چهارسوق‌های چهارسوی ایران

در اینجا تعدادی از بازار‌های مهم شهر‌های کشور را معرفی می‌کنیم که چند سالی است محلی برای خرید شب عید ساکنان شهر‌های خود شده‌اند.

شیراز

یکی از بازارهای بزرگ، مشهور، سنتی و تاریخی کشور در شهر شیراز است که بازار وکیل نام دارد و در فهرست آثار میراث فرهنگی قرار گرفته است.این بازار از گذشته دور تا به امروز محل خرید و فروش مایحتاج شیرازی‌ها بوده است. بازار وکیل به دستور کریم‌خان زند حدود 200سال پیش ساخته شد و درست در مرکز شهر شیراز قرار دارد و عرض آن بیش از سایر بازار‌های استان فارس است. معماری آن نیز برگرفته از بازار قیصریه لار و بازارچه بلند اصفهان است. همچنین بازار وکیل شامل 2رشته شمالی - جنوبی و شرقی - غربی است که یکدیگر را قطع می‌کنند.در شمال شرقی بازار وکیل چند کاروانسرای قدیمی به نام‌های روغنی، گمرک و احمدی ساخته شده که در ورودی آنها درون بازار است. هریک از این کاروانسراها چندین حجره دارد. با گردش در این بازار می‌توانید تعداد زیادی گردشگرخارجی را ببینید که از صنایع‌دستی ایران سوغات به کشور خود می‌برند. مصالح ساختمانی این بازارها گچ و آجر و آهک بوده که روی پایه‌هایی از تخته‌سنگ‌های تراشیده قرار گرفته‌است.

خوی

بازار کنونی خوی در بخش شرقی شهر خوی قرار دارد و بازمانده بازاری گسترده است. تاریخ احداث بازار فعلی دوره صفویه به بعد است و بیشتر قسمت‌های آن به دستور عباس‌میرزای قاجار و توسط امیر احمدخان دنبلی، در اوایل دوره قاجاریه ساخته شده‌است.بازار خوی مانند بازارهای اصفهان، کرمان و... تزئینات گچبری و کاشیکاری آجری، کتیبه و... ندارد اما در بعضی از قسمت‌ها مخصوصا در چهارسوهای آن تزئینات کاشی‌کاری به‌چشم می‌خو رد.

تبریز

یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بازارهای سرپوشیده کشور بازار شهر تبریز است. بازار تبریز در مردادماه سال گذشته به‌عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است.  تاریخ بنای این بازار مشخص نیست اما بسیاری از جهانگردانی که از سده چهارم هجری تا دوره قاجاریه از این بازار بازدید کرده‌اند، درباره آن اطلاعاتی ارائه داده‌اند؛ بسیاری از گردشگران و جهانگردان شامل ابن‌بطوطه، مارکوپولو و... از رونق و شکوه بازار تبریز تمجید کرده‌اند. این بازار درست در مرکز شهر تبریز قرار دارد و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده است.

نیشابور

بازار تاریخی نیشابور یکی از بازارهای قدیمی و مهم و از جمله مکان‌های دیدنی در خیابان امام‌خمینی شهر نیشابور است. عملیات مرمت و بازسازی این بازار که طول آن حدود یک کیلومتر است در سال۱۳۷۷ از سوی سازمان میراث فرهنگی و کسبه بازار انجام شد.به این بازار، بازار سرپوشیده، بازار سرپوش و سوق القدیم نیز می‌گویند.این بازار تنها بخش به‌جامانده از بازار بزرگی در نیشابور قدیم بوده است که از «دروازه مشهد» آغازشده و در «دروازه عراق» به پایان می‌رسیده است.پیشینه این بازار به دوره صفویان حدود ۱۶۰۰ میلادی بازمی‌گردد. بازار زرگرها و حلاج‌ها نیز متصل به این بازار تاریخی است.از بناهای به جامانده این بازار می‌توان از سرا، کاروانسرا، تیمچه و گرمابه نام برد.کاروانسرای مستوفی یکی از تیمچه‌هایی است که در راسته این بازار قرار دارد.حجره‌های این بازار به شکل سنتی و بومی از قبیل فرش‌فروشی، رویگری، مسگری، رنگرزی، آهنگری، پارچه‌فروشی و... مشاهده می‌شود.

زنجان

طولی‌ترین بازار کشور بازار زنجان است که ساخت آن از دوران آغامحمدخان قاجار آغازشد و در سال ۱۲۱۳ در زمان فتحعلی شاه قاجار به پایان رسید. این بازار به شکل یک خط مستقیم به‌عنوان بازار بالا و پایین به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم شده است. گستردگی جغرافیایی بازار زنجان و تنوع راسته‌ها، تعدد سراها و کاروانسراهای درون شهری در راسته‌های فرعی که هرکدام به نامی و به فعالیتی خاص اختصاص یافته و وجود مساجد فراوان گویای پویایی این بازار در طول زمان‌های گذشته و شرایط حاکم بوده است. بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به 8راسته تقسیم می‌شود؛ از جمله راسته زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، سراج‌ها و... از گذشته‌های دور نقش مؤثری در خرید و فروش این شهر داشته است.بازار زنجان در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.

اصفهان

بازار شهر اصفهان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای منطقه خاورمیانه به حساب می‌آید. سر در این بازار با کاشیکاری تزئین شده است و امتداد بازار بزرگ اصفهان به مسجد جامع و سپس به بازار عریان منتهی می‌شود.
این بازار را به مناسبت مجاورت با گنبد نظام‌الملک و مسجد جامع، بازار نظامیه یا نظام‌الملکی نیز گفته‌اند و تا نیم قرن پیش رشته‌های طولانی و متعددی این بازار را به بازارهای دروازه طوقچی و بازار غاز و میدان وصل می‌کرده است. از انشعابات دیگر آن، بازار ریسمان و مدرسه کاسه‌گران است.

قزوین

بازار قزوین با معماری جالب و قدیمی خود باتوجه به محل کسب و کار یکی از مکان‌های دیدنی شهر قزوین نیز به حساب می‌آید. سابقه این بازار به یک هزار سال می‌رسد با گذشت زمان و انتخاب قزوین به‌عنوان پایتخت ایران و پس از آن با احداث طرح‌های قابل توجهی در دوره قاجار مانند سرای سعدالسلطنه در همجواری بازار به‌علت قرار گرفتن شهر قزوین در محور ارتباطی پایتخت به‌غرب و شمال ایران ارزش فوق‌العاده‌ای به‌ این بازار داده شد.

سنندج

بازار سنندج در دو طرف خیابان انقلاب قرار گرفته و 250سال پیش همزمان با مرکزیت شهر سنندج به‌عنوان مرکز حکومت اردلان‌ها ساخته شده است.نقشه این بازار به شکل مستطیل بزرگی است که در اثر خیابان‌کشی دوران حکومت پهلوی به دو بخش تقسیم شده و بخش شمالی آن بازار سنندجی است و بخش جنوبی آن بازار آصف نام گرفته است.

کرمانشاه

بازار کرمانشاه مرکز تجاری سنتی شهر کرمانشاه است. این بازار در حدود ۲۰۰سال پیش ساخته شده است. این بازار دارای۱۸ راسته است و در زمان خود، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده به حساب می‌آمده.بازار کرمانشاه که در اثر عبور خیابان‌های اصلی شهر هم‌اکنون به 4قسمت تقسیم شده ‌است، از بخش‌ها و راسته بازار‌های زیادی تشکیل شده که جاذبه توریستی نیز محسوب می‌شوند.این بازار دارای چهارسوق‌ها و ورودی‌های زیباست که نشانگر دید زیبای معماران عصرهای گذشته و فرهنگ غنی این منطقه است.

آمل

بازار قدیمی‌ آمل‌ که‌ در مرکز شهر آمل‌ قرار دارد، از لحاظ اقتصادی‌، اجتماعی‌ و تاریخی ‌اهمیت‌ خود را از دست نداده است. سقف‌ مغازه‌های‌ این‌ بازار با سفال‌ شیب‌دار برای‌محافظت‌ از باران‌ و آفتاب‌ پوشیده‌ شده‌ است‌.فضاهای‌ باز داخلی‌ آن نیز به‌منظور تشکیل‌ بازارهای‌ هفتگی‌ ایجادشده‌ است‌.

اراک

بازار اراک یکی از بناهای نخستین شهر اراک است. بنای اولیه در اوایل قرن۱۳ احداث شده.این بازار دارای 2محور عمود بر هم است که یکی محور شمالی و جنوبی و دو ورودی یکی در شمال و یکی در جنوب و محور شرقی وغربی که دارای ۸گذر و ورودی شرقی غربی.مساحت کل این بازار حدود ۱۴هکتار است. در گذشته در 4طرف بازار ۴دروازه به نام‌های دروازه قبله، دروازه راهجرد، دروازه شهرجرد، دروازه حاج علی‌نقی وجود داشته که در گذر زمان از بین رفته‌اند.سقف بازار به‌صورت گنبدی است و در نمای پشت‌بام گنبدها در 2محور شمالی- جنوبی و شرقی- غربی به شکل ممتد دیده می‌شوند.

ارومیه

بازار ارومیه در مجموعه بافت قدیمی و در گوشه جنوب‌شرقی این شهر واقع شده است. قدیمی‌ترین بخش‌های باقیمانده آن، از دوره صفویه به بعد است و مصالح تمام بازار راسته بازار و چهارسوق‌ها از آجر انتخاب شده و بیشتر فاقد هستند و ساده گچ است.این بازار بازمانده بازار وسیع بزرگ قدیمی خوی است.

مشهد

کمی دورتر از گنبد طلایی امام‌رضا(ع) در شهر مشهد بازار سنتی امام رضا که شبیه یک بازار معمولی است اما با تاریخچه کهنی برپاست و روزانه هزاران نفر از آن خرید می‌کنند.بازار رضا در ضلع شرقی خیابان امام رضا (ع) قرار دارد که توریست‌پذیرترین بخش تجاری شهر مشهد است.سابقه بازار قدیمی مشهد به دوره تیموریان می‌رسد. این بازار به داخل حرم وصل می‌شد و حتی مسجد جامع گوهرشاد هم که در همین دوره ساخته شده بود، برای رونق بیشتر به بازار شد و مردم از حرم و مسجد که خارج می‌شدند مستقیم در بازار ‏بودند.بازارهای مهم دیگر شهر مشهد شامل بازار مرکزی و بازار بین‌المللی مشهد است.

زاهدان

چهارراه رسولی شهر زاهدان یکی از مکان‌های خرید و فروش مردم استان سیستان و بلوچستان است.این مکان از دیرباز برای همگان دراین استان، نامی آشنا بوده است. بسیاری از افرادی که در همین استان زندگی می‌کنند تمامی اجناسی که در زندگی روزمره به آن نیاز دارند را از همین بازار خریداری می‌کنند و برای خرید نوروزی نیز بازهم به سراغ همین بازار می‌آیند. خیلی از افرادی که در چهارراه رسولی مغازه دارند از قدیم در آنجا بوده‌اند یا به طرق گوناگون مثلا مغازه از پدر و یا بزرگ‌‌ترهای آنها برای آنها مانده است. بازار چهارراه رسولی به‌خاطر قدمت زیادی که دارند معروف شده‌اند و رونق گرفته‌اند.

یزد

بازار یزد یکی از بازار‌های دیدنی کشور است. این بازار درست در مقابل بنای تاریخی امیرچخماق تا میدان بعثت قرار دارد. تمامی بازار‌های این شهر تاریخی در مرکز شهر قرار دارند و قسمتی از آنها نیز در بافت تاریخی شهر یزد قرار دارند. یکی از ویژگی‌های بازار این شهر این است که تمام کوچه‌های بازار به یکدیگر راه دارد. باوجود احداث پاساژها و مراکز تجاری جدید در شهر تاریخی یزد، بازهم رونق کسب و کار بازار‌های قدیمی برپاست.
قدیمی‌ترین بخش بازار یزد، بازار حاجی قنبر است که از قرن نهم هجری به یادگار مانده و جزئی از مجموعه فرهنگی -تاریخی امیر چخماق است. بازارهای مسگری، زرگری، تبریزیان، ریسمانیان، دروازه مهریز، خان افشار و پنجه علی از دیگر بازارهای قدیمی یزد هستند.  در این بازارها عمدتا طلا، فرش و شیرینی عرضه می‌شود.در یزد شیرینی‌های سنتی مانند باقلوا، قطاب، لوز نارگیل، پشمک، نان برنجی و حاجی بادام تهیه می‌شود.

اهواز

یکی از بازار‌های قدیمی شهر اهواز بازارعبدالحمید است. بازارچه‌ای با ده‌ها دستفروش که به قول خودشان، در بساطشان همه‌چیز پیدا می‌شود. البته بازار‌های معروف و قدیمی دیگری هم در استان خوزستان وجود دارد، شامل بازار‌های خرمشهر پشت مسجد جامع که بیشتر خوراکی و ادویه می‌فروشند.

کرمان

بازارکرمان یکی از منحصر‌به‌فرد‌ترین بازار‌های کشور است، چراکه هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و دارای شهرت جهانی است. اولین بخش بازارکرمان، بازار ارگ است که از میدان ارگ شروع می‌شود و تا چهار سوق گنجعلی خان ادامه دارد. این بازار به 2بخش فرعی‌تر به نام‌های بازار نقارخانه و بازار سراجی تقسیم می‌شود.این بازار از خیابان امام خمینی روبه‌روی بازار قلعه محمود شروع و به چهار سوق گنجعلی‌خان ختم می‌شود.مجموعه بازار کرمان شامل بازارهای دیگری نیز هست که از آن جمله می‌توان به بازار قدمگاه، بازار عطاری، بازار مسگری، بازار زرگری، بازار سردار، بازار کفاش‌ها و... اشاره کرد.

رشت

بازار شهر رشت یکی از مکان‌های دیدنی‌ استان گیلان به شمار می‌رود. شهروندان رشتی و گردشگران وقتی به بازار رشت وارد می‌شوند به‌دنبال خرید سوغات یا کالای موردنظر در میان تنوعی از رنگ‌های زیبای محصولات کشاورزی، انواع ماهی و... ساعت‌ها به جست‌وجو می‌پردازند و در کنار آن از کاروانسراهای قدیمی رشت و طاقی‌های بزرگ و کوچک آن دیدن می‌کنند. بازار رشت از دیرباز محل داد و ستد کالا میان ایرانیان و اروپاییان بوده است.این بازار برعکس بازار‌های تعدادی از شهر‌های کشور، باتوجه به حضور گردشگران داخلی و خارجی، در تمامی روزهای سال پر رونق است و در شب‌های عید این رونق باتوجه به خرید شب عید شهروندان رشتی چندبرابر می‌شود. تنوع رنگ‌ها و سبک چیدن محصولات برای عرضه به خریداران و همچنین ساختار کالبدی کهن بازار، همگی دنیای تضاد را در ذهن گردشگر متجلی می‌سازد و گردشگر را با این باور آشنا می‌کند که نیازش را در این مکان احساس کند.

همدان

بازارهای شهر همدان نیز همانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی کشور مسقف هستند و از بافت معماری اسلامی برخوردار است.به‌علت موقعیت خاص جغرافیایی شهرهمدان و قرارگرفتن در مسیر راه‌های ارتباطی شهرهای غربی کشور در بازار همدان هموطنان زیادی از این بازار خرید می‌کنند. این بازارها در مرکز شهر قرار دارند و هر یک مختص یک نوع مال‌التجاره یا پیشه‌ورانی است که دارای حرفه مشترکی هستند، از این‌رو مردم بر حسب احتیاجات خود می‌دانند برای تهیه نیازمندی‌ها به کجا مراجعه کنند. در گذشته باتوجه به خرید و فروش زیاد در این بازار، شهر همدان را انبار ایران می‌نامیدند.

بروجرد

بازار بزرگ بروجرد که ساکنان محلی به آن «راسا» به معنی راسته بازار می‌گویند، عمده‌ترین مرکز تجارت سنتی شهر بروجرد است که مورد استفاده شهرنشینان و روستاییان شهرستان بروجرد و نیز دیگر مناطق اطراف قرار می‌گیرد. این بازار همچنین نقش عمده‌ای در تجارت منطقه‌ای در استان‌های لرستان، مرکزی و همدان دارد.تاریخ تاسیس بازار بروجرد مشخص نیست اما ساختار فعلی این بازار در دوره قاجاریه طرح ریزی و ساخته شده است. حسام السلطنه شاهزاده قاجاری مقر حکومت ولایت خوزستان و لرستان را در بروجرد قرار داد و بناهای زیادی در آن ساخت که راسته بازار بروجرد از آن جمله است. این بازار به مرور بافت تاریخی خود را از دست داده و امروزه علاوه بر مشاغل جدید، مغازه‌ها و پاساژهای متعددی در آن ساخته شده که عاری از هنر معماری هستند.به‌رغم تغییرات شدید در سبک زندگی مردم، هنوز ردپای بسیاری از مشاغل سنتی در بازار بروجرد دیده می‌شود و عده‌ای به تولید محصولات سنتی مانند گیوه و جوراب، نخ و ریسمان، ظروف مسی و پارچه‌های سنتی مشغولند. محصولات تولیدی اینان بیشتر به مصرف روستاییان و عشایر کوچرو می‌رسد.