آسیاب سلطان وکوی دباغ‌ها خاطره شد

 همشهری آنلاین_ رضا نیکنام:‌  درصد بالایی از جمعیت محله را آذری زبان‌ها، لرها و کردها تشکیل می‌دهند، با این حال اقوام فارس زبان رتبه سوم جمعیت محله جوانمرد قصاب را به خود اختصاص می‌دهند. بافت مسکونی محله به دو شکل قدیمی و نوساز و هسته اولیه تشکیل محله جوانمرد قصاب و رونق ساخت‌وساز در آن مربوط به حدود ۶۰سال پیش است.
در روزگاران قدیم در محله جوانمرد قصاب زمین‌های کشاورزی زیادی وجود داشت و به قول اهالی اینجا را با گندم‌زارهای وسیعش می‌شناختند. هرچند در طول چند دهه چهره محله تغییر کرده و امکانات آن بیشتر شده، اما هنوز می‌توان آثار و نشانه‌هایی از گذشته و روزهای شکل‌گیری این محله را پیدا کرد. 

•  جوانمرد قصاب و تشویق فرهنگ جوانمردی  

حاج «رحمان جاپلقی» از شهروندان بومی و محلی که ۸۰ سال از خدا عمر گرفته اطلاعات خوبی از روزگار گذشته این محله دارد. او درباره علت نامگذاری محله به نام«جوانمرد قصاب» عنوان می‌کند که این موضوع مربوط به فعالیت خیرخواهانه فردی برمی‌گردد که به حرفه قصابی و شکسته‌بندی مشغول بوده و در دستگیری از محرومان و یتیمان همیشه پیشقدم و به قول قدیمی‌ها جلودار بوده است. با توجه به متونی که در کتاب مشاهیر شهرری وجود دارد، این فرد نیکوکار در دوران حیاتش از ارادتمندان و محبان اهل‌بیت(ع) به‌ویژه حضرت علی(ع) بوده و کارهای خیرخواهانه بسیاری انجام داده است. مثلاً گفته می‌شود که او شبانه و دور از چشم دیگران به خانواده‌های فقیر سر می‌زد و به آنها کمک می‌کرد و این کار را تا آخرین روز زندگی ادامه داده است. ساخت بقعه «جوانمرد قصاب» در این محدوده که بیش ۲۰۰سال قدمت دارد، بهانه خوبی بود تا این محله به همین عنوان یعنی جوانمرد قصاب نامگذاری شود. پس از گذشت چند دهه، هنوز قصه زندگی این فرد نیکوکار سینه به سینه و نسل به نسل روایت می‌شود، شاید به این علت که مروج فرهنگ جوانمردی در بین نسل‌های آینده باشد. 

•  رونق کشاورزی   به برکت نهر فیروزآبادی  

از قدیم گفته‌اند هر جا آب باشد با خود آبادانی و سرسبزی به همراه می‌آورد. در روزگار قدیم نهر فیروزآبادی نعمت بزرگی برای ساکنان شهرری بود. آب خروشان و زلال نهر فیروزآبادی از دل محله می‌گذشت و درطول مسیر مزارع و کشتزارهای بسیاری را آبیاری و سیراب می‌کرد. «حسین احمدی قهی» از معتمدان و افراد سرشناس محله جوانمرد قصاب که اجدادش چند نسل در این محله ساکن بوده‌اند درباره وضعیت کسب و کار در گذشته‌های دور چنین صحبت می‌کند: «تا حدود ۶۰سال پیش شاید به زحمت ۱۵۰ خانوار در این محله زندگی می‌کردند. اهالی دور تا دور بقعه جوانمرد قصاب برای خود خانه ساخته بودند و از طریق کشاورزی و دامداری امرارمعاش می‌کردند و عمر می‌گذراندند.»
آن زمان زمین‌های محله جوانمرد قصاب در اختیار چند ملاک بزرگ از جمله بهادران و سلیمانی بود و جوانمرد قصاب زمین‌های کشاورزی خود را دراختیار رعایا قرار داده بود تا کار و زندگی کنند. به گفته این شهروند، بیشتر این زمین‌ها در زمان اجرای قانون اصلاحات اراضی به کشاورزان بومی و محلی واگذار شده است. 

•  کسی سراغ   آسیاب سنگی را نمی‌گیرد  

«آسیاب سنگی» یکی از آثار باستانی محله جوانمرد قصاب که به نوعی سبک زندگی شهروندان قدیم را نشان می‌دهد. این آسیاب حوالی خیابان کمیل واقع شده است. این‌طور که از اسناد تاریخی بر می‌آید، جز این آسیاب سنگی، آسیاب آبی دیگری نیز در این محدوده وجود داشته که گفته می‌شود متعلق به فردی به نام «سلطان» آسیابان بوده و این محل نیز محل رفت‌وآمد اهالی روستا بوده و کشاورزان گندم‌های خود را برای اینکه آسیاب و به آرد تبدیل کنند به سلطان می‌سپردند. گرچه سلطان آسیابان خیلی وقت است که به رحمت خدا رفته، اما خاطراتش همچنان در ذهن اهالی محله باقی مانده است. ساختمان کاهگلی آسیاب سنگی اکنون مخروبه است و کسی سراغش را نمی‌گیرد و آسیاب آبی نیز به‌طور کامل از بین رفته است. 

•  رونق دباغی و صابون‌پزی   در روزگار  قدیم  

به دلیل موقعیت جغرافیایی محله جوانمرد قصاب، به مرور زمان صنایع و کارخانه‌های زیادی دور و بر آن ایجاد شد؛ از جمله کارخانه‌های دباغی، صابون‌پزی، کبریت سازی، چیت‌سازی، سنگبری، روغن‌نباتی و... که باعث جذب شهروندان و افزایش مهاجرت برای کار به این نقطه شد. البته پس از گذشت چند دهه با افزایش جمعیت و تنوع نیازها و خواسته‌های شهروندان و از سوی دیگر بروز آلایندگی‌های زیست‌محیطی، برخی از این کارخانه‌های صنعتی تعطیل شدند و با کاربری‌های جدید به ساکنان خدمت‌رسانی می‌کنند. یکی از اقدامات اساسی برای افزایش رفاه و جلب رضایت شهروندان ساکن در محله جوانمردقصاب، تعطیلی کارخانه چیت‌سازی بود. این کارخانه که سال‌ها در خیابان فداییان اسلام قرار داشت، پس از تعطیلی و تخریب به یکی از فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای تبدیل شد. به گفته احمدی، معتمد محله جوانمرد قصاب، فعالیت کارخانه دباغی که در روزگار قدیم به «کوی پوست کنی و دباغی» شهرت داشت با نوع کسب و کار و سبک زندگی اهالی ارتباط تنگاتنگی داشته است، چراکه مردم آن روزگار علاوه بر کارهای کشاورزی به دامداری و دامپروری اشتغال داشتند و به همین دلیل کارخانه‌های مرتبط با دامداری از جمله پوست کنی و دباغی، روده پاک‌کنی، صابون‌سازی و... در گوشه و کنار آن دایر شده بود. 

•  قدیمی‌ساز و نوساز  کنار هم 

محله جوانمرد قصاب به ۲قسمت قدیمی و جدید تقسیم می‌شود. منازل مسکونی واقع در اطراف بقعه جوانمرد قصاب از جمله خیابان‌های کمیل و حنیفه‌زاده (ایرانشهر) بافت مسکونی قدیمی و فرسوده دارد، اما در شهرک‌هایی همچون گلشهر و شفایحیی، بیشتر اهالی در آپارتمان‌ها و ساختمان‌های جدید و نوساز زندگی می‌کنند. احمدی قهی می‌گوید: «قدیمی‌ترین مکان‌های مذهبی محله جوانمرد قصاب، مسجد امام زین‌العابدین(ع) با قدمت بیش از ۶۰سال در خیابان شهید اختری و دومین مسجد به نام مرتضی علی(ع) است که سال‌ها پیش درخیابان شهیدغیبی ساخته شده است. در محله جوانمرد قصاب ۱۱بوستان و تفرجگاه محلی وجود دارد که بوستان شهید دستواره بزرگ‌ترین فضای سبز محله است.» این معتمد محله جوانمرد قصاب درپایان به اسامی قدیم و جدید برخی خیابان‌ها اشاره می‌کند؛ از جمله خیابان شهید حنیفه‌زاده که قبلاً ایرانشهر بوده یا خیابان‌های ۱۲متری علی‌آباد، ۸متری نعمتی و سرابیان که پس از انقلاب به‌ترتیب به نام‌های کمیل، شهید حضرتی و شهید اختری مزین شده‌اند.