وزیر خارجه چین در تهران؛ ایران بازیگر ابتکار کمربند و جاده می شود

همشهری آنلاین- حمیدرضا خطیبی: منظور از کمربند در واقع «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» است که به معبرهای حمل و نقل زمینی (جاده ای و راه آهن) این ابرپروژه اشاره دارد، و کلمه جاده برگرفته از «جاده ابریشم دریایی قرن 21ام، یعتی مسیرهای دریایی اقیانوس های آرام و هند از جنوب شرقی آسیا به جنوب آسیا، خاورمیانه و آفریقا.

دولت چین این طرح را عامل «تقویت ارتباطات منطقه ای و استقبال از آینده ای درخشان تر» توصیف می کند. بر اساس برآوردها، تاریخ تکمیل این طرح سال 2049 تعین شده است، همزمان با یکصدمین سالگرد تاسیس جمهوری خلق چین. برخی منتقدان به خصوص از کشورهایی که در این ابرپروژه مشارکت ندارند، شامل ایالات متحده، ابتکار کمربند و جاده را طرح چین برای ایجاد شبکه تجارت بین المللی با محوریت خود توصیف می کنند. در سال 2019 و در واکنش به این طرح، ایالات متحده، ژاپن و استرالیا از ابتکاری موسوم به «شبکه نقطه آبی» پرده برداشتند.  

اهداف ابتکار کمربند و جاده

گستره ابتکار کمربند و جاده برنامه ای جهانی است، اما با توجه به ماهیت آن که احیای جاده تاریخی ابریشم است، تمرکز بیشتری بر ممالک آسیایی، شرق آفریقا، شرق اروپا و خاورمیانه دارد، منطقه ای عمدتا شامل بازارهایی در حال شکل گیری. طبق پورتال کمربند و جاده، در حال حاضر ۷۱ کشور در این ابتکار عمل شرکت دارند، کشورهایی که با هم بیش از یک سوم تولید ناخالص جهان و دو سوم جمعیت جهان را شامل می شوند.

این طرح عظیم، شامل دو ابتکار عمده می شود:

۱. (راه زمینی) کمربند اقتصادی جاده ابریشم شامل شش معبر توسعه؛ و

۲. جاده ابریشم دریایی قرن ۲۱ام.

علاوه بر این دو مسیر، در نقشه این ابتکار بزرگ به نام جاده ابریشم قطبی بر می خوریم، اشاره به مسیر تردد دریای شمال، عنوانی که در سیاست های چین در مورد قطب از آن استفاده می شود.

کمربند اقتصادی جاده ابریشم، در واقع چشم انداز بلندمدت توسعه زیرساخت ها، ارتباطات و همکاری اقتصادی اوراسیاست که شامل شش «معبر» توسعه می شود، شامل:

۱. معبر اقتصادی پل زمینی جدید اوراسیا؛

۲. معبر اقتصادی چین-مغولستان-روسیه؛

۳. معبر اقتصادی چین-آسیای میانه-غرب آسیا؛

۴. معبر اقتصادی چین-شبه جزیره هندوچین؛

۵. معبر بنگلادش-چین-هند-میانمار؛ و

۶. معبر اقتصادی چین-پاکستان.

جاده ابریشم مسیر تجارت بین اوراسیا در ادوار و قرون گذشته بود که مارکو پولو و ابن بطوطه از آن گذشتند و شرح سفرهایش شان را به نگارش درآوردند.

جاده ابریشم دریایی قرن ۲۱ام نیز چین را از طریق مسیرها و زیرساخت های دریایی به جنوب شرقی آسیا، اندونزی، هند، شبه جزیره عربستان، سومالی، مصر و اروپا متصل می کند، مسیرهایی از دریای جنوبی چین، تنگه مالاکا، اقیانوس هند، خلیج بنگال، دریای عرب، خلیج فارس و دریای سرخ. این مسیر نیز در گذشته برای تجارت چین با آسیا، خاورمیانه، شرق آفریقا و حتی اروپا مورد استفاده قرار داشت و اوج شکوفایی آن در عصر سلسله مینگ و سفرهای اکتشافی ژنگ هی بود. هم اینک بیش از نیمی از کانتینرهای جهان از طریق کشتی از این مسیر دریایی عبور می کنند. بناست بنادر حاشیه آب های عمیق، مراکز تدارکات و مسیرهای تردد جدیدی در این مسیر ایجاد شود. این مسیر از سواحل جنوب چین تا هانوی در ویتنام و جاکارتا در  اندونزی، سنگاپور و کوآلالمپور مالزی را در بر می گیرد و با عبور از تنگه مالاکا، از طریق کلمبوی سری لانکا به جنوب شبه قاره هند و جزایر مالدیو می رود، به موباسا در شرق آفریقا، از آنجا به جیبوتی، از دریای سرخ و کانال سوئز به مدیترانه، استانبول، آتن سواحل دریای آدریاتیک (بالکان) و ایتالیا می رسد و در نهایت سر از دریای شمال در می آورد. نتیجه آن که لهستان، ممالک حاشیه بالتیک، شمال اروپا و اروپای مرکزی نیز در این شبکه قرار می گیرند.

در ژانویه سال ۲۰۱۸ دفتر اطلاعات شورای حکومتی جمهوری خلق چین گزارشی جامع را منتشر کرد با عنوان «سیاست چین در قطب»، و از حضور فعال این کشور در امور مربوط به قطب شمال خبر داد. این سند در واقع طرح جامع استراتژی چین در مورد قطب شمال و اهداف این کشور برای ایجاد «جاده ابریشم قطبی» به عنوان زیرمجموعه «ابتکار کمربند و جاده».

کمربند اقتصادی جاده ابریشم روی زمین، جاده ابریشم دریایی قرن ۲۱ام و جاده ابریشم قطبی را نباید جدای از هم دانست، این سه طرح با هدف ادغام استراتژیک مناطقی که این ابتکار عظیم شامل آنها می شود، یکدیگر را تکمیل می کنند. 

تمرکز اولیه طرح بر سرمایه گذاری در زیرساخت، آموزش، مواد ساخت و ساز، راه آهن و بزرگراه، خودرو، املاک، شبکه برق، و تولید آهن و فولاد بوده است.

افرادی به خصوص در غرب، نگاهی انتقادی به این پروژه دارند، چرا که تحقق آن را موجب افزایش نفوذ چین در جهان می دانند، در حالی که این طرح موافقانی نیز دارند که تحقق آن را موجب تحرک جدید و رشد مضاعف اقتصاد جهان می بینند و عامل نزدیک تر شدن سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا به یکدیگر. از میان قدرت های غربی، ایتالیا به این طرح پیوسته است.

تامین بودجه ابتکار

بودجه ابتکار کمربند و جاده از طریق سازوکارهای نهادی مختلفی تامین می شود، از قبیل:

۱. بانک های سیاست گذار؛ شامل بانک توسعه کشاورزی چین، و بانک توسعه چین؛

۲. بانک های تحت مالکیت حکومت؛ شامل بانک کشاورزی چین، بانک چین، بانک عمران چین، بانک صنعت و بازرگانی چین؛

۳. صندوق های تحت مالکیت حکومت؛ شامل شرکت سرمایه گذاری چین، و صندوق جاده ابریشم؛

۴. نهادهای مالی بین المللی؛ شامل بانک توسعه آسیا، بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیا، و بانک توسعه نوین.

حجم کل بودجه اجرای این ابرپروژه بین ۴ تا ۸ تریلیون دلار برآورد می شود. برای تامین این مبلغ، مجاری مالی متنوعی از قبیل اوراق قرضه ابتکار کمربند و جاده، سرمایه گذاران خصوصی و مشارکت بخش های خصوصی/عمومی و نیز سرمایه گذاری «شرکت حکومتی» این طرح در نظر گرفته شده اند.

جایگاه ایران در طرح یک جاده یک کمربند

ایران که به دلیل برخورداری از موقعیت بسیار مهم جغرافیایی و استراتژیک از دیرباز پل ارتباطی شرق و غرب و گذرگاه کلیدی راه ابریشم سابق بود، این بار هم می تواند در برنامه همکاری های راهبردی جدید با چین نقش به سزایی در اجرایی کردن طرح یک کمربند - یک جاده ایفا کند.

به گزارش ایرنا «شی جین پینگ» رییس جمهوری خلق چین که در سال ۲۰۱۶ میلادی به ایران سفر کرد و مبدع راه ابریشم جدید با نام «یک کمربند - یک جاده» محسوب می شود همیشه نقش ایران را به عنوان یک گذرگاه مهم ترانزیتی در این مسیر ستوده و به همین دلیل کارشناسان بر این باورند ایران دارای توانایی های بالقوه ای است که می تواند برای اجرای طرح های راه ابریشم جدید چین حائز اهمیت باشد و در واقع هیچ بازیگری هم نمی تواند این پل ارتباطی و گذرگاه کلیدی را نادیده بگیرد.

راه ابریشم به عنوان یک طرح جدید از سوی چین که حوزه وسیعی را دربر می گیرد بخشی از همکاری های راهبردی چین و ایران را در خود جای داده است. افزون بر آن این طرح برای ارتقا جایگاه اقتصادی ایران در جهان هم با اهمیت است.