روس‌ها دره را بمباران کردند! / دروس، دیپلماتیک‌ترین محله تهران

همشهری آنلاین_ مرضیه موسوی:   اراضی حاصلخیزی که ۳ خاندان «مخبرالدوله هدایت»، «احتشام‌السلطنه» و «شیبانی» عمده زمین‌داران آن در دوره قاجار بودند. محله دروس تنها محله تهران است که بیشترین مقر دیپلماتیک را در خود جا داده است؛ از سفارتخانه‌هایی مثل اسپانیا و آرژانتین تا دفتر نمایندگی یونیسف و... محله دروس خانه هنرمندانی از دهه ۴۰ مثل ابراهیم گلستان و فروغ فرخزاد را در دل خود دارد. خیابان‌کشی‌های منظم از مهم‌ترین ویژگی‌های این محله است؛ محله‌ای که در دهه‌های گذشته به یکی از گرانقیمت‌ترین محله‌های شهر تهران تبدیل شده است.  

• زمین‌های دروس به نام ۳ خاندان بود

هنوز رد خانه‌باغ‌های قدیمی در کوچه‌های محله دروس به چشم می‌خورد؛ خانه‌هایی با سقف شیروانی قرمز که درختان بلند قد چنار و کاج اطراف آن را احاطه کرده‌اند. محله دروس روزگاری دره‌ای در نزدیکی شمیران بود و زمین‌های آن عمدتاً در اختیار ۳ خاندان قرارداشت. «فرخنده موسوی فرد» از اعضای شورایاری محله دروس که در این محله متولد شده است می‌گوید: «در دوره قاجار زمین‌های این محدوده به نام ۳ خاندان شناخته شده درباری بود. مردم بومی دروس در این زمین‌ها و باغ‌ها سکونت داشتند و کشاورزی و باغداری می‌کردند. یکی از زمین‌داران دروس مخبرالدوله هدایت بود. خاندان‌های شیبانی و احتشام‌السلطنه هم از دیگر زمین‌داران دروس بودند. شیبانی و احتشام‌السلطنه زمین‌ها و املاک خود در این محله را می‌فروشند و به مرور چیزی از املاک آنها باقی نمی‌ماند. اما مخبرالسلطنه این املاک را وقف می‌کند. به همین دلیل بعد از مرگ او همچنان زمین‌ها و باغ‌های او باقی می‌ماند. قدیمی‌ترین خانه‌باغ‌های محله دروس هم متعلق به مخبرالسلطنه هدایت هستند.» مقبره مخبرالسلطنه هدایت در محله دروس در انتهای کوچه مجد واقع شده است؛ جایی در زمین‌های وقفی او که مقبره خانوادگی خاندان هدایت در آن قرار دارد. بیمارستان هدایت در خیابانی به این نام در محله دروس از یادگاری‌های خاندان مخبرالسلطنه هدایت در این محله است.

• روس‌ها اینجا زندگی می‌کردند

قدیمی‌های محله دروس قصه‌های زیادی درباره نام این محله تعریف می‌کنند؛ از زندگی اهالی قدیمی این محله قبل از شهری شدن بافت دروس می‌گویند و بمباران این محله توسط روس‌ها در جنگ جهانی دوم. «جعفر یزدانی» دبیر شورایاری و از اهالی قدیمی محله دروس می‌گوید: «یکی از دلایلی که برای نامگذاری این محله از آن یاد می‌شود، زندگی و حضور روس‌ها در اینجا بوده. اینجا اقامتگاه تابستانی روس‌ها در دوره قاجار بود و به همین دلیل برخی از جلسات و امور اداری آنها هم در همین محله انجام می‌شد. نقل دیگری هم هست که می‌گوید روس‌ها در جنگ جهانی دوم این دره را بمباران کردند و به همین دلیل به آن دروس می‌گفتند. اینها قصه‌هایی است که از گذشته سینه به سینه به ما نقل شده و نمی‌دانیم کدامیک از آنها صحت دارد.» نزدیکی محدوده دروس به پاسداران(سلطنت‌آباد) و کارخانه اسلحه‌سازی آن، دلیل بمباران شدن این محله در جنگ جهانی دوم بود. هنرمندان زیادی در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ در این محله ساکن شدند و همین موضوع باعث شد این محله پاتوقی برای اهل ادب و هنر باشد. گالری گلستان و خانه ابراهیم گلستان یادگاری از این دوران است که این روزها به مدد اداره می‌شود. وجود سفارتخانه‌های متعدد و خانه سفیران و دیپلمات‌ها و مراکز بین‌المللی در این محله، دروس را به دیپلماتیک‌ترین محله تهران تبدیل کرده است.

• یادگار قدیمی دروس

کوچه یخچال و گذر چال‌هرز از قدیمی‌ترین نقاط محله دروس به شمار می‌روند. ۲ قنات نصرت و شیبانی آب مورد نیاز این محله و باغ‌هایش را تأمین می‌کردند که هنوز هم در این محله جریان دارند. «عباس صالحی» از اهالی قدیمی شمیران درباره چال‌هرز می‌گوید: «چال‌هرز در مسیر جاده شمیران قرار داشت. دشتی بود که آب قنات‌های دروس به آن می‌رفت و هرزآب‌ها در آن جمع می‌شدند. تجمع هرزآب‌ها باعث شده بود ‌دارودرخت‌ زیادی در این منطقه در نزدیکی خیابان شریعتی کنونی سبز باشند. به همین دلیل چال‌هرز و سایه‌سار درختانش محل خوبی برای استراحت کاروان‌هایی بود که از تهران به شمیران می‌رفتند. کاروان‌ها و مسافران شمیران در چال‌هرز استراحت می‌کردند و نفسی تازه می‌کردند تا بعد دوباره جاده خاکی شمیران را با تپه ماهورهایی که در راه بود پشت سر بگذارند و به شمیران برسند.» بالاتر از چال‌هرز، وقتی که کاروان‌ها به قلهک و دروس می‌رسیدند یخچال قدیمی دروس قرار داشت؛ درست در جایی که امروز کوچه‌ای به همین نام از آن باقی مانده است. دیواره‌های قصور و کاهگلی این یخچال ارتفاعی بیش از ۳‌متر داشتند و آب قنات‌های محله به استخر این یخچال سرازیر می‌شد. آب استخر یخچال دروس شب‌های زمستان و پاییزلایه‌لایه یخ می‌بست و روی آن را با کاهگل می‌پوشاندند تا فردا دوباره‌لایه تازه‌ای از آب روی آن یخ ببندد. یخ‌های این یخچال تابستان و بهار کام اهالی دروس و حتی شمیران را خنک می‌کرد.

• باغی نیست

چشم‌انداز محله دروس این روزها تنها درختان قد بلند و خانه‌باغ‌ها نیستند. هر روز از گوشه و کنار این محله صدای تیرآهن‌هایی می‌آید که بالا می‌روند و آپارتمان‌های نوساز را به جای باغ‌های قدیمی می‌نشانند. ساختمان‌هایی که قد و قامت بلندشان جلو بادهای شمالی تهران را می‌گیرد و هوای خوش را از این محله دریغ می‌کند. کوچه‌های باریک دروس حالا نه محل زندگی تعداد انگشت‌شماری خانواده، بلکه سکونتگاه آپارتمان‌نشینان شده و تراکم جمعیت و ترافیک را به معضل این روزهای این محله تبدیل کرده است. اهالی محله دروس این روزها دغدغه نبود مراکز فرهنگی و تفریحی برای کودکان و نوجوانان را دارند. محله‌ای که روزگاری به واسطه حضور خانه‌باغ‌های بزرگ از سرسبزی برخوردار بود حالا تنها یک پاتوق محله کوچک از آن خود دارد و باغ‌هایش را یکی یکی از دست می‌دهد.