براساس گزارش شاخص عملکردی محیط‌زیست (EPI (2012 Environmental Performance Index ایران از میان 132 کشور جهان با کسب نمره 73/42 در مقام 114 جهان قرار گرفته است. این در حالی است که کشور ما در سال 2010 با کسب نمره 60 در مقام 78 جهان و در سال 2008 میلادی با نمره 9/76 در رتبه 67 جهان قرار داشته است.
دکترسعید متصدی، در باره اعتبار این گزارش و مرجع اعلام‌کننده آن به همشهری گفت: دانشگاه ییل یکی از معتبرترین دانشگاه‌های معتبر دنیاست و سابقه طولانی در اندازه‌گیری شاخص‌های زیست‌محیطی دارد تا آنجا که این دانشگاه در سال 2005 روش‌ای پی‌ای (EPI) که ترجمه آن شاخص عملکرد زیست‌محیطی است را ابداع کرد و هم‌اکنون این روش مبنای اندازه‌گیری و گزارش‌های مرتبط با محیط‌زیست است. وی با اشاره به اینکه شاخص عملکرد زیست‌محیطی تمام جوانب را لحاظ می‌کند خاطر نشان کرد: برای نمونه در همین گزارش اخیری که اعلام شده، میزان مرگ‌ومیر در ایران سیر نزولی را نشان می‌دهد و حاکی از آن است که وضعیت بهداشت در کشور سیر صعودی دارد همچنان‌که براساس این شاخص وضعیت آب کشور ما به همان میزان خراب است که وضعیت آمریکا در این زمینه خراب است و برای هر دو کشور بیلان منفی 43درصد اعلام شده است. این نشان می‌دهد که این شاخص مبنای علمی دارد و به دور از شائبه سیاسی عمل می‌کند.
تنزل رتبه محیط‌زیست؛ تنزل کیفیت زندگی
دکتر اسماعیل کهرم، استاد محیط‌زیست هم در این باره به همشهری گفت: شاخص عملکرد زیست‌محیطی نشان می‌دهد که ما برای جلوگیری از تخریب محیط‌زیست باید چه اقدامی انجام بدهیم و عملکرد ما در این زمینه چه بوده است؟ در این شاخص همه موارد در نظر گرفته می‌شود.
این استاد دانشگاه افزود: هر ساله دانشگاه ییل، در قالب چندین پروژه، اطلاعات به‌دست آمده از سازمان‌های بین‌المللی مثل یونپ، یوان دی پی، بانک جهانی، ناسا و فائو را همراه با داده‌های آماری و اطلاعاتی که از طریق منابع داخلی کشورها به‌دست آورده بررسی می‌کند و سپس براساس یافته‌های علمی، رتبه کشورها را اعلام می‌کند. اما وقتی سازمان‌های بین‌المللی نظیر یونپ و یو ان دی پی بخواهند برای بهبود وضعیت تالاب‌ها و جنگل‌های کشوری اعتبار تخصیص بدهند یکی از موارد تعیین‌کننده همین شاخص عملکرد زیست‌محیطی است. این مدرس محیط‌زیست یادآور شد: شاخص عملکرد زیست‌محیطی در واقع منعکس‌کننده وضعیت محیط وسلامت انسان در هر کشور است. وقتی سطح جنگل براثر تخریب‌ها کاهش می‌یابد این به معنای افزایش ریزگردها، تشدید آلودگی هوا و افزایش بیماری‌های ریوی است. وقتی تالاب‌ها خشک می‌شوند به معنای کاهش منابع آبی و بهداشت کمتر است و در مجموع نشان از آن دارد که تمام استانداردهای زندگی سیر نزولی دارد.
این رتبه قابل پیش‌بینی بود
مهندس محمد درویش، عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع از زاویه دیگری به این مسئله پرداخت. وی گفت: گزارش شاخص عملکرد زیست‌محیطی که طی آن، رتبه ایران 114 اعلام شده، گزارش دور از انتظاری نیست. در واقع این پیش‌بینی همه فعالان و متخصصان محیط‌زیست کشور بود که طی دو سال گذشته بارها نسبت به تخریب‌ها و وضعیت نابسامان محیط‌زیست هشدار دادند. این هشدارها ناشی از آن بود که در روند مدیریت کشور ملاحظات زیست‌محیطی در چیدمان توسعه رعایت نمی‌شد ؛ روندی که همچنان ادامه دارد و با همین رویکرد است که سکونتگاه‌های مسکونی و ساخت‌وسازهای صنعتی، و طرح‌های عمرانی اجرا می‌شود بی‌آنکه ملاحظات زیست‌محیطی در نظر گرفته شود. نتیجه چنین روندی تنزل 36 پله‌ای رتبه محیط‌زیست کشور است اما نکته‌ای که وجود دارد اینکه هیچ کشوری در بین دو اندازه‌گیری متوالی بیش از 30 پله تنزل نکرده اما کشور ما این رکورد را شکست و 36 پله تنزل کرد.
وی تنزل اسفبار کشورمان را در بین سایر کشورها ناشی از بخشی‌نگری در مدیریت دانست و افزود: بخشی نگری در سدسازی باعث نابودی تالاب‌ها حتی تالاب‌های ساحلی شده است؛ زیرا این سازه‌های عظیم آبی بدون در نظر گرفتن حقابه تالاب‌ها و زیستبوم‌های پایین دست اجرا شده و می‌شود. این شیوه باعث شده تنوع منحصربه‌فرد تالاب‌های ایران در معرض نابودی کامل قرار بگیرد به‌طوری که نام کشور ما در فهرست مونترو با بیشترین تالاب‌های در معرض خطر درج شده است. همچنان که 390 هزار هکتار از اراضی دریاچه ارومیه تبدیل به کویر شده که از آن می‌توان به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد بیابانزایی در قرن اخیر نام برد.
دکتر ناصر کرمی، اقلیم شناس هم در این باره به همشهری گفت: بحث شاخص «مدیریت محیطی» و «پایداری محیطی» چند سالی است که از سوی سازمان‌های بین‌المللی دنبال می‌شود. موضوعی که در این میان مطرح است اینکه منبع اطلاعات این سازمان‌ها چه مرجعی است و آیا این آمار پاک به آنها می‌رسد؟ برای نمونه سازمان جهانی گردشگری همواره ایران را به‌عنوان یک کشور موفق در گردشگری اعلام می‌کند زیرا آمارها را خود سازمان گردشگری در اختیار این سازمان جهانی قرار می‌دهد.
وی افزود: در عین حال این آمار ازیک نظر قابل اعتماد است زیرا بخشی از آن را نهادهای بین‌المللی مثل یونپ و یو ان دی پی که در ایران پروژه‌های متعددی را در دست اجرا دارند در اختیار این نهاد می‌گذارند که قابل اعتماد است.
این کارشناس محیط زیست افزود: ما در حالت عادی سال‌هاست که در انواع ضرایب تخریب محیطی مثل فرسایش خاک، بیابانزایی، تخریب جنگل و فرونشست آب‌های زیرزمینی مرتبه اول را داریم.
براین اساس طبیعی است که ما در مدیریت محیطی و پایداری محیطی یکی از پایین‌ترین رتبه‌ها را داشته باشیم.کرمی خاطر نشان کرد: وضعیت محیط‌زیست ما به‌مراتب بدتر از رتبه‌ای است که براساس شاخص عملکرد زیست‌محیطی اعلام شده است. وقتی مقامات رسمی کشور ما می‌پذیرند که ما از نظر فرسایش خاک دردنیا رکورد دار هستیم این نشان‌دهنده وضعیت بسیار وحشتناکی است زیرا فرسایش خاک بدترین بلای محیطی است که ممکن است کشوری مثل ایران به آن مبتلا شود. از دست رفتن خاک به‌مراتب بدتر از جنگل زدایی، بیابانزایی و نابودی تنوع زیستی است زیرا با فرسایش خاک در واقع ما بستر حیات را از دست می‌دهیم.
این گزارش می‌افزاید: براساس شاخص جهانی عملکرد زیست‌محیطی، سوئیس، لاتویا و نروژ در رتبه‌های اول تا سوم و عراق، ترکمنستان و ازبکستان به‌ترتیب در پایین‌ترین رتبه جهان قرار دارند.
