به‌واسطه همین شیب 12درجه‌ای، حالا برای رساندن آب به مناطق جنوبی به پمپاژ نیاز نیست و برای لوله‌کشی و برق‌رسانی و آسفالت و سیستم‌های حمل‌و‌نقلی هم فواید مختلفی دارد. اما این‌که اساساً شهر ما چرا شیب دارد و از چه زمانی کارشناسان به بررسی ویژگی‌های شیب پرداختند، سوژه گزارش همشهری‌مسافر است.
معلوم نیست این‌که تهرانی‌جماعت زندگی و روزگار خود را در زیر زمین آغاز کرده است را باید به حساب علاقه‌‌مندی ابتدایی‌اش به ظهور پدیده‌ای نو به‌نام مترو بگذاریم یا شیب زمین در روزهایی که هنوز راهی برای آب‌های جاری باز نشده بود و باغ‌های متعدد اجازه خیابان‌کشی را نمی‌داد، زندگی در زیر‌زمین را راحت کرده‌بود.
تهران در سال‌های بسیار دور بر اساس روایات مکتوب تاریخی، شهری پر از باغ و بوستان و درخت بود که آب‌های روان تقریباً از هر طرف روی شیب روستا حرکت می‌کرد. مردم در آن روزها زندگی‌شان را در زیر زمین می‌گذراندند که این کار یکی برای جلوگیری از هجوم دشمنان و راه‌های گریز از حمله دزدان بود و دیگری جلوگیری از هجمه بسیار زیاد آب‌های روانی که در سطح شهر جاری بودند.
ابو‌اسعد سمعانی در کتاب خود از شخصی به‌نام ابو عبدا... محمد ابن حامد تهرانی رازی نام برد که اهل تهران بوده و در سال 261ه.ق چشم از جهان فرو‌می‌بندد، لذا این کتاب قدیمی‌ترین سندی است که به موجودیت تهران و روش‌های زندگی در این دهات قبل از سده سوم هجری‌قمری اشاره می‌کند. ابن‌حوقل در سال331 هجری‌قمری تهران را مکانی سرسبز و دارای باغ‌های فراوان ذکر می‌کند که میوه‌های فراوانی داشته و ساکنان آن بیشتر در زیر زمین زندگی می‌کردند.
همچنین المعجم‌البلدان به سال 620هجری‌قمری تهران را قریه‌ای از توابع ری می‌داند که اکثر آن زیر زمین ساخته شده و شامل دوازده‌محله است و اطراف آن باغ‌های زیادی است که به هم راه دارند. ذکریای قزوینی در کتاب آثارالبلاد(674هجری‌قمری) که تقریبا 70سال بعد از یاقوت حموی نوشته شده درباره تهران چنین می‌نویسد: تهران شهری است زیرزمینی ما که اهالی آن به محض حمله دشمن در زیر زمین‌ها موضع می‌گرفتند.
حمدا... مستوفی در کتاب نزهه‌القلوب خود به سال740 هجری‌قمری تهران را این‌طور تشریح می‌کند: تهران یکی از ییلاقات ری بوده و آب‌و‌هوایی گوارا و سالم دارد و دارای باغ‌های میوه فراوانی است و جمعیت زیادی هم داشته است.
رونق تهران پس از حمله مغول به سبب مهاجرت اهالی ری به تهران بیشتر شد. بعدها پای جهانگردان نیز به این قسمت رسید و بر اساس شواهد مکتوب احتمالا اولین جهانگردی که به تهران سفر کرد روی گونسالس دکلاویخو، نماینده هانری سوم، پادشاه اسپانیا در دربار امیرتیمور بود که در سال806 هجری‌قمری به تهران آمد. وی در سفرنامه خود از باغ‌ها و میوه‌های فراوان، آب زیاد و آب‌و‌هوای تهران نوشته است.
وی همچنین تهران را مکانی در زیر زمین توصیف می‌کند که مردمش برای در امان ماندن از آب‌هایی که شمال را به سمت جنوب تهران طی می‌کنند، زندگی در زیر زمین را به روی آن ترجیح داده‌اند.گفتیم که آن روزها جوی و راهی برای مهار آب‌های بسیاری که از دامنه کوه سرازیر می‌شد، وجود نداشته و شاید به‌همین‌دلیل تاریخچه نخستین موارد مربوط به شیب تهران از همان روزها شکل گرفت و مردم برای رهایی از زیرزمین‌نشینی‌شان، به‌فکر حل بحران شیب شهر پرداختند.
جمعیت تهران در زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه بسیار زیاد شده و به 150هزار نفر رسیده بود و البته هم‌چنان محل گذر و عبور مردم به‌واسطه نبود سیستم مهندسی راه‌سازی دچار مشکل بود. شیب شهر در کنار مزایای فراوانی که داشت، به‌دلیل نبود فکر و تدبیری جامع در زمینه کنترل وضعیت عبور‌و‌مروری و خانه‌سازی به معضل تبدیل شده‌بود.
بر اساس یک‌آمار محرمانه که آن روزها به دفتر امیرکبیر ارسال شده بود، خانه‌سازی در تهران با خطرات زیادی همراه بود. زیر شمالی‌ترین قسمت خانه نسبت‌به جنوبی‌ترین قسمت آن دارای انحراف از سطح زمین بود و همین موضوع باعث شده بود تا خانه‌سازان جوان به‌درستی امنیت منازل را درنظر نگیرند.
در همان روزها میرزا‌یوسف مستوفی‌الممالک (صدر‌اعظم) و میرزا‌عیسی(وزیر) مامور شدند تا محدوده جدید شهر را تعیین کنند و از آن‌جایی که این مهم نیازمند نقشه بود، در سال1275 هجری‌قمری گروهی به سرپرستی علیقلی‌میرزا اعتضادالسلطنه و با همکاری موسیوکرشیش، سرتیپ و معلم توپخانه و دستیاری چند‌نفر از شاگردان مدرسه دارالفنون برای اولین بار از تهران نقشه‌برداری کردند
و در سال1284 هجری‌قمری با همکاری مهندس بوهلر فرانسوی و جمعی از مهندسان و معماران، نقشه جدیدی از تهران تهیه کرده، اراضی وسیعی را داخل محدوده شهر وارد کردند و شهر را باخندق‌ها و باروهای جدید(به‌شکل هشت‌ضلعی) محدود ساختند.
در آن برنامه‌ریزی مهندسی، شهر تهران دارای شیب تشخیص داده شد و به‌همین‌دلیل دستور‌العمل‌های فراوانی جهت بررسی موضوع و تهیه راهکار مناسب برای اداره شهر با علم به شیب موجود صادر شد. البته این وضعیت دوام چندانی نداشت و چند سال بعد گروهی دیگر، شیب محاسبه‌شده در زمان ناصرالدین‌شاه را با درصد خطای بالا تشخیص دادند و وضعیت جدیدی را برای تهران به‌وجود آوردند.
در سال1305 هجری‌قمری مهندس عبدالغفار نجم‌الملک، معلم ریاضیات مدرسه دارالفنون با کمک عده‌ای از معلمان دیگر و بیست‌نفر از شاگردان مدرسه مزبور از تهران جدید به مقیاس 2000:1 نقشه‌برداری کردند. بر اساس همین عملیات محیط شهر را 19200متر محاسبه و جمعیت تهران را هم 250هزار نفر سرشماری کردند. همچنین شیب دقیق تهران را نیز اعلام کردند.
وارد خیابان ولنجک که می‌شوی، چندصدمتری مانده به ورودی پارکینگ توچال، ساختمانی قرار دارد که اگر یک‌بار از آن‌جا عبور کنید، ویژگی منحصربه‌فردش را مشاهده خواهید کرد. ساختمانی با نمایی کج! با شیبی زیاد که حتی در خانه را به‌نظر حدود نیم‌متری درون زمین گذاشته اند.
هرچند ماجرای درون خانه کاملاً برعکس چیزی است که از بیرون تماشا می‌شود، اما اگر بر اساس شیب واقعی شهر تهران، خانه‌ها را می‌ساختند، نمای این خانه بی‌شباهت به واقعیت‌های شیب منحصر‌به‌فرد تهران نبود. تصور کنید خانه‌هایی که بالادستی و پایین‌دستی دارند.
خانه‌هایی که برای گذر از یک سمت خانه به سمت دیگرش باید سینه‌خیز بروید یا لیز بخورید. خیابان‌هایش هم همین‌طور است؛ یا به سمت بالا در حرکت خواهید بود یا به سمت پایین خواهید دوید. اگر مسیر خیابان هم شرقی‌غربی باشد باید مواظب باشید به سمت جنوب خیابان کشیده نشوید. ماشین‌ها تقریباً باید تمام طول مسیر تردد خود را نیم‌کلاج بروند و افراد مسن و آن‌هایی که سن و سال‌شان چندان بالا نیست هم به سادگی امکان تردد ندارند.
این شیب همیشگی شهر ما البته دارای برخی نقاط مثبتی است که به‌واسطه آن در بسیاری از هزینه‌ها صرفه‌جویی شده است. گفتیم که در زمان قدیم تهران به روستایی تشبیه شده بود که به‌واسطه آب‌های روان بسیارش و درختان پرشمارش معروف بود. ترکیب این آب‌های روان و این درختان پرشمار، سبزی بیش از حد را به شهر وارد می‌کرد.
آب‌ها از دامنه کوه‌های البرز روان می‌شدند و با آبیاری درختان به پایین‌ترین قسمت تهران می‌رسیدند. امروزه نیز همین عامل باعث شده است تا درختان حاشیه‌ای خیابان‌ها و فضای سبز شهر بدون استفاده از تجهیزات فنی-مهندسی آبیاری شوند و حتی گاهی این آب روان باعث می‌شود تا قسمت‌های بزرگی از شهر شسته و رفته شود.
در بسیاری از کشورهای دنیا جهت آبیاری خیابان‌ها از دستگاه‌های عظیم با قابلیت پمپاژ استفاده می‌کنند که البته سالیانه هزینه سنگینی را به خانواده‌ها جهت آبیاری درختان منزل و باغچه‌ها وارد می‌کند. نکته دیگر از مزایای شیب تهران، ماندگار نشدن آب و عدم‌تجمع آن در شهر است که در صورت وقوع باعث به‌وجود آمدن گودال‌ها و حوضچه‌های آب می‌شد.
با شیب 12درجه‌ای زمین تهران، این‌گونه اتفاقات که در کشورهایی نظیر هند با رها باعث به‌وجود‌آمدن سوانح شده‌است، روی نخواهد‌داد. در‌نهایت نیز توجه به این نکته که تهران شهری با ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد است. ویژگی‌هایی که خواص متعدد و البته زیان‌های گوناگون را به‌همراه دارد. یکی از این دست ویژگی‌ها، شیب 12درجه‌ای است که گاهی باعث خیر و گاهی هم شر‌رسان است.
همشهری مسافر
