در زمستان گرچه هوای بیرون خانه، سرد و مرطوب است، ولی در داخل خانه دستگاه‌های گرمایشی، به ویژه اگر از طریق سیستم‌های هواساز تامین شده باشد، هوایی به شدت خشک را موجب می‌شود. در چنین شرایطی، تبخیر آب پوست به شدت آن را خشک می‌کند.
خشکی پوست، به خودی خود، از نظر پزشکی مسئله‌ای نیست، هر چند در موارد بسیار شدید می‌تواند موجب ترک‌خوردگی‌ها و بریدگی‌های کم و بیش عمیقی شود که آماده ابتلا به التهاب و عفونت‌اند .
مشکل اصلی و اساسی خشکی پوست، احساس ناراحتی است که از حساسیت بیش از اندازه پوست به تماس‌ها و برخوردهای فیزیکی (اغلب همراه با خارش، هر چند تمام پوست‌هایی که خارش دارند خشک نیستند) حاصل می‌شود.
این کرم‌ها و لوسیون‌های زیادی که جملگی با نام "مرطوب‌کننده"(moisturizers) در بازار دارویی شناخته می‌شوند، نامی که بیشتر تجاری است تا علمی. واقعیت این است که هنوز دانش ما از چگونگی مراقبت از پوست بسیار اندک است. تاکنون، مطالعات کنترل شده زیادی بر روی اجزای تشکیل دهنده این مرطوب‌کننده‌ها صورت نگرفته است.
اما، فروشندگان همواره از واژه‌ها و اصطلاحات علمی برای تبلیغات محصولات‌شان استفادهمی‌کنند. مرطوب‌کننده‌ها را، اغلب، غیرحساسیت‌زا و “آزمایش شده از لحاظ آلرژی” عنوان می‌کنند-هر چند که، هنوز، هیچ استاندارد قانونی و دولتی برای اثبات این مدعا وجود ندارد (و، از این رو، همه می‌توانند چنین ادعایی داشته باشند).
برخی فراورده‌ها، ادعا می‌کنند که آکنه‌زا نیستند. اما، این همه حقیقت نیست: تقریبا تمام مرطوب‌کننده‌های موجود در بازار از مواد و ترکیباتی استفاده می‌کنند که کم و بیش آکنه‌زا هستند.
شاید، با دیدن فهرست طولانی ویتامین‌ها تصور کنیم مرطوب‌کننده‌ها پوست را تغذیه نموده و آن را غرق در آنتی‌اکسیدان‌ها می‌کنند. حال آن که در بیشتر موارد، کاری از دست ویتامین‌ها بر نمی‌آید – به این دلیل که آن قدر ناچیزند که تاثیری از آن‌ها برنمی‌آید، و یا این که خود به خود در اثر تماس با نور و اکسیژن بی‌اثر می‌شوند.
واقعیت این است، تمام مرطوب‌کننده‌ها فقط به یک دلیل ساده برای پوست‌های خشک مفیدند: به این دلیل که همگی اندکی آب اندکی با خود دارند، و دارای ماده‌ای روغنی هستند که این آب را در پوست نگه می‌دارد. در واقع اگر چرب و چیلی شدن پوست مسئله‌ای نبود، می‌توانستیم مانند گذشته‌ها از وازلین برای خشکی پوست استفاده کنیم..
یک دلیل برای روی آوردن به مرطوب‌کننده‌ها، جستجو برای یافتن ترکیبی از موادی بود که شبیه وازلین آب را در خود نگه دارند، ولی بهتر بر روی پوست بمانند.
خبر خوب آن که، علیرغم بی‌اطلاعی‌های ما و تبلیغات بی‌امان تولید کنندگان و فروشندگان، معمولا چندان هم به خطا نمی‌روید. تقریبا، تمام مرطوب‌کننده‌های موجود در بازار در بسیاری از موارد برای پوست‌های خشک مفیدند. انتخاب، نیز، بسته به نظر شما و این که می‌خواهید پوست‌تان چگونه به نظر رسد است.
سلول‌های مرده بر سطح پوست
پوست از لایه‌های مرتب و منظمی تشکیل شده است. خارجی‌ترین لایه، لایه شاخی نام داشته و حاوی سلول‌های شاخی و در لابلای آن‌ها انواع مختلفی از چربی‌هاست.
سلول‌های شاخی را اغلب به آجر و چربی‌های بین سلول‌ها را به سیمان تشبیه می‌کنند که تمثیل خوبی است، چه یادآورد نقش لایه شاخی هچون سد نفوذ ناپذیری در مقابل عوامل خارجی است. لیکن، لایه شاخی بیشتر شبیه لایه برشته شده روی نان و دارای ترک‌ها و منافذ بسیار است.
سلول‌های شاخی، سلول‌های مرده بدون هسته - درست مانند چوب مرده- و دارای مواد مختلفی برای حفظ آب در خود هستند. برای آن که احساس خوبی در پوست خود داشته باشیم، لایه شاخی آن باید لااقل 10% -و بهتر است 20% تا 30%- وزن خود آب داشته باشد. لایه شاخی، می‌تواند پنج تا شش برابر وزن خود آب جذب نموده و حجم آن، با جذب آب، تا سه برابر افزایش می‌یابد. ولی، فقط وجود آب نیست که اهمیت دارد، بلکه تاثیر آن بر آنزیم‌هاست که ریزش منظم سلول‌های شاخی را کنترل می‌کند.
اما، در غیاب آب، این سلول‌ها بر روی پوست باقی مانده و نمایی پوسته پوسته به آن می‌دهند. در این صورت است که شاهد ترک‌های فراوان بر روی پوست خواهیم بود.
از آن جا که اغلب مرطوب‌کننده‌ها روغن دارند، اغلب به غلط این تصور به وجود می‌آید که چربی از دست رفته را به پوست بازمی‌گردانند. اما، پزشکان می‌گویند کودکان پوست بسیار صاف و نرمی دارند، حال آن که کار غدد سباسه (که چربی ترشح می‌کنند) تنها از سال‌های بلوغ آغاز می‌شود. پوست خشک، کمبود آب دارد نه چربی.
اجزای سازنده مرطوب‌کننده‌ها
- موادی که -پس از آن که مرطوب‌کننده‌ها آن را در اختیار پوست قرار می‌دهند یا پوست در آب غوطه‌ور می‌شود- آب را در خود نگاه می‌دارند.
- موادی که همچون اسفنج عمل نموده و آب را از لایه‌های زیرین پوست و، تا حدی، از هوای مرطوب محیط، جذب می‌کنند.
- موادی که ناهمواری‌های پوست را پر کرده و ظاهر صاف و یکدستی به پوست می‌دهند، ولی تاثیری بر میزان آب آن ندارند.
آب
بیشتر مرطوب‌کننده‌ها، مخلوط‌های یکدستی از آب و روغن‌‌اند و هم از این روست که (به لحاظ تعریف) در دسته کرم‌ها یا لوسیون‌ها جای می‌گیرند.
اگر، نگاهی به فهرست مواد تشکیل دهنده آن‌ها بیاندازید، خواهید دید که آب همواره نخستین مورد است.
هر چند، لایه شاخی پوست به خوبی آب را جذب می‌کند، ولی به همین خوبی آن را در خود نگاه نمی‌دارند. از این روست که وجود اندکی چربی برای حفظ آب لازم است.
استفاده از ماده چرب، بدون آن که هم‌زمان آب نیز - با مرطوب‌کننده یا هر منبع خارجی دیگر مانند حمام- به آن اضافه کنیم، هیچ تاثیری نخواهد داشت؛ نهایتا، پوستی کاملا چرب – اما، هنوز هم بسیار خشک - خواهیم داشت.
در واقع، بهترین کار قرار دادن پوست در معرض آب و سپس پوشاندن آن با چیزی مثل وازلین است. اما، از آن جا که این کار وقت زیادی می‌گیرد، بهتر است از یکی از مرطوب‌کننده‌هایی که آب هم دارند استفاده کنید.
مواد نگاه‌دارنده آب
وازلین و مواد چرب دیگر، مانع از تبخیر آب از سطح پوست می‌شوند. علیرغم تفاوت‌ها و تنوعات بی‌شمار مرطوب‌کننده‌های موجود در بازار، هنوز هم وازلین نقش اصلی را در همه آن‌ها داشته و اغلب جای سوم یا چهارم را در فهرست مواد تشکیل دهنده به خود اختصاص می‌دهد. بسیاری مواد چرب و مومی، می‌توانند این کار را بکنند،
اما نوعی الکل چرب، لانولین، لسیتین، روغن‌های گیاهی، پارافین، و اسید استئاریک بیشتر کاربرد دارند.
اگر هم شنیدید که مرطوب‌کننده‌ای چرب نیست، منظور این است که به جای چربی‌ها از دایمتیکون (نوعی سیلیکون که همین کار را می‌کند) استفاده شده است. البته، وازلین هنوز بهترین نگاه‌دارنده آب بوده و، پس از آن، لانولین و روغن‌های گیاهی و دایمتیکون قرار دارند.
موارد جذب کننده آب
این مواد، آب را از هوا یا لایه‌های عمیق‌تر پوست به داخل لایه شاخی جذب می‌کنند. لیکن، وقتی که رطوبت هوا پایین است، آب اندکی در آن وجود داشته و، در این موارد، بیشتر آب از داخل خود پوست جذب می‌شود.
از جمله این مواد، می‌توان گلیسرین، عسل، پانتنول (یا ویتامین B5، که از جمله موارد مصرف غیر غذایی رایج آن است)، سوربیتول (از جمله شیرین‌کننده‌های مصنوعی)، و اوره را می‌توان ذکر نمود. از سوی دیگر، این مواد، با جذب آب فراوان به لایه شاخه خشک و آسیب دیده، حتی ممکن است پوست را در مجموع خشک‌تر هم کنند. از این رو، تقریبا همواره باید همراه با مواد نگاه‌دارنده آب استفاده شوند.
نرم کننده‌ها
نرم کننده‌ها، پوست را مرطوب نمی‌کنند، بلکه با استفاده از آن‌ها پوست نرم و لطیف می‌شود. بیشتر مواد جذب کننده و نگاه‌دارنده آب، این کار را هم می‌کنند. اما، ماساژ پوست با الکل، آن را بیشتر خشک می‌کند. از این رو، با وجود نرم‌کننده بودن الکل، معمولا (به جز در موارد استثنایی) جایی در مرطوب‌کننده‌های پوست ندارند.
ویتامین‌ها
اسید رتینوئیک -شکلی از ویتامین A- با تحریک ایجاد کلاژن، از شیارها و چین و چروک‌های ظریف پوست کاسته و یکی از اجزای اصلی کرم‌های ضد چین و چروک پوست است که نسخه می‌شوند. ولی، ویتامین A مورد استفاده در مرطوب‌کننده‌ها، رتنیل پالمیتات است که مولکول بسیار پایدار و (برخلاف اسید رتینوئیک) از لحاط بیولوژیکی کاملا غیرفعال است. پرشکان می‌گویند بسیار نامحتمل است که رتنیل پالمیتات (در مقادیری که در مرطوب‌کننده‌ها وجود دارد) بتواند تاثیری بر تولید و ترشح کلاژن و از بین بردن چین و چروک‌ها پوست داشته باشد.
ویتامین C، معمولا با نام اسید آسکوربیک، و ویتامین E، معمولا به صورت توکوفریل استات، نیز به دلیل خصوصیات آنتی‌اکسیدان‌شان اضافه می‌شوند. مطالعات بر روی ویتامین C حاکی از برخی تاثیرات آن –اما، تنها در غلظت‌های بالا- هستند. از این رو، در مورد مفید بودن حضور آن در مرطوب‌کننده‌ها شک و تردید‌هایی وجود دارد، چه از سوی دیگر نور و اکسیژن نیز آن را غیرفعال می‌سازد. ویتامین E به صورت توکوفریل استات، از نظر بیولوژیک غیرفعال بوده و احتمالا نقش نگه‌دارنده دارد.
منتول
مرطوب‌کننده‌هایی که خود را ضد خارش هم عنوان می‌کنند، اغلب حاوی منتول هستند. هر چند منتول تاثیر چندانی بر مشکل اصلی ندارد، ولی همان خنک کنندگی آن می‌توان از شدت احساس خارش بکاهد.
اسید لاکتیک
پوست پاشنه پا، به ویژه، می‌تواند بسیار ضخیم، چرم مانند، و خشک شود. پزشکان، توصیه به استفاده از سنگ پا و سپس مرطوب‌کننده‌هایی حاوی اسید لاکتیک 12% می‌کنند. بدین ترتیب، دیگر شاهد ترک خوردن پوست پاشنه پا نخواهیم بود.
