با شروع به‌کار کمیته ملی طبیعتگردی بود که ماجرای توسعه گردشگری در طبیعت با رویکرد حفظ محیط‌زیست و احترام به آداب و رسوم و سنت‌های جامعه محلی به‌عنوان بخشی از گردشگری که توسعه پایدار را نیز درنظر دارد مورد توجه قرار گرفت. بدین‌ترتیب بخشی از فعالان صنعت گردشگری با رویکرد طبیعتگردی فعالیت خود را از همان سال به‌صورت حرفه‌ای ادامه دادند و امروز برخی از آنها از مشکلات موجود در حوزه طبیعتگردی سخن می‌گویند.
این گزارش که از سخنان فعالان حوزه طبیعتگردی در یک اتوبوس پیشرو برای یافتن سایت‌های جدید گردشگری در خراسان جنوبی تنظیم شده بیانگر بخشی از مشکلات فعالان این بخش از صنعت گردشگری کشور است.
نگرانی طبیعت‌گردها
مالکان آژانس‌های گردشگری در حوزه طبیعتگردی به همراه کارشناسانی از اداره کل طبیعتگردی معاونت گردشگری کشور در نشست ویژه خود به‌منظور بررسی موانع و مشکلات اکوتوریسم کشور گلایه‌هایی را مطرح کرده‌اند؛ نشستی که طی سفر به مناطق شرق و جنوب‌شرق کشور و در اتوبوس حامل آنها برگزار شد و ماحصل آن چشم‌اندازی از وضعیت اکوتوریسم در کشور را پیش روی مسئولان صنعت گردشگری کشور قرار می‌دهد تا آنها نیز با تدبیر قادر به رفع موانع موجود بر سر راه این بخش از صنعت گردشگری کشور که علاوه بر ایجاد توسعه پایدار قابلیت حفاظت و صیانت از منابع طبیعی و محیط‌زیست را نیز دارد، شوند.
به گفته فعالان طبیعتگردی کشور، نبود فرهنگ سفر، مشکلات مالیاتی در راه فعالیت آژانس‌های گردشگری، برخی قوانین تدوین شده بدون مشورت با فعالان این حوزه و همچنین هجوم بدون ضابطه به زیستگاه‌ها و سایت‌های طبیعی ازجمله موضوعاتی است که طبیعتگردی در کشور را با معضل مواجه کرده است.
به گفته حمید روحانی، رئیس هیأت مدیره یکی از فعال‌ترین آژانس‌های طبیعتگردی کشور که البته در موضوع گردشگری ورزشی و ورود گردشگران خارجی در حوزه طبیعتگردی به ایران نیز فعال است، نیازهای متعددی مردم را به سفرهای عمومی تشویق می‌کند درحالی‌که در طبیعتگردی سفر به‌معنای گذران اوقات فراغت صرف نیست بلکه موضوع اصلی اکوتوریسم حفاظت از طبیعت و تلاش برای توسعه پایدار است که البته لذت‌های خاص خود را نیز دارد. حمید روحانی می‌گوید: تبلیغ برای سفر با حجم بالا و تعداد زیاد گردشگر در طبیعتگردی یکی از عوامل آسیب‌رسان به سایت‌های طبیعی است.
به گفته وی آنچه باید مورد توجه سیاستگذارها و فعالان حوزه طبیعتگردی قرار بگیرد یافتن نتایج این سؤال است که گردشگران ایرانی از سفرهای طبیعتگردی چه می‌خواهند؟ چون تورهای غیراستاندارد نیز برای دستیابی به پول بیشتر با دعوت پرحجم از گردشگران علاقه‌مند به طبیعت، آسیب‌های زیانباری به سایت‌های طبیعی و مناطق بکر وارد می‌کنند.
آنطور که روحانی می‌گوید برخی افراد ناآشنا با اصول طبیعتگردی حتی سلامت گردشگران را نیز به خطر می‌اندازند و گردشگران به این بهانه که با مبلغی بسیار اندک می‌توانند به سفرهای دشوار ولی لذتبخش بروند تا پای مرگ با آنها همراه می‌شوند؛ درحالی‌که استفاده از طبیعت پیرو استانداردهایی است که باید به آن احترام گذاشت. از سوی دیگر حفاظت و صیانت از طبیعت نیز از موضوعاتی است که یک طبیعت‌گرد واقعی آن را وظیفه خود می‌داند.
ورشکستگی آژانس‌های طبیعتگردی
درحالی‌که حمید روحانی هیچ دغدغه‌ای از فعالیت آژانس‌های گردشگری غیرمتخصص در برگزاری تورهای فاقد مجوز طبیعتگردی ندارد و معتقد است که این قبیل آژانس‌ها در آینده نزدیک به‌دلیل نداشتن تخصص در این بخش از فعالیت‌های گردشگری خودبه‌خود از چرخه فعالیت طبیعتگردی خارج می‌شوند، محمد منظرنژاد، از فعالان آموزش طبیعتگردی در یکی از مؤسسات ویژه این شاخه از گردشگری که در راهروی اتوبوس ایستاده است، می‌گوید که بسیاری از آژانس‌های ویژه طبیعتگردی به‌دلیل فعالیت غیرقانونی آژانس‌های غیرمتخصص در حوزه گردشگری یا ورشکسته شده‌اند یا در آینده نزدیک ورشکستگی خود را اعلام می‌کنند. آنطور که محمد منظرنژاد می‌گوید وضعیت به‌گونه‌ای است که نمی‌توان در انتظار زمان برای ورود گردشگر به کشور ماند و بسیاری از آژانس‌های طبیعتگردی در آینده نزدیک ورشکستگی خود را اعلام خواهند کرد؛ بنابراین باید راهی برای استفاده از ظرفیت گردشگران داخلی یافت تا بدین‌ترتیب بتوان زیان ناشی از نبود گردشگر خارجی را تا حدودی جبران کرد.
نیاز به توسعه فرهنگ سفر
سخنان منظرنژاد که پایان می‌گیرد صالحی، مدیر یکی از آژانس‌های گردشگری ورزشی ویژه تورهای کوهنوردی از صندلی خود در ردیف‌های جلویی برمی‌خیزد و در میانه اتوبوس می‌ایستد و می‌گوید، ایرانی‌ها نگاه چند منظوره به سفر دارند؛ یعنی گردشگران داخلی هم می‌خواهند بخشی از وطن خود را که ندیده‌اند ببینند و هم به‌دنبال تجربه هیجانات سفر هستند که در زندگی شهری فرصت بهره‌گرفتن از آن را ندارند. از سوی دیگر آنها سفر می‌کنند تا روحیه‌شان تازه شود و پس از سفر دوباره با همان آلودگی‌های روزمره شهری و کار و مشغله‌شان مواجه شوند؛ بنابراین نباید به طور افراطی به ماجرا نگاه کرد و آژانس‌های گردشگری نیز باید درنظر داشته باشند که باید به نیازهای گردشگر توجه کنند. از نظر وی، نیازهای گردشگران در کشورهای در حال توسعه ازجمله در ایران به اندازه‌ای ناهمگون است که به‌شدت برای همگون شدن این نیازها در موضوعی به نام سفر نیازمند یک اتفاق فرهنگی هستیم تا با رشد فرهنگی گردشگران، مردم به این نتیجه برسند که به قوانین سفر احترام بگذارند. به گفته صالحی اینکه بگوییم دور یک سایت طبیعی را باید فنس کشید یا باید ورودی غارها را برای در امان ماندن از گردشگران مسدود کرد نگاهی افراطی به موضوع گردشگری و غیرممکن است.
صالحی البته برخی آیین‌نامه‌های تدوین‌شده درخصوص برخورد با آژانس‌های طبیعتگردی را تحمیل فشار بیشتر به فعالان حوزه طبیعتگردی می‌داند؛ آن هم در شرایطی که برخی از آنها اعلام ورشکستگی کرده‌اند. به گفته وی اکنون برخی فعالان حوزه طبیعتگردی زیر فشار اقتصادی تحمیل شده به آنها در حال له شدن هستند. آنطور که صالحی اعلام می‌کند تنها یکی از آژانس‌های طبیعتگردی در سال89 باید مبلغ 25میلیون‌تومان مالیات پرداخت می‌کرد که در تمام طول سال نیز نتوانسته بود درآمدی برای پرداخت آن داشته باشد. او می‌گوید ممیزین مالیاتی به آژانس‌های طبیعتگردی می‌روند و همانجا مالیات تعیین می‌کنند.
دغدغه بقا و مشکلات مالی
اکنون زمان به پورنگ پورحسینی، کارشناس اداره طبیعتگردی معاونت گردشگری کشور می‌رسد تا در گوشه‌ای از کنار یخچال اتوبوس وارد بحث شود. پورحسینی که از کارشناسان باتجربه در حوزه طبیعتگردی کشور است، می‌گوید: یکی از دغدغه‌های اصلی در بنگاه‌های گردشگری موضوع بقا و دغدغه‌های مالی است. به گفته وی تورگردان‌ها نیز خواستار در اختیار‌داشتن گلوگاه‌های اقتصادی هستند تا واقعا در فعالیت پرزحمتی که انجام می‌دهند دچار مشکلات طاقت‌فرسا نشوند.
به گفته پورحسینی در اواخر دهه70 آنقدر مسافر خارجی در کشور وجود داشت که بنگاه‌های تورگردان نیاز به مسافر داخلی نداشتند؛ بنابراین در شرایط کنونی لازم است با برطرف کردن موانع موجود که البته برخی از آنها واقعا در اختیار تورگردان‌ها یا سازمان میراث فرهنگی نیز نیست کاری کرد تا آژانس‌های گردشگری بار دیگر با برخورداری از مسافران خارجی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خود را برطرف کنند.
پورحسینی با تأکید بر ضرورت آموزش برخی کدهای طبیعتگردی به گردشگران و حتی آژانس‌دارها به‌منظور حفاظت از طبیعت گفت: همانگونه که مسیرهای طبیعتگردی به مردم معرفی می‌شود باید کدهایی نیز آموزش داده شود تا اگر حاضران در یک تور طبیعتگردی الزامات حضور در سایت‌های طبیعی را رعایت نکردند از تور اخراج شوند.
به گفته پورنگ پورحسینی برای حضور در برخی سایت‌های طبیعتگردی باید از چندماه قبل جا رزرو کرد و به‌منظور رعایت ضوابط حضور در طبیعت و حفظ محیط‌زیست تعهد داد. کارشناس اداره کل طبیعتگردی معاونت گردشگری کشور اما معتقد است همزمان با ورود گردشگران خارجی به کشور بسیاری از مشکلات فعالان در حوزه طبیعتگردی حل می‌شود.
