که از این نظر با دریاچه بزرگ نمک Great Salt Lake آمریکا شباهت دارد
درازای آن ۱۴۰ و پهنای آن میان ۱۵ تا ۵۰ کیلومتر و مساحت آن بین ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ کیلومترمربع است. این دریاچه در یک فرونشست کم ژرفای وسیع با میانگین ژرفای ۶ متر قرار گرفته است.
ولی ژرف‌ترین نقطه آن با ۱۳ متر عمق در گوشه شمال باختری جای دارد. سطح آن نسبت به سطح آب دریاهای آزاد، ۱۳۰۰ متر بالاتر قرار دارد. در این دریاچه بیش از ۱۰۲ جزیره وجود دارد که شکل و اندازه آنها با میزان بارش سالانه تناسب دارد.
در بین این جزایرکوچک و بزرگ، شبه جزیره اسلامی بزرگ‌ترین آنها است که در سال‌های پر بارش به صورت جزیره درمی‌آید. سطح حوضه آبریز دریاچه حدود ۵۰۰۰۰ کیلومترمربع است.
زرینه‌رود، سیمینه‌رود، زولای‌چای و آجی‌چای از رودهای عمده وارده به دریاچه هستند. از میان رودهای گفته شده، آجی‌چای از رسوب‌های نمکی نئوژن خاور تبریز عبور می‌کند و در حمل مقدار قابل ملاحظه‌ای نمک به دریاچه نقش دارد.
در گزارش‌های قدیمی، دریاچه ارومیه را باقیمانده دریای مدیترانه دانسته‌اند ولی از نگاه زمین‌شناسی، این حوضه حاصل عملکرد سامانه‌های گسل‌های فشاری مانند گسل تبریز و زرینه‌رود است که در سیستم آبگیری آن نقش اساسی داشته‌اند.
از نگاه زمین‌ساختی صفحه‌ای، دریاچه ارومیه، در قسمتی از پهنه خرد شده بین صفحه‌های عربستان و ایران و ریزصفحه‌های ایران و ترکیه قرار گرفته و می‌توان آن را نوعی دریاچه زمین‌ساختی دانست که کوه‌های بلندی آن را در بر گرفته است.
