مجله غارهای ایران

بعضی غارها، فقط یک حفره کوچک‌اند که فقط یک نفر می‌تواند وارد آن شود. برخی دیگر، گذرگاه‌ها و اتاقک‌های تو در تو دارند.

غارها اکوسیستم‌های خاص و به دلیل شرایط خاص، غالباً هوای پاک و مرطوب دارند.

غارها به 2 نوع طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌شود و غارهای طبیعی به اشکال گونانگون وجود دارد، از جمله: غارهای انحلالی، غارهای صخره ای، غارهای آتشفشانی (ماگمایی، گدازه‌ای)، غارهای دریایی، غارهای فرسایشی و غارهای یخی و یخچالی.

غارهای طبیعی در اثر عوامل مختلفی چون نفوذ آب در طبقات آهکی، وقوع زمین لرزه یا چین خوردگی زمین، اثر آبشارها و امواج دریا، وجود آتشفشان یا گدازه های حاصل از آن و انواع غارهای بادی و یخی به وجود می آید.

غارهای طبیعی به فراوانی در دنیا یافت می شوند. تعداد اندکی از آن‌ها در سنگ‌های گرانیتی، آتشفشانی و یا سنگ‌های شنی وجود دارند.

• طولانی‌ترین غارهای جهان | استفاده غارنشین‌ها از رنگ‌های زنده در نقاشی | این روزا دیگه کی می‌ره تو غار؟ | یک طرف نور، یک طرف تاریکی | جذاب‌تر از روی زمین ||

بنابراین اکثر غارهای طبیعی از سنگ‌های آهکی تشکیل شده که ارتباطی مستقیم با تشکیلات سنگ های رسوبی دارند.
غارهای مصنوعی که تعداد آنها در ایران فراوان است به منظور اهداف گوناگون توسط بشر در طول دوره های تاریخی ساخته شده‌اند.

این غارها اغلب با طرح و نقشه ای منظم حفر شده اند و وجود راهروها و دهلیزهای منظم و مقیاس های متناسب از ویژگی‌های بارز این نوع غارها در مقایسه با غارهای طبیعی است.

غارهای ساخته دست بشر فاقد هرگونه تزئینات آهکی از قبیل استالاگمیت ها یا استالاکتیت ها (چکنده ها و چکیده ها) هستند.

برخی بر این عقیده‌اند که این نوع از حفره‌های دست کن، غار محسوب می شوند ولی به این دلیل که هر گونه حفره ای اعم از دست کن یا طبیعی را در دل کوه غار می گویند، این حفره‌های ساخت بشر را نیز به همین نام می خوانند. برخی از این غارها به طور افقی و برخی به صورت عمودی مانند چاه ها حفر شده اند.

غارهای مصنوعی در دوره های تاریخی مختلف ساخته شده‌اند و دارای ارزش تاریخی هستند و جزئی از آثار باستانی به شمار می روند. این نوع از غارها برای غارنوردان و کوهنوردان علاقه مند به علم باستان شناسی بسیار جذاب هستند.

غارهای مصنوعی، بوسیله حجاری بشر بوجود آمده اند که معمولا بخاطر ساخت محل سکونت، پناهگاه، دژ نظامی و دفاعی، نیایشگاه، معدن و ... ساخته شده اند، غارهای دست‌کن یا در محل غارهای طبیعی و با تغییراتی جهت رسیدن به اهداف مورد نظر یا بطور کلی در زیر سطح زمین و یا در صخره ها و کوه ها بوجود آمده اند. در ایران، غارهای دستکنده متعددی وجود دارد که از آن میان می توان به غارهای نیاسر، قلعه جوق، اصله، چله خانه و ... اشاره کرد.

غارهایی که کاربرد نظامی داشتند در برخی مواقع محلی برای سکونت نیز به شمار می رفتند، به این صورت که ساکنین یک ناحیه هنگام حمله دشمن به غارهایی که در دل کوه حفر کرده بودند پناه می بردند و گاهی از مخفیگاه خود به دشمنان یورش می بردند و گاهی هم این غارها فقط به عنوان پناهگاه کاربرد داشتند.

تمامی غارهایی که به منظور اهداف نظامی و یا مخفیگاه می ساختند در نواحی صعب العبور بوده و به ندرت این نوع از غارها دارای دسترسی آسان هستند. این نوع از غارهای مصنوعی بیشتر در دیواره های صخره ای مرتفع و ستیغ کوه ها دیده می‌شوند.

در بعضی مواقع غارهای دست‌کن یا مصنوعی را به عنوان یک محل امن برای سکونت دائم می‌ساختند و اغلب چندین خانوار در درون غارهای نزدیک به هم در یک محل زندگی می‌کردند. در واقع این غارها یک روستا در دل کوه بودند.

مجموعه غارهای «کافرکلی» در منطقه اسک واقع در جاده هراز از این نمونه است. ارتفاع تعدادی از غارهای این مجموعه از سطح زمین به بیش از صدمتر می رسد به طوری که برای دسترسی به آنها نیاز به وسایل کوهنوردی است.

از آن جهت این غارها را در ارتفاع زیاد می ساختند که دید کافی و نظارت بر اطراف را داشته باشند. دهانه غارهای کافرکلی به خاطر سرمای بیش از حد منطقه در زمستان در اندازه های کوچک حفر شده اند به طوری که باید به حالت خمیده وارد آنها شد. از این مجموعه غارهای مربوط به دوران پیش از اسلام و پس از اسلام در ایران فراوان است.

غارهایی نیز در یک دوره زمانی به عنوان دژ و مقر نظامی ساخته شد ولی پس از مدتی از آن به عنوان محل سکونت استفاده می‌کردند.

غار «کوگان» در 8 کیلومتری خرم آباد نوع دیگری از این غارها است که در زمان اشکانیان با نظم هندسی خاصی در دل کوه حفاری شده اند.

غار «کرفتو» در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر تکاب که در یک کوه رسوبی آهکی و در ارتفاع ۷۰۰ متری از سطح زمین حفاری شده، یکی از شاهکارهای زمان اشکانی است که دارای کاربردهای مسکونی، نگهداری احشام، عبادتگاه و همچنین قلعه نظامی است.

غارهای مصنوعی دیگری نیر وجود دارند که پیروان دین زرتشت از آنها به منظور گورستان اجساد مردگان خود استفاده می کردند.

غار «قلعه جوق» در ۱۲۰ کیلومتری جاده ساوه به همدان از این دسته از غارها است. این غار در دوره ساسانیان در دیواره ای صخره ای و مرتفع ساخته شده است.

در ایران غارهای فوق‌العاده زیادی وجود دارد که اغلب آنها هنوز کشف نشده و یا پای بشر به اونها باز نشده است. غارها به واسطه شرایطی مثل فقدان انرژی و مواد غذایی، زیستگاه‌های بسیار ضعیفی برای جانداران هستند.

در ایران غار علیصدر از غارهای بسیار دیدنی و طولانی استان همدان است و همچنین غار چال‌نخجیر استان مرکزی یکی از زیباترین غارهای آهکی جهان به حساب می‌آید.

در مطالب زیر برخی از غارهای ایران معرفی شده است.