«خوب، بد، زشت» گنبد سلطانیه‌

 و هنگامی‌که ساخته شد، بزرگترین گنبد دنیا محسوب می‌شد و اکنون بعد از گنبد ایاصوفیه در ترکیه و سانتاماریا دلفیوره در ایتالیا، سومین گنبد بزرگ دنیاست.

در گنبد سلطانیه، مقیاس‌ها شاهانه، نسبت‌ها هماهنگ و رنگ‌ها غنی هستند. داخل بنا که می‌شوی، انتظار چنین ابهتی را نداری. نورگیرها به‌خوبی نور کافی را به داخل هدایت می‌کنند و گنبد دوپوشه آن با وجود حجمش، سبک، باروح، مقتدر و زیباست. گنبد سلطانیه بنایی است که از لحاظ ساختار یک شاهکار است. غیر از اینها، طرح‌ها، نقش‌ها، کتیبه‌ها و طاق‌نماهای داخل از لحاظ طرح و رنگ فوق‌العاده‌اند. همچنین سرتاسر داخل این گنبد پوشیده از کتیبه‌های مختلفی است که با رنگ روی گچ ترسیم شده است. گنبد سلطانیه شاخص‌ترین بنای موجود از عصر ایلخانی است.

از دیگر ویژگی‌های سلطانیه اینها هستند:
از لحاظ تاریخی: شهر سلطانیه، یکی از پایتخت‌های قدیمی و تاریخی ایران است که براساس کتیبه‌هایی که از پادشاهان آشوری به دست آمده است در قرن هشتم قبل از میلاد، محل سکونت طایفه جنگاور «ساکاریت‌ها» بوده در عهد فرمانروایی مادها به اسم «اریباد» خوانده می‌شده و پارت‌ها آن را به نام نخستین پادشاه خود «ارساس» نامیده‌اند.
باستان‌شناسی: یکی از مهم‌ترین آثار سلطانیه، تپه‌ای است به نام «تپه نور» که در 1500 متری جنوب شرقی گنبد سلطانیه قرار دارد. این تپه حدود 15هزار متر مربع وسعت دارد و ارتفاع آن 15 متر است. در بالای این تپه آثار سنگی عصر ایلخانی واقع شده است. در کاوش‌های باستان‌شناسی این تپه، جز آثار دوره اسلامی (عصر ایلخانی)، آثار بسیار باارزشی نیز از هزاره پنجم پیش از میلاد به دست آمده است.

آثار دیگر در نزدیکی: مقبره «چلبی اوغلو» از دیگر بناهای شاخص این منطقه است که در قرن هشتم هجری ساخته شده است. مقبره «ملاحسن کاشی» از دیگر آثار این مجموعه، مقبره‌ای است هشت‌ضلعی که پلان داخلی آن مربعی به ابعاد 6متر است. گنبد آن سه‌پوش بوده که در معماری تاریخی ایران سابقه نداشته است. گنبد داخلی دارای تزیینات گچبری است.

بد:سالیان سال است که هر گردشگری که برای دیدار از این گنبد فیروزه‌ای به سلطانیه می‌رود، فقط سعی می‌کند توصیفات ذکر‌شده را در ذهنش مجسم کند؛ او دیگر نمی‌تواند نسبت‌های هماهنگ را درک کند، غنای رنگ‌ها را دریابد، طرح و نقش‌ها و کتیبه‌ها را به‌راحتی ببیند و زیبایی آنها را در وجودش حس کند.

سال‌های سال است که هر گردشگری که داخل بنای گنبد می‌شود، فقط داربست‌هایی را می‌بیند که مانع نور هستند و مقیاس شاهانه گنبد را بدجوری زیر سؤال برده‌اند.
هیچ‌گونه اطلاع‌رسانی برای دیدار از سایت‌های اطراف وجود ندارد و کمتر کسانی هستند که حتی از وجود مقبره چلبی‌اوغلو در چند‌صد‌متری گنبد آگاهی داشته باشند.

زشت:در خبرها می‌خوانیم که ساخت‌و‌سازهای اخیر در عرصه شهر تاریخی سلطانیه و حریم درجه یک گنبد سلطانیه به حدی شدت گرفته است که احتمال آن می‌رود که این اثر میراث جهانی، در خطر پیوستن به فهرست میراث در خطر یونسکو قرار گیرد.