مرکز اصلی این بیماری، دلتای رودخانه گنگ و برهماپوترا در هند و پاکستان است که ابتدای قرن 19در این کشورها ملاحظه شد و سپس شرق آسیا و بعد خاورمیانه و اروپا آلوده شدند.
وبا پس از همه‌گیری‌های زیاد فصلی و یا ناگهانی در سال 1961 در اندونزی، درجنوب شرقی آسیا شعله‌ور شد و در سال 1963 به بنگلادش، در سال 1964 به هند، در سال 1965 و 1966به شوروی، عراق و ایران رسید.
این بیماری در سال 1970 آفریقای غربی را - که بیش‌از 100 سال بود وبا در آن رخ نداده بود- مورد حمله قرار داد. این بیماری مسری به سرعت در تعدادی ازکشورهای‌آفریقایی نیز گسترش یافت و در اغلب نقاط این قاره‌شکل محلی «آندمیک» به‌خود گرفت.
بیماری وبا در سال1991 آمریکای جنوبی را که بیش از یک قرن عاری از وبا بود فراگرفت، در طول یک سال به 11 کشور گسترش یافت و در نهایت تمام این قاره را در کام خود فرو برد.
بیماری وبا که یک عفونت حاد روده‌ای ناشی از باکتری «ویبریوکلرا» است، از40سال پیش تاکنون در ایران وجود داشته و به شکل بومی در کشور درآمده و هر سال تعدادی را مبتلا می‌سازد.
به اعتقاد کارشناسان بهداشتی، هر گاه تعداد مبتلایان به وبا در دوره متوسط 3 سال افزایش پیدا کند، اپیدمی شروع می‌شود.
وبا (cholera) بیماری اسهالی مناطق گرمسیری (یا در فصول گرم مناطق دیگر) است که توسط باکتری‌ای به‌نام ویبریوکلرا ایجاد می‌شود که منحصراً انسان را مبتلا می‌کند. علائم آن هم ناشی از سمی است که توسط میکروب در روده انسان ترشح می‌شود.
انتقال بیماری از طریق دست‌های آلوده، تماس با مواددفعی و استفراغ بیماران و ملافه‌ها و لوازم آلوده، همچنین آب آلوده به مدفوع، سبزی و میوه‌های خام آلوده یا شسته شده با آب آلوده و یا غذای آلوده شده توسط دست یا مگس امکان‌پذیر است.
ویژگی مشخص وبا آغاز ناگهانی اسهال جهنده بدون فشار و آبکی است که به‌دنبال آن استفراغ، کم آب شدن سریع، گرفتگی ماهیچه‌ها و کم شدن ادرار فرا می‌رسد. میزان کشندگی بیماری درصورت عدم‌جایگزینی سریع مایعات و الکترولیت بدن 30 الی40درصد است.
حدود 80 درصد بیماران مبتلا به وبا بدون علامت هستند و فقط20 درصد افراد مبتلا به وبا دچار اسهال حاد آبکی می‌شوند. از این تعداد 10 تا 20 درصد هم دچار اسهال آبکی شدید همراه با استفراغ می‌شوند.
جلوگیری از ورود وبا به یک منطقه غیرممکن است ولی می‌توان با انجام اقدامات مراقبتی به‌موقع از گسترش آن جلوگیری کرد. یک طرح و برنامه جامع آمادگی مقابله با طغیان وبا در کشور و در مناطقی که در آنها وقوع فصلی بیماری انتظار می‌رود، بهترین وسیله مقابله با طغیان است.
بهترین راه پیشگیری از وبا و سایر بیماری‌های اسهالی در دراز مدت هم، بهبود و تامین آب آشامیدنی سالم، بهسازی محیط، سلامت غذا و آمادگی و هوشیاری جامعه است.
با این حال در مرحله حاد بیماری، تعداد میکروب وبای موجود در هر میلی‌لیتر مدفوع بیش از یک میلیون عدد است و هر بیمار مبتلا به وبا ممکن است طی بیماری خود یک تا 60 لیتر و به‌طور متوسط بیش از 10 تا 20 لیتر مدفوع آبکی دفع کند.
بیماران مبتلا به وبای خفیف به‌علت توانایی حرکت و جا به‌جایی و نقل و مکان سهم بیشتری در انتشار عامل بیماری دارند. همین طور مبتلایان بدون علامت، خطرناکند و نقش بارزتری در انتشار عفونت دارند.
میکروب وبا در مقابل عوامل محیطی نظیر گرما و خشکی مقاومت ندارد و در عرض چند ساعت حیات خود را از دست می‌دهد. مثلا در دمای 55 درجه سانتی‌گراد در عرض 15 دقیقه از بین می‌رود.
اما، چه افرادی بیشتر به وبا مبتلا می‌شوند؟ افرادی که کاهش اسیدیته معده در اثر بیماری مزمن معده و استفاده از آنتی اسید دارند بیشتر و شدید‌تر به وبا مبتلا می‌شوند.
همچنین افرادی که وضع تغذیه مناسبی نداشته و از سوء تغذیه رنج می‌برند، استعداد بیشتری برای ابتلا به وبا دارند. علاوه بر این افرادی که گروه خونی O دارند 2 تا 3 برابر بیشتر از سایر گروه‌های خونی مبتلا می‌شوند.
دوره کمون
دوره کمون بیماری چند ساعت تاچند روز و به‌طور معمول در حدود 2 تا 3 روز است. بعد از طی دوره کمون و سرایت 12ساعته تا 6 روزه، اکثر موارد وبا به‌صورت بدون علامت یا با علائم بالینی مختصری تظاهر می‌یابند، به‌طوری که به ازای هر یک مورد بیمار مبتلا به وبای التور دارای علامت در حدود 20 تا 100 مورد بیماری بدون علامت رخ می‌دهد.
عفونت ناشی از میکروب وبای التور طولانی‌تر از انواع دیگر است و موارد خفیف و بدون علامت بیشتری ایجاد می‌کند.
راه‌های انتقال
انتقال بیماری از طرق مستقیم و غیرمستقیم صورت می‌گیرد.از طریق تماس مستقیم دست با مدفوع و استفراغ فرد بیمار و یا جابه‌جایی وسایل و لوازم آلوده بیمار وبایی، از طریق تماس غیرمستقیم مثل خوردن آب و غذای آلوده، خوردن سبزی و میوه که با آب آلوده شسته شده‌اند، شست‌وشوی لباس و ظروف غذا در آب‌های آلوده، استحمام و شنا در آب‌های آلوده.
علائم و نشانه‌های بیماری
- افزایش حرکات دودی روده که نخستین علامت بیماری است و بیمارآن را به‌صورت احساس پری و سروصدا(غرغر) در شکم بیان می‌کند، مدفوع شل و آبکی، استفراغ بدون حالت تهوع قبلی و عق زدن، عطش و تشنگی شدید، افزایش ضربان قلب، کاهش فشار خون و غیرقابل لمس بودن نبض مچ دست. در این مرحله بدن بیمار به‌ویژه دست و پای او، سر دو نوک انگشتان، زبان و لب‌ها کبود می‌شود.
- دردهای کرامپی اندام‌ها و گاهی درد ماهیچه‌های شکم به‌دنبال
از دست دادن مقادیر زیاد املاح بدن.
راه‌های پیشگیری
رعایت نکات زیر برای پیشگیری از بیماری‌های قابل انتقال به وسیله آب و مواد غذایی از جمله بیماری‌های اسهالی و حفظ سلامت خود و اطرافیان در منزل، تفریحگاه‌ها و پارکها لازم و ضروری است.
۱- استفاده از آب لولهکشی تصفیه شده در تمام مواقع. چنانچه از سلامت آب در دسترس اطمینان ندارید، ابتدا آن را جوشانده و پس از سرد کردن مصرف کنید.
۲- شستن دقیق و صحیح دست‌های خود با آب و صابون قبل از دست زدن به موادغذایی و خوراکی و همچنین قبل از غذا خوردن و بعد از رفتن به توالت
۳- شستن دست‌ها با آب و صابون قبل از تهیه و دادن غذا یا شیر‌دادن به کودک و بعد از تمیز کردن کودک
۴- اجتناب از آشامیدن آب‌های مشکوک در پارکها، باغ‌ها، فضای سبز، اماکن و فضاهای عمومی
۵- خودداری از مصرف موادغذایی، آبمیوه و آب هویج، معجون و دیگر مواد خوراکی و نوشیدنیهایی که توسط فروشندگان دورهگرد عرضه می‌شود.
۶- استفاده از غذاهای طبخ‌شده در منزل تا آنجا که ممکن است.
۷- نگهداری مواد خوراکی در ظروف سربسته و دور از دسترس مگس و حشرات
۸- نگهداری زباله در کیسه‌های مخصوص زباله و دفع در محل مناسب
۹- نگهداری غذاهای فاسد‌شدنی به‌اندازه نیاز در یخچال
۱۰- خودداری از قرار دادن سبزی و میوهجات شسته نشده در یخچال
۱۱- استفاده همیشه از شیر و فرآورده‌های لبنی پاستوریزه یا جوشاندن شیر به‌مدت ۲۰دقیقه قبل از مصرف
۱۲- قرار ندادن اقلامی مثل نان که قابل شست‌وشو و پختن مجدد نیستند در موقع خرید و حمل موادغذایی در کنار میوه و سبزیجات شسته نشده و گوشت خام
۱۳- به همراه داشتن آب و غذای سالم هنگام سفر یا استفاده از نوشیدنی‌ها و غذاهای با بسته‌بندی مطمئن.
روش سالم‌سازی میوه‌ها و سبزیجات
برای جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های انگلی و روده‌ای مانند وبا، حصبه و اسهال خونی باید میوه و سبزی را قبل از خوردن در ۴ مرحله سالم‌سازی کرد.
مرحله اول، پاکسازی است.
در این مرحله میوه‌ها یا سبزی‌ها را با دقت و به خوبی پاک کنید تا گل ولای و مواد زائد و الیاف خراب و قسمت‌های گندیده آن به‌طور کامل برطرف شود و سپس در آب تمیز و سالم شست‌وشو دهید.
در مرحله دوم در یک ظرف با توجه به مقدار و حجم میوه یا سبزی پاک شده آب ریخته وسپس به ازای هر یک لیتر آب 3 تا 5 قطره مایع ظرفشویی اضافه کرده و به هم بزنید.
به‌مدت 5 دقیقه میوه و سبزی را به‌طور کامل در کفاب قرار داده و دوباره میوه‌ها یا سبزی‌ها را با آب تمیز و سالم شست‌وشو دهید تا تخم انگل‌ها جدا شود. بعد از انگل‌زدایی، میکروب‌های بیماری‌زا را با مواد و محلول‌های ضدعفونی مورد تایید وزرات بهداشت باید از بین برد.
در این مرحله برای از بین بردن میکروب‌های بیماری‌زا، به ازای هر 5 لیتر آب به مقدار یک گرم پودر پرکلرین در ظرف آب ریخته و صبر کنید تا خوب حل شود و سپس به‌مدت 5 دقیقه میوه یا سبزی‌های انگل‌زدایی شده را در آن قرار دهید.
پس از انجام ضدعفونی میوه‌ها یا سبزیجات، آنها را دوباره در ظرف آب تمیز و سالم بریزید تا باقی مانده محلول پرکلرین یا مواد ضدعفونی از میوه یا سبزی‌ها جدا شود.
پس از شست‌وشوی نهایی با اطمینان می‌توان میوه‌ها یا سبزی‌ها را میل کرد.
آیا وبا قابل درمان است؟
بیماری وبا قابل درمان است. هدف از درمان هم جبران و جایگزینی آب و الکترولیت‌های از دست رفته از طریق اسهال و استفراغ است.
آب و الکترولیت 80 تا 90 درصد بیماران وبایی را تنها با محلول خوراکی ORS می‌توان جبران کرد. در موارد شدید، آب و الکترولیت را باید با سرعت از طریق محلول‌های وریدی جبران کرد و طی تجویز وریدی مایعات و پس از آن به محض اینکه بیمار بتواند مایعات بنوشد، باید از ORS استفاده کرد.
