آشنایی با بازار بورس ترکیه

در نتیجه اصلاحات اقتصادی و بر پایه اصول بازار آزاد و با جهت‌گیری بین‌المللی، اقتصاد ترکیه طی 20سال گذشته دارای متوسط رشدی معادل 5درصد بوده است که این یک رکورد در بین کشورهای اتحادیه اروپا به شمار می‌رود.

از سال 1945 تا 1980، یعنی دوره قبل از اصلاحات، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ترکیه تنها 288میلیون دلار بود، سپس از سال 1980 قوانین آزاد سرمایه‌گذاری خارجی برقرار شد که براساس آن، کشور ترکیه تفاوتی بین سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی قائل نبود و کلیه امکانات موجود را در اختیار دو طیف خارجی و داخلی قرار می‌داد و تا دسامبر سال 1999، یعنی طی 19 سال، 25میلیارد دلار مجوز سرمایه‌گذاری خارجی صادر کرد.

در حال حاضر حدود 5هزار شرکت خارجی در چرخه اقتصادی ترکیه به‌طور فعال مشارکت دارند. بخش بانکداری ترکیه نیز در سال‌های اخیر و همراه اصلاحات اقتصادی، پیشرفت قابل توجهی داشته تا اقتصاد ترکیه به سمت آزادی پولی و مالی بیشتری حرکت کرده و خود بانک‌ها نیز در زمینه ساختارهای سازمانی و کیفیت خدمات تغییرات مهمی را به نمایش گذارند.

بازار- سرمایه- در ترکیه ریشه در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی دارد. اولین بازار سرمایه در امپراتوری عثمانی تحت نام Dersaadet Securities Exchange و در پی جنگ جزیره کریمه افتتاح شد. این بازار همچنین عرصه‌ای را برای سرمایه‌گذاران اروپایی فراهم آورد که به‌دنبال بازدهی بالاتر در بازارهای سرزمین پهناور عثمانی بودند. در پی اعلام جمهوری ترکیه مبنی بر منسوخ شدن امپراتوری عثمانی، قانون جدیدی در سال 1929 وضع شد که بازار سرمایه نوپای ترکیه را تجدید ساماندهی کرده و موجب شد بورس ترکیه تحت نام بورس اوراق بهادار و معاملات سهامی و ارزی استانبول شروع به کار کند. این بورس ابتدا بسیار فعال شد ولی به‌زودی تحت‌تأثیر رکود 1929 و جنگ جهانی دوم قرار گرفت.

اما طی دهه‌های بعدی شرکت‌هایی که خواهان عرضه سهام به مردم بودند، افزایش پیدا کرد‌ و از طرفی بین مردم نیز تقاضای بالایی برای این شرکت‌ها به‌وجود آمد که هم شامل افراد و سهامداران حقیقی و خرد می‌شد و هم سرمایه‌گذاران نهادی. در سال 1981قانون بازار سرمایه تصویب شد و یک سال بعد بدنه تشکیل‌دهنده هیات بازار سرمایه انتخاب شد و این هیات در آنکارا کار خود را آغاز کرد.

حکم جدیدی نیز در سال 1983 صادر شد که در پی بهبود وضعیت معاملات اوراق بهادار در ترکیه بود. درست یک سال بعد، در اکتبر 1984 قوانین تاسیس و نحوه کار بورس اوراق بهادار در مجله رسمی به چاپ رسید. آیین‌نامه‌ها ی مربوط به دایر کردن و راه‌اندازی بورس هم در جلسه فوق‌العاده‌ای تنظیم شد و بورس اوراق بهادار و مجمع عمومی آن رسما در پایان 1985 کار خود را شروع کردند.

اما بورس اوراق بهادار استانبول در سال 1986 افتتاح شد. ISE تنها بازار اوراق بهادار ترکیه است که تسهیلات معاملاتی را برای اوراق سهام، اوراق قرضه، اوراق بهادار بخش خصوصی، اوراق بهادار خارجی و گواهینامه‌های معاملات املاک فراهم می‌کند.

آقای عثمان بیرسن (Osman Birsen) به‌عنوان رئیس سازمان در 25 اکتبر 1997 برگزیده شده است. سازمان بورس اوراق بهادار استانبول مستقل بوده و از نظر مالی نیز خودگردان است. این سازمان، هیأت‌مدیره‌ای 7 نفره دارد که مدیرعامل یا رئیس سازمان را برای 5 سال انتخاب می‌کند. این سازمان درآمدهای خود را از محل کارمزد معاملات، حق درج شرکت‌های لیست شده و سایر خدمات متفرقه به دست می‌آورد. سود ناشی از فعالیت‌های مؤسسه نیز انباشته می‌شود تا برای تعهد خرید‌های آینده یا افزایش سرمایه به کار گرفته شود. همچنین هیچ سودی بین اشخاص ثالث تقسیم نمی‌شود.

انواع بازارها در بورس استانبول

در بورس اوراق بهادار ترکیه انواع مختلفی از بازارها وجود دارد که می‌توان گفت همه آنها در یک دسته بندی اصلی سه‌تایی جای می‌گیرند: الف - بازار سهام ب - بازار بین‌المللی ج- بازار اوراق قرضه و اسناد

بازار سهام

1- بازار ملی‌National Market‌: در این بازار شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بورس را دارا بوده و از طرفی گردش معاملاتی بالایی داشته باشند، عضو هستند.

2- بازار ملی ثانویه ‌Second National Market‌: این بازار نیز در جهت عملیات تامین سرمایه برای بنگاه‌های تجاری متوسط و کوچک فعالیت می‌کند. با توجه به پتانسیل این نوع شرکت‌ها، انتظار رشد بالایی ‌ برای آنها متصور است.

3- بازار اقتصاد جدید‌New Economy Market‌ : این بازار به‌دنبال عملیات فاینانس شرکت‌های مربوط به فناوری اطلاعات از تولیدات چند رسانه‌ای گرفته تا کامپیوتر و سخت افزار و نرم افزار است.

4- بازار ETF یا Exchange Traded Funds: برای مبادله برگه‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری تاسیس شده است.

5- بازار شرکت‌های تحت نظر و مراقبت ‌watching list‌: در این بازار اوراق بهادار شرکت‌هایی مورد مبادله قرار می‌گیرد که به دلایلی مثل تخلفات احتمالی، عدم‌افشای کامل و به موقع، ارائه ناقص اطلاعات مربوط یا معاملات مشکوک، از طرف بورس نیاز به مراقبت و نظارت بیشتری دارند. این بازار به‌وجود آمده تا در راستای حفظ حقوق سهامداران کار کند و معاملات این شرکت‌ها را از شرکت‌های عادی مجزا کند، چراکه امکان حذف این شرکت‌ها از لیست شرکت‌های بورسی وجود دارد.

6- بازار عمده فروشی یا معاملات عمده Wholesale‌: در این بازار هر سهمی را که در بازار ملی یا بازار ملی ثانویه داد و ستد نشود، می‌بینیم.

البته این بازار، سهام را در حجم بالا معامله می‌کند. همچنین عرضه اولیه سهام به بورس هم از همین بازار صورت می‌گیرد مانند زمانی که شرکت‌ها خصوصی‌سازی‌ شده و سهام آنها برای اولین بار به بورس می‌آید. معامله عمده در زمینه سهام شرکت‌های خارج از بورس نیز در این بازار مجاز است.

7- بازار کوپن حق تقدم‌ Rights Coupon Market‌: بازاری برای داد و ستد گواهینامه یا کوپن‌های حق تقدم که برای افزایش سرمایه استفاده می‌شود.

بازار بین‌المللی

در سال 1997، با پذیرش اوراق قرضة بین‌المللی منتشره توسط «نایب رئیس خزانه‌داری»  جهت داد و ستد در خارج از کشور، «بازار اوراق قرضه و اسناد بین‌المللی» کار خود را شروع کرد. سپس «بازار رسیدهای سپرده‌گذاری» بازار بین‌المللی بورس استانبول با داد و ستد رسیدهای سپرده‌گذاری سهام منتشره در سطح جهان فعالیت خود را آغاز کرد. در حال حاضر رسیدهای سپرده‌گذاری بزرگترین بانک قزاقستان به نام (Kazkommertsbank) در«بازار رسیدهای سپرده‌گذاری بین‌المللی» و اوراق قرضة اروپا به نام (Eurobond) که توسط دولت جمهوری ترکیه منتشر می‌شود در «بازار اوراق قرضه و اسناد بین‌المللی» معامله می‌شود. تمام عملیات این بازار برحسب دلار آمریکا بوده و امور تسویه آن از طریق Citibank و Euroclear و از طریق سپرده‌گذاری مرکزی ترکیه به نام «تاکاس بانک (Takasbank)» صورت می‌گیرد.

بازار اوراق قرضه و اسناد

«بازار اوراق قرضه و اسناد»، بازار متشکلی را برای داد و ستد اوراق بهاداری که درآمد ثابت دارند مانند اوراق قرضه دولت و سازمان خصوصی‌سازی‌ و اوراق قرضه دولتی و همچنین موافقتنامة بازخرید / موافقتنامة بازخرید معکوس (repo/reverse repo) فراهم می‌آورد که خود شامل 3 بخش است: بازار موافقتنامه‌های بازخرید و بازخرید معکوس، بازار خرید و فروش یکجا، بازار دارایی‌های غیرمنقول و مستغلات که برای تامین مالی طرح‌های ساختمانی از محل منابع موجود در بازار سرمایه صورت می‌پذیرد.

بورس ابزار مشتقه ترکیه‌

بورس ابزار مشتقه ترکیه Turkish Derivatives Exchange که مراحل تاسیس آن به سال 2002 برمی گردد، با نام اختصاری TURKDEX در سال 2005 شروع به کار کرد. این بورس به‌دنبال ایجاد، ابداع و گسترش ابزارهای مالی است که کار پوشش ریسک را برای سرمایه‌گذاران انجام دهد. ابزار‌های مشتقه مورد معامله این بازار عبارتند از: فیوچرز ارز (دلار آمریکا)، فیوچرز ارز (یورو)، فیوچرز (قراردادهای آتی) نرخ بهره 91 روزه، فیوچرز (قراردادهای آتی) نرخ بهره 365 روزه.