همشهری آنلاین – سروش جنابی: مرحوم استاد عبدالله انوار، حدود یک قرن زیست و با تسلط بر علوم مختلف از جمله ریاضیات، منطق و موسیقی و اشراف بر متون کهن ادبی، فلسفی و تاریخی عمر خود را صرف نسخه‌شناسی کتاب‌ها و ثبت و حفظ نسخه‌های خطی کرد. چهاردهمین نشست مرکز تهران‌شناسی همشهری هم که با عنوان «بزرگداشت زنده‌یاد استاد عبدالله انوار» در هفته تهران برگزار شد، به جایگاه این مترجم و نسخه‌شناس برجسته معاصر پرداخت. در بخشی از این نشست، غلامرضا امیرخانی، استادیار کتابخانه ملی؛ و نصرالله حدادی، تهران‌شناس و جمشید کیان‌فر، نویسنده، پژوهشگر و نسخه‌پژوه به شرح ابعاد مختلف زندگی و آثار این شخصیت برجسته تاریخ معاصر پرداختند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
عبدالله انوار، بیش از دو دهه رئیس بخش نسخ خطی کتابخانه ملی ایران بود و در طول دوران کاری خود حدود ۱۰ جلد فهرست نسخه‌های خطی به فارسی و عربی را تدوین کرد. غلامرضا امیرخانی، استادیار کتابخانه ملی، معتقد است که بخش نسخ خطی کتابخانه ملی تا ابد با نام عبدالله انوار گره خورده است: «اکنون در کتابخانه ملی چند هزار نسخه خطی ارزشمند نگهداری می‌شود اما بزرگان بسیاری برای غنای این بخش زحمت کشیده‌اند. تا پیش از اقدامات استاد انوار، فهرست مدونی از آثار و نسخ خطی وجود نداشت. او آستین همت بالا زد و یک‌تنه برای تهیه این فهرست وارد میدان شد. به همت او هیئت نظارتی با حضور مرحوم دکتر عباس زریاب خویی، مرحوم ایرج افشار و... برای نظارت بر روند فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی تشکیل شد.»
امیرخانی می‌افزاید: «همچنین هیئتی از استادان این حوزه مانند مرحوم سعید نفیسی، علی‌اصغر حکمت و...تشکیل شد تا نسخ خطی ارزشمند را قیمت‌گذاری و تهیه کنند. اگرچه فهرست دست‌نویسی از نسخه‌های خطی به همت مرحوم جلال‌الدین محدث ارموی وجود دارد، اما آنچه ثبت و ضبط شده نتیجه زحمات استاد انوار است که جلد اول آن در سال ۱۳۴۳ منتشر شد و به‌تدریج تا سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی به جلد دهم رسید.»
آزادی‌خواه بود
عبدالله انوار روحیه ضددیکتاتوری و آزادی‌خواهی داشت و بروز این روحیه را می‌شد در حساسیت بی‌اندازه‌اش به شاهان قاجار دید. امیرخانی در این باره می‌گوید: «استاد عبدالله انوار به شاهان قاجار و نیز پهلوی اول و دوم نگاه مثبتی نداشت و هرچه می‌گذشت این نگاه پررنگ‌تر می‌شد. ریشه این رویکرد را باید در شخصیت آزادی‌خواه و ضددیکتاتوری او جست‌وجو کرد. او هر وقت از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ حرف می‌زد عمیقا ناراحت می‌شد. می‌گفت احساس می‌کنم با کودتا کاخ آروزهای جوانان آزادی‌خواه آن دوران فروریخت. همچنان که پدرش نیز در جریان نهضت مشروطه از جوانان مشروطه‌خواه و آزادی‌خواهی بود که توسط حکومت مستبد دستگیر و شکنجه شد.»
نصرالله حدادی، تهران‌شناس، از علاقه خاص انوار به مرحوم دکتر مصدق و روحیه آزادی‌خواهی او می‌گوید: «وقایع دردناک دوران پهلوی، وضعیت معیشت و سلامت مردم، ماجراهای شهریور ۱۳۲۰ و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و نیز اتفاقات اشغال ایران از مواردی بود که موجبات ناراحتی و تلخ‌کامی استاد انوار را فراهم می‌کرد. همواره درباره کودتای ۲۸ مرداد می‌گفت دخالت آمریکایی‌ها در امور کشور و در نطفه خفه کردن دموکراسی در این ایران تبعات و پیامدهای دردناکی داشته است.»
رکوددار کتابخوانی
به عقیده جمشید کیان‌فر، نویسنده، پژوهشگر و نسخه‌پژوه، عبدالله انوار یکی از رکوردداران کتابخوانی در دنیاست که عمر خود را صرف مطالعه در حوزه‌های تخصصی کرده بود. او می‌گوید: «ادعای من این است که کسی در دنیا به اندازه استاد انوار کتاب نخوانده و یا دست‌کم او از رکوردداران کتابخوانی در دنیاست. انوار ۹۸ سال زندگی کرد و حدود ۹ دهه از عمر خود را وقف مطالعه کرده بود. هر بار که کتاب‌های مورد علاقه او را برایش می‌بردم در کمتر از یک هفته نه‌تنها تمام آن کتاب‌های قطور را مطالعه می‌کرد، بلکه حاشیه‌ها و یادداشت‌های ارزشمندی هم بر آن کتاب‌ها می‌نوشت. گستره مطالعاتی او آنقدر وسیع بود که حتی کتاب‌های گرامر پیشرفته انگلیسی را هم در نهمین دهه از زندگی‌اش مطالعه می‌کرد.»
نصرالله حدادی نیز درباره علاقه انوار به کتابخوانی می‌گوید: «او شیفته مطالعه بود. آنقدر که یک بار در توضیح ازدواج نکردن خود گفت چنان زندگی‌اش با کتاب احاطه شده که هرگز مجالی برای ازدواج پیدا نکرده است.»
استاد عبدالله انوار را بشناسید
عبدالله انوار سال ۱۳۰۱ در تهران متولد شد. او پس از استخدام در وزارت فرهنگ و هنر چند سال به تدریس زبان انگلیسی در دوره متوسطه پرداخت و سپس به مدت ۲ سال در اداره نگارش به عنوان مترجم زبان‌های فرانسوی و انگلیسی مشغول به کار شد. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های او ریاست بخش نسخه‌های خطی کتابخانه ملی ایران به مدت ۲۳ سال و تدوین ۱۰ جلد از فهرست تحلیلی و توصیفی از همه نسخه‌های خطی فارسی و عربی موجود در کتابخانه است. انوار به مدت ۱۲ سال مسئولیت تدوین مطالب حرف خ و جلد دهم از حرف کاف در لغتنامه دهخدا را برعهده داشت. تعلیقه مفصل بر دانشنامه علایی ابن سینا، ترجمه مقاصدالفلاسفه غزالی، ترجمه شرح تلویحات شیخ اشراق، ترجمه هندسه پژوکتیو از متن فرانسوی، تدوین هفت جلد حل‌المسائل منطق و ریاضی و... از جمله آثار اوست. عبدالله انوار روز هجدهم اسفند ۱۴۰۱ در ۹۸سالگی درگذشت.
نظر شما