اینجا باغ فین است؛ باغی که شاهد اتفاقات بسیاری بوده و میزبان کسانی است که هر یک دنیایی از خاطرات را با خود به زیر خاک برده‌اند. با این حال این روزها هر بازدید‌کننده‌ای که به باغ فین قدم می‌گذارد از غصه سروهای بی‌سر،
سر به گریبان فرو می‌برد، انگشت حیرت به دندان می‌گزد و لب به فغان می‌گشاید.جابر تواضعی، روزنامه‌نگار کاشانی در وبلاگ شخصی خود چنین نوشته است: «چندی پیش‌گذارم به باغ فین افتاد. 2 سالی بود نرفته بودم؛ بی‌توجه به این همه داد و قال نشریات محلی و سراسری به ماجرای خشک شدن درختانش. می‌گفتند که دارند یک کلاغ و چهل کلاغ می‌کنند. اما چیزی که دیدم، فاجعه است؛چیزی شبیه نخل‌های بی‌سر خرمشهر و آبادان.امیر‌کبیر اگر سر از گور بلند کند و تبعیدگاه
خوش آب و هوایش را ببیند، این‌بار نمی‌گذارد کار به فرستاده ناصرالدین شاه بکشد و خودش کار را تمام می‌کند!»
آغاز داستان آفت‌زدگی سروهای باغ فین به 3 سال پیش برمی‌گردد. نتیجه مدیریت حاکم در این سال‌ها آن شد که سروها، همه
بی‌سر شدند.
اکنون قصه سروهای کهنسال باغ تا بدانجا پیش رفته است که مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان، قطع درختان سرو خشکیده باغ را ضروری می‌داند و خاطرنشان می‌کند: «اگر این سروهای خشک قطع نشود، آفات آنها به دیگر درختان سبز و سالم باغ نیز سرایت می‌کند.»
محسن عبداللهی، مدیر وقت اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کاشان، سال قبل سرمازدگی را علت خشکی درختان سرو باغ فین اعلام کرده بود.
این درحالی است که کارشناسان و محققان به صراحت اعلام می‌کنند که سرمای بی‌سابقه زمستان 86 کمترین سهم را در خشک شدن درختان باغ فین داشته است. حتی مصطفی خوشنویس، مدیر طرح ملی حفاظت از درختان کهنسال ایران و کارشناس مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، در گزارشی جامع، نقش 5 اشتباه فاحش را در خشک شدن درختان برمی‌شمرد که به این شرح است: آهک‌زنی در جوی‌های آبرسانی به‌منظور جلوگیری از ایجاد جلبک بر سطح کاشی‌ها، هرس درختان سرو شیراز، مفروش کردن تمامی یا بخشی از محیط طوقه درختان با مصالح ساختمانی، استفاده از چال کود برای تقویت خاک محیط درختان سرو و برداشت و حمل 30 سانتی‌متر خاک بستر محیط کاشت درختان سرو که این مورد خود بزرگ‌ترین اشتباه در بروز چنین حادثه‌ای است.
سیف‌الله امینیان، معاون سابق سازمان میراث فرهنگی می‌گوید: «یکی از کارهایی که باید 2 بار در سال در این باغ انجام شود، شستن درختان با آب است. تردد خودروها در بزرگراه قم- اصفهان و کارخانه مواد معدنی درّین که در مجاورت باغ واقع شده است غبارهای شیمیایی را بر سر درختان می‌افشاند. این فرایند شست‌وشوی منظم درختان را ضروری می‌کند.»
وی که سال‌ها مدیریت باغ فین را برعهده داشته است، می‌افزاید: «با این‌که درخت سرو خزان ندارد و همیشه سبز است، بعضی از برگ‌های آن خشک می‌شود و پای درخت می‌ریزد که باید برگ‌ها را از پای درختان جمع کرد. البته این کار در سال 2 یا 3 بار و هر بار به عمق 2 یا 4 سانتی‌متر نباید بیشتر انجام شود. همچنین بلافاصله این حجم برداشت باید با خاک و کود مناسب جایگزین شود. از جفاهای دیگری که در این مدت بر باغ رفته نحوه مرمت حوض 12 فواره یا حوض دراز است که مابین «شتر گلوی» صفوی و حوض جوش واقع شده است.»
یک صاحب‌نظر مرمت بناهای تاریخی که تمایلی به ذکر نامش ندارد در تشریح این اقدام به همشهری می‌گوید: «آب چشمه فین به‌دلیل وجود مواد معدنی در آن رسوبات زیادی بر جای می‌گذارد و در طول سال‌های متعدد این رسوبات بر سطح کاشی‌های حوض 12 فواره جمع شده بود.»
وی اضافه می‌کند: «براساس اصول مرمت می‌بایست با لایه‌برداری که کاری وقت‌گیر است و دقت زیادی را طلب می‌کند، سطوح اولیه کاشی‌های فیروزه‌ای که متعلق به دوران صفویه بود نمایان می‌شد، ولی این کار بدون رعایت اصول مرمت و با بی‌تدبیری اجرا و در نتیجه کاشی‌ها تخریب و به‌جای آنها کاشی جدید نصب شده است!» اتفاق دیگری که در این سال‌ها در باغ رخ داد، نصب 2 در فلزی یکی روی دیوار اصلی باغ و دیگری داخل یکی از حمام‌ها بود تا برای خروج اضطراری بازدید‌کنندگان از آن استفاده شود.
اما این سؤال ساده و البته مهم همچنان بی‌پاسخ مانده است که مگر مرمت و تغییر در یک بنای تاریخی که به ثبت ملی رسیده است، نباید با مجوز کمیته فنی سازمان میراث فرهنگی باشد و مگر میراث ملی یک کشور ملک شخصی است که هر تغییر دلخواهی در آن انجام می‌شود؟
لزوم مدیریت مستقل
حسین یزدانمهر که نزدیک به یک سالی است مدیریت اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کاشان را برعهده گرفته است، می‌گوید: «باغ فین از مهم‌ترین آثار و بناهای تاریخی کاشان است که نیازمند مدیریتی قوی و مداوم است.»
وی با اعلام این‌که 95 درصد از گردشگرانی که به کاشان وارد می‌شوند از باغ فین دیدن می‌کنند، خاطرنشان می‌کند: «سال گذشته 800 هزار گردشگر از باغ فین دیدن کردند و در 6 ماه نخست امسال باغ فین یک میلیون نفر بازدید‌کننده داشت که این آمار جایگاه ویژه و منحصر به فرد باغ فین را در بین دیگر آثار تاریخی این شهر نمایان می‌کند. »
یزدانمهر اضافه می‌کند: «باغ فین سالانه به 200 تا300 میلیون تومان اعتبار نیاز دارد، اما اکنون 100 میلیون تومان اعتبار به آن تخصیص یافته است، البته مسئولان قول 100 میلیون دیگر را نیز داده‌اند.»
وی با اظهار این‌که 125 میلیون تومان اعتبار هم به موزه باغ فین تخصیص یافته و قرار است درهای موزه بعد از 3 سال تعطیلی، همزمان با دهه فجر امسال به روی علاقه‌مندان گشوده شود، خاطرنشان می‌کند: «در این مدت تلاش شد تا موزه با نصب سامانه‌های گرمایشی و سرمایشی، اطفای حریق، همچنین مخزن اشیا و فناوری جدید حفاظت، تجهیز شود.»
به گفته وی، در موزه باغ فین علاوه بر اشیای قیمتی قبلی، آخرین آثار تاریخی به‌دست آمده از تپه‌های سیلک، فرش‌ها و اشیای با قیمت با طرح باغ ایرانی در معرض دید عموم قرار خواهد گرفت.
یزدانمهر با بیان این‌که تیرماه سال آینده هیاتی از یونسکو برای ثبت جهانی باغ به کاشان خواهد آمد، تصریح می‌کند: «باغ فین به‌عنوان شناسه و یادگار تاریخی کاشان علاوه بر مدیریت آینده‌نگر و کارآمد، نیازمند توجه جدی مسئولان شهری، استانی و کشوری است.»
اسفندیار حیدری‌پور، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان هم ثبت جهانی باغ فین را به‌عنوان نخستین و مهم‌ترین باغ ایرانی در میراث جهانی، اولویت این اداره‌کل می‌داند و یاد‌آور می‌شود که به تازگی نماینده شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های فرهنگی و تاریخی کمیته آثار جهانی (ICOMOS)به‌منظور بررسی وضع موجود از باغ فین
دیدن کرده است.
از سوی دیگر، امینیان، مدیر اسبق اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کاشان با بیان این که بنای عظیم باغ فین با ثبت جهانی جزو بناهای شاخص در دنیا خواهد شد که کار حفاظت از آن به‌مراتب شدید‌تر و جدی‌تر می‌شود، بر لزوم اعمال یک مدیریت قوی و مستقل بر این باغ جهانی تا کید و خاطرنشان می‌کند: «لازمه ساماندهی باغ فین وجود مدیری مستقل و زیرنظر میراث فرهنگی است، بنابراین شایسته است مسئولان امر در تشکیلات سازمانی اداره میراث فرهنگی این مورد را
لحاظ کنند.»بدون شک، باغ فین فارغ از حوادث تلخ و ناگوارش و با وجود جفاهایی که بر آن رفته است، هنوز هم یکی از باغ‌های سنتی و تاریخی زیبای ایران با فضایی سرسبز و چشم‌نواز است که هر بیننده‌ای را به تحسین وا می‌دارد.
این روزها که ثبت جهانی باغ تاریخی فین مطرح شده است می‌توان در برابر «رویش هندسی سیمان، آهن و سنگ» در شهرها بار دیگر به این اندیشید که پیشینیان ما در روزگاران دور با کمترین امکانات چه اثر بدیع، پویا و تاثیر‌گذاری خلق کرده‌اند. آیا ما لیاقت این را خواهیم داشت تا باغ فین را از گذرگاه حادثه عبور دهیم و به آیندگان بسپاریم؟
