وی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم ابن زبان دانست.
نظامی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد.
اگر چه داستانسرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند نظامی است.
وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات با نیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیه‌ها و استعاره‌های مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است.
دیوان اشعار او به نام خمسه یا پنج گنج نظامی شامل: لیلی و مجنون، هفت پیکر، خسرو و شیرین، مخزن‌الاسرارو اسکندرنامه مشتمل بر اقبالنامه و شرفنامه است.
