بشر در طول تکوین تمدن خود به مرور پی برد که این مایع حیات همه جانداران و نباتات و گیاهان، علاوه بر مصرف شرب، برای کشاورزی، پرورش حیوانات، ماهیگیری و تهیه غذا، تفریح و قایقرانی و حتی رشد صنایع نقشی بسیار با اهمیت و حیاتی دارد.
این نماد زیبایی، در بیشتر آثار ادبی بزرگ، به شکوه و عظمت آن اشاراتی به چشم می‌خورد. با این اعتراف جای بسی تأسف برای انسان‌های قرن حاضر است که موجب شده تعادل زیستی رودخانه‌ها و دریاها و جنگل‌ها دگرگون شده و به سمت قهقرا سوق پیدا کند.
از شروع قرن بیستم تاکنون، توسعه صنایع و احداث کارخانه‌های بزرگ در حاشیه رودخانه‌ها و دریاها، حرمت و پاسداشت انسان به رودخانه‌ها را روز به روز کم‌رنگ‌تر کرده است.
جاری ساختن فاضلاب خام شهری و صنعتی به آبهای جاری، موجب آلوده شدن کرانه‌های شهرهای ساحلی، محل‌های شنا و ماهیگیری می‌شود و نیز این عمل باعث کم شدن اکسیژن محلول در آب و در نتیجه از بین رفتن آبزیان، به ویژه ماهی‌ها می‌شود.
علاوه بر انتشار بوهای ناخوشایند، احتمال گسترش بیماری‌های گوناگون و به خطر انداختن سلامت ساکنین شهرهای مجاور رودخانه‌ها و دریاهای آلوده را افزایش می‌دهد.
اگرچه، آبهای روان، دارای خاصیت تصفیه طبیعی هستند و با این کار قادرند از میزان آلودگی‌های ورودی به درون خود بکاهند، اما برای تصفیه خود به خودی این آلودگی‌ها نیازمند به گذشت زمان مناسبی هستند. افزون بر آن آبهای جاری، تنها در محدوده خاصی می‌توانند به پالایش آلودگی‌ها بپردازند.
آلودگی رودخانه‌های استان مازندران که تا چند سال قبل جدی گرفته نمی‌شد اکنون باعث نگرانی مردم شده است. تغییر رژیم بارندگی که موجب کاهش شدید و حتی خشک شدن برخی از رودخانه‌ها در چند سال اخیر شده باعث گشته تا آلودگی رودخانه‌ها بیش از پیش خود را نشان دهد.
حاشیه‌نشینان رودخانه‌های مازندران دیگر در فصل تخم‌ریزی و صید ماهیان در رودخانه‌های این استان انبوه ماهیان را نمی‌بینند و در عوض هراز چند گاه شاهد مرگ شمار زیادی بچه ماهی در آنها هستند.
کاهش ماهیان در رودخانه‌ها و کم شدن صید ماهیان تکثیر شده به شکل طبیعی در دریای خزر در چند سال اخیر حتی صیادان مازندران را نیز به مسئله آلودگی رودخانه‌ها حساس کرده، به گونه‌ای که در جشن آغاز فصل صید امسال از این مشکل به عنوان یکی از اصلی‌ترین معضلات صیادان یاد شد.
کاهش تعداد ماهیان تنها جلوه آلودگی رودخانه‌های مازندران نیست و انبوهی زباله‌ها بد بو ناشی از مواد آلاینده به ویژه در فصل کم‌آبی، آشکارا توجه مردم را به آلودگی رودخانه‌ها جلب می‌کند.
رودخانه‌های مازندران در روزهایی نه چندان دور، به عنوان زیباترین چشم‌اندازهای طبیعی و تفرجگاه مسافران و منبع درآمدی برای حاشیه‌نشینان آنها محسوب می‌شوند. علت اصلی آلودگی رودخانه‌ها، ورود پساب فاضلاب‌های شهری و صنعتی و زباله‌های خانگی است.
سهل‌انگاری برخی از شهرداری‌ها و بی‌توجهی برخی مردم بومی و مسافران و ریختن زباله، نخاله، تفاله‌های حیوانی به داخل رودخانه از جمله علل آلودگی رودخانه‌ها ذکر می‌شود که کاهش آن بیش از هر چیز نیاز به اقدام فرهنگی دارد.
پاکسازی رودخانه‌ها، دارای متولی و اعتبار خاصی نمی‌باشد. و زباله‌ها و نخاله‌های انباشته شده در رودخانه‌ها، عمدتا در جریان سیلاب‌ها به دریای مازندران سرازیر می‌شود. در این استان بیش از 100رودخانه کوچک و بزرگ جریان دارد که 20رودخانه از نظر زیست‌محیطی و شیلاتی نسبت به بقیه از اهمیت زیادی برخوردار است.
آلودگی آب‌ها
زمانی می‌توان آبهای جاری را آلوده بنامیم که یک نوع معین یا انواع گوناگونی از آلوده‌کننده‌ها به میزان قابل توجهی در آنها وارد شوند. مواردی که در اثر تخلیه فاضلاب‌های صنعتی و پساب‌ها وارد آب جاری می‌شوند که به طرز معمول شامل نمک‌های معدنی، مواد آلی، آب گرم، رنگ، اسیدها، موادجامد معلق، موادجامد و مایع شناور، قلیاها، موادشیمیایی سمی، موجودات زنده ذره‌بینی، مواد رادیواکتیو و مواد کف‌زا... هستند.
فاضلاب هرکارخانه صنعتی براساس محصول نهایی و موادخام و مراحل اولیه خاص تولید با فاضلاب دیگر کارخانه متفاوت است و در نتیجه مواد آلوده‌کننده در فاضلاب کارخانه‌ها، با یکدیگر تفاوت دارند. برای مثال فاضلاب کارخانه‌های کاغذسازی و نساجی، حاوی مقادیر زیادی مواد کف‌زا هستند.
اثرات نامطلوب آلاینده‌ها
از نظر اهمیت زیان های زیست‌محیطی و اقتصادی، برخی ازآلاینده‌های موجود در فاضلاب و پساب‌های صنعتی قابل اهمیت و بررسی بیشتری است.
مواد جامد و مایع شناور در کف رودخانه‌ها رسوب می‌کنند و همین امر موجب پوشاندن تخم ماهی‌ها شده و مانع تکثیر آنها می‌شود. در ضمن این مواد با کاهش حجم بستر رودخانه احتمال بروز سیل را افزایش می‌دهد.
علاوه بر آن تولید لجن و بوی بدی که دارند رودخانه و دریاها را برای مصارف تفریحی غیرقابل استفاده می‌کنند.
مواد مایع شناور
این مواد چربی‌ها و روغن‌هایی هستند که در سطح آب شناور باقی می‌مانند. آنها با افزایش کدورت آب، مانع از عبور نور خورشید شده و در نتیجه رشد گیاهان موجود در آب را کاهش می‌دهند. ضمنا این مواد برای گروهی از ماهیان نیز بسیار سمی و خطرناک است. حتی در برخی مواقع شناور بودن چربی‌ها و روغن‌ها در سطح آب‌ها، احتمال بروز آتش‌سوزی بسیار زیادی را موجب می‌شوند.
موادشیمیایی سمی
موادشیمیایی سمی موجود در فاضلاب‌ها حتی قادرند در غلظت‌های کم، به ماهی‌های آب شیرین صدمه‌زده و باعث از بین رفتن آنها شوند. چون این ترکیبات دارای اثرات تجمعی در بدن آبزیان هستند، در اثر تغذیه آنان، به انسان‌ها نیز انتقال می‌یابند. اینگونه آلاینده‌ها به ویژه در کارخانجات سازنده حشره‌کش‌ها، آفت‌کش‌ها به وفور یافت می‌شوند.
موادشیمیایی سمی مثل: سیانور،جیوه و سایر فلزات سنگین تاکنون زیان‌های جبران‌ناپذیری به زیست‌بوم آبی و آبزیان و حتی به انسان‌ها وارد آورده‌اند.
متأسفانه مشاهده می‌شود که بسیاری از کارخانجات صنعتی و کارگاه‌های کوچک با تخلیه فاضلاب خام و تصفیه نشده به درون رودخانه‌ها و دریاها، زیان بارترین آلودگی‌ها را به زیست‌بوم‌ها تحمیل می‌کنندو در اثر افزودن سموم خطرناک و کاستن اکسیژن محلول آب، موجبات نابودی انواع جانوران آبزی را فراهم می‌کنند، به گونه‌ای که آبهای روان را عملا به مردابی متعفن و لجن‌زار مبدل می‌سازند و این یعنی مرگ تدریجی رودخانه‌ها!!
*نماینده انجمن کوهنوردان ایران در مازندران
