توسعه لیگ‌ها و مسابقات قهرمانی، افزایش ظرفیت و پذیرش دانشجویان در رشته تربیت بدنی دانشگاه‌ها و رشد کمی‌و کیفی مطبوعات ورزشی نمونه‌هایی از علاقه و اشتیاق جامعه ایرانی به ورزش است. این علاقه مسئولان و قانونگذاران کشور را نیز بر آن داشت تا به‌منظور فعالیت بیشتر دولت در عرصه ورزش، سازمان تربیت بدنی را به وزارت ورزش و جوانان تبدیل کنند و از این مسیر پیوندی عمیق‌تر میان جوانان و ورزش در جامعه به‌وجود آورند. با این همه، آنچه در سال‌های اخیر و در روند توسعه ورزش در کشور رشد و توسعه قابل ملاحظه‌ای نیافته، تولید و نشر کتاب‌های ورزشی است. نگاهی گذرا به مطبوعات ورزشی و شمارگان آنها و مقایسه آن با کتاب‌های این حوزه به خوبی نشان می‌دهد که تا چه اندازه سطح انتشار کتاب ورزشی در کشور محدود مانده است. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرو در حوزه ورزش، کتاب‌های ورزشی سهم قابل توجهی در صنعت نشر دارند و در مقابل استقبال فراوانی نیز از آنها می‌شود. استقبالی که در برخی موارد، همچون کتاب‌های خاطرات ورزشکاران مشهور به چاپ‌های متعدد کتاب موردنظر انجامیده و گه‌گاه منجر به جنجال‌های رسانه‌ای نیز می‌شود.
گنجینه‌هایی که خاک می‌خورند
در ادبیات کلاسیک ایران، پهلوانی و آیین‌های آن‌که تنه به تنه ورزش‌هایی چون کشتی، چوگان، اسب‌دوانی و تیراندازی می‌زد، مقامی برجسته داشت. وصف قهرمانانی همچون آرش کمانگیر، رستم، اسفندیار، آبتین و پوریای ولی در منظومه‌ها و فتوت‌نامه‌ها بسیار آمده است و شاعران و حکیمانی همچون فردوسی، عطار نیشابوری، ابوریحان بیرونی و سهروردی از قهرمانان اسطوره‌ای ایران سخن‌ها گفته‌اند. شاید این همنشینی دیرینه پهلوانی با ادبیات ایران، زمینه‌ای تاریخی برای پرداختن به ورزش و مفاهیم آن ازجمله فتوت و جوانمردی به‌وجود آورده باشد اما به‌طور حتم در دوران جدید نتوانسته دستمایه تولید کتاب‌هایی با مضامین جدید قهرمانی و ورزش باشد.
در یکی از معدود سخنرانی‌ها در مورد گردآوری و بازنشر آثار قدیم در حوزه پهلوانی و جوانمردی، سیدمحمد حسینی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسمی گفت: «اندیشمندان ایرانی و اسلامی آیین‌های پهلوانی را ارج می‌نهادند، به همین دلیل گردآوری و پژوهش این آثار اهمیت بسیاری دارد. ایرانیان فتوت‌نامه‌های بسیار ارزشمندی دارند که می‌توان به فتوت‌نامه عطار نیشابوری و شهاب‌الدین سهروردی اشاره کرد.» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین با اشاره به آغاز کارهای پژوهشی، هنری و ایجاد اولویت‌هایی که در این زمینه در سند ملی برای ترویج فرهنگ پهلوانی از طریق توسعه ورزش زورخانه‌ای درنظر گرفته شده است، آمادگی این وزارتخانه را برای یاری فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای اعلام کرد.
با این همه به‌نظر نمی‌رسد کتاب‌ها و اسناد مکتوب ورزش پهلوانی و حتی دیگر متون ورزشی قدیم که در کتابخانه‌های معدودی نگهداری می‌شوند به‌عنوان منابعی مؤثر در پژوهش‌ها و تحقیقات ادبی، فرهنگی و ورزشی کاربرد داشته باشد و تا‌کنون کاربرد اصلی آنها موزه‌ای و آرشیوی بوده است.
بررسی آماری کتاب‌های ورزشی
براساس داده‌های مؤسسه خانه کتاب ایران در 10سال اخیر کمتر از دو هزار عنوان کتاب با موضوع ورزش در کشور تولید و منتشر شده است. به‌عبارت دقیق‌تر از تابستان سال 1381 به این سو تعداد 1902 عنوان کتاب با موضوع ورزش منتشر شده که از این تعداد 1113عنوان کتاب‌های چاپ نخست و 789عنوان چاپ مجدد است. 1224عنوان از این کتاب‌ها تألیف و 678عنوان ترجمه است. ناشران تهرانی 1500عنوان کتاب ورزشی منتشر کرده‌اند و سهم ناشران سایر شهرستان‌ها 402عنوان بوده است. شاید جالب‌ترین بخش این آمار مربوط به تعداد عنوان‌های منتشر شده در رده سنی کودکان و نوجوانان و کتاب‌های آموزشی حوزه ورزش باشد؛ آنجا که در کل کتاب‌های منتشر شده دهه اخیر حوزه ورزش کشور تنها 53عنوان مربوط به کودکان و نوجوانان و 14عنوان مربوط به کتاب‌های آموزشی و کمک آموزشی است. این تعداد بدون درنظر گرفتن عناوین چاپ‌های مجدد است. مقایسه این آمار با تعداد عناوین سایر حوزه‌ها و موضوعات دارای نتایج قابل توجهی است. به‌عنوان نمونه در حوزه روانشناسی عمومی که بیشتر در بر گیرنده کتاب‌های موفقیت و خلاقیت است در مدت مشابه 11275عنوان، یعنی حدود شش برابر حوزه ورزشی کتاب منتشر شده است.
مهدی صادقی، مدیر مسئول انتشارات «بامداد کتاب و ورزش» درباره طبقه‌بندی کتاب‌های با موضوع ورزش در کشور می‌گوید: «طبق دسته بندی‌ای که در این حوزه صورت گرفته، یک گروه برای قشر دانشگاهی و رشته تربیت بدنی، گروه دیگر در حوزه دانش‌آموزی و برای مربیان تربیت بدنی، دسته سوم شامل رشته‌های ورزشی ویژه ورزشکاران و علاقه‌مندان به یادگیری تکنیک‌های ورزشی و درنهایت گروه مخاطب مردم در حوزه سلامتی و تندرستی است.» براساس گفته‌های این ناشر، بخش قابل‌توجهی از کتاب‌های عمومی مربوط به سلامت نیز در رده کتاب‌های ورزشی طبقه‌بندی شده و به‌طور یقین در آمار مربوط به انتشار کتاب‌های ورزشی محاسبه شده است. با این حساب، رقم کل عناوین کتاب‌های تخصصی ورزشی با کسر این دسته از کتاب‌های عمومی باز هم پایین‌تر می‌آید.
شکوفایی استعدادهای ورزشی
شاید ورزشکاران حرفه‌ای، دانشجویان رشته تربیت بدنی و مربیان ورزشی را بتوان اصلی‌ترین مخاطبان کتاب‌های ورزشی دانست. این گروه از جامعه با توجه به رشد اماکن و باشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و آکادمی‌ها و در نهایت رشته‌های ورزشی به هیچ وجه تعداد کمی نیستند، اما چرا تعداد عناوین و شمارگان کتاب‌های این حوزه همچنان پایین است؟
بهزاد نوشادی مربی فوتبال و مترجم کتاب‌های ورزشی در این‌باره می‌گوید: «بشخصه تلاش می‌کنم درباره هر کتاب تازه‌ای که در حوزه ورزش، به‌ویژه فوتبال منتشر می‌شود به اهالی ورزش تا حد امکان اطلاع‌رسانی کنم؛ حتی برخی کتاب‌ها را به خیلی از اهالی ورزش هدیه می‌دهم اما متأسفانه اهالی ورزش بیشتر روزنامه می‌خوانند نه کتاب و حتی از من تقاضای فیلم آموزشی به‌جای کتاب دارند.»
مربی بدنساز تیم فوتبال استقلال با بیان اینکه کتاب‌های خودم را به بازیکنان زیادی در فوتبال هدیه کرده‌ام اما شاهد بازخورد مناسبی نبودم، افزود: «در جامعه ورزشی ما تولید علم صورت می‌گیرد اما میزان استفاده از آن وضعیت مطلوبی ندارد و کتاب، طعم ناشناخته‌ای در ذائقه مدیران ورزشی ما به‌شمار می‌آید.»
وی که خود ناشر ورزشی نیز هست، وارد کردن علم به حوزه ورزش را از دلایل ورود به بخش نشر ورزشی عنوان کرد و گفت: «نبودن نگاه علمی در ورزش و فقدان کتاب‌های خوب ورزشی صدمات زیادی به ورزش ما زده است و بسیاری از استعدادهای ما به همین دلیل از دست رفته‌اند.»
مهدی صادقی، ناشر کتاب‌های ورزشی نیز در همین رابطه با بیان اینکه کتاب‌های ورزشی هنوز جایگاه خوبی در میان اقشار مختلف جامعه باز نکرده است می‌گوید: «آثار زیادی در این حوزه تولید می‌شود اما به‌دلیل معرفی نشدن با استقبال مواجه نمی‌شود.»
وی با اشاره به اینکه یکی از مشکلات ناشران به‌ویژه در حوزه کتاب‌های ورزشی کمبود ویترین برای عرضه و معرفی است، گفت: «با برپایی نمایشگاه‌های ویژه و تخصصی می‌توان تا حدی این مشکل را حل کرد؛ البته اطلاع‌رسانی رسانه‌ها و معرفی آثار تولید شده ارزشمند در رسانه ملی نیز می‌تواند به گسترش فرهنگ کتابخوانی ورزشی کمک کند.»
مدیر انتشارات بامداد کتاب و ورزش به پیشنهاد مطرح شده از سوی این انتشارات درباره هدیه کتاب به ورزشکاران مدال‌آور اشاره کرد و گفت: «پیشنهاد هدیه کتاب در کنار مدال و هدایای ورزشی به مدال‌آوران ملی یا محلی کشور همچنان از سوی ما در حال پیگیری است اما به‌دلیل تغییرات مدیریتی مداوم هنوز عملیاتی نشده است.»
