرح‌های پیامبر (ص) در دعوت الهیش و تنها همراه و دلسوز آن حضرت در ضیافتی بود که وی برای آشناکردن خویشاوندانش با اسلام و دعوتشان به دین خدا ترتیب داد.
حضرت علی که داماد و همچنین جانشین پیامبر(ص) بود پس از رحلت رسول اکرم (ص) به علت شرایط خاصی که بوجود آمده بود، از صحنه اجتماع کناره گرفت و سکوت اختیار کرد.
در زمان خلافت حضرت علی (ع) جنگ‌های فراوانی رخ داد از جمله صفین، جمل و نهروان که هر یک پیامدهای خاصی به دنبال داشت.
بعد از جنگ نهروان و سرکوب خوارج برخی از خوارج از جمله عبدالرحمان بن ملجم مرادی و برک بن عبدالله تمیمی و عمروبن بکر تمیمی در یکی از شب‌ها گرد هم آمدند و اوضاع آن روز و خونریزی‌ها و جنگ‌های داخلی را بررسی کردند و از نهروان و کشتگان خود یاد کردند و سرانجام به این نتیجه رسیدند که باعث این خونریزی و برادرکشی حضرت علی (ع) و معاویه و عمروعاص است و اگر این ۳ نفر از میان برداشته شوند، مسلمانان تکلیف خود را خواهنددانست.
سرانجام در ۱۹ ماه رمضان در حالی که حضرت علی (ع) هنگام نماز در سجده بودند، ابن ملجم ضربتی بر فرق مبارک علی (ع) زد و خون از سر حضرت در محراب جاری شد. در این حال آن حضرت فرمود: «فزت و رب الکعبه». به خدای کعبه سوگند که رستگار شدم.
حضرت علی (ع) در واپسین لحظات زندگی نیز به فکر صلاح و سعادت مردم بود و به فرزندان و بستگان و تمام مسلمانان چنین وصیت فرمود: شما را به پرهیزکاری سفارش می‌کنم و به اینکه کارهای خود را منظم کنید و اینکه همواره در فکر اصلاح بین مسلمانان باشید. یتیمان را فراموش نکنید، حقوق همسایگان را مراعات کنید. قرآن را برنامه عملی خود قراردهید. نماز را بسیار گرامی بدارید که ستون دین شماست.
حضرت علی (ع) در ۲۱ماه رمضان سال ۴۰ هجری قمری به شهادت رسید و در نجف اشرف به خاک سپرده شد و مزارش میعادگاه عاشقان حق و حقیقت شد.
