شهروند در تعریف امروزی خود، شخصی است که ضمن زندگی در یک فضای ملی، با مجموعه‌ای از مسئولیت‌ها روبه‌رو بوده و موظف است آن را ادا کند. البته این بدان معنا نیست که شهروند تنها دارای مسئولیت بوده و حقی نخواهد داشت. شهروندی در معنای عام خود بیانگر نوعی مشارکت فعال است. یعنی در جامعه شهروند منفعل وجود ندارد و شهروند منفعل، دیگر شهروند نیست. شهروند فعال خود را مسئول رفتار اجتماعی خویش می‌داند و مسئولانه به جامعه و محیط پیرامون خود فکر می‌کند.
حقوق شهروندی آمیخته‌ای است از وظایف و مسئولیت‌های شهروندان در قبال یکدیگر، شهر و دولت یا قوای حاکم و حکومت و همچنین حقوق و امتیازاتی که وظیفه تأمین آن حقوق برعهده مدیران شهری (شهرداری) یا دولت یا به طور کلی قوای حاکم است. به مجموعه این حقوق و مسئولیت‌ها «حقوق شهروندی» اطلاق می‌شود. این دیدگاه، حقوق و مسئولیت‌هایی را به شهروند یادآور می‌شود که در قانون پیش‌نویس شده است. از نظر حقوقی جامعه نیازمند وجود مقرراتی است که روابط تجاری، اموال، مالکیت، شهرسازی، سیاسی و حتی مسائل خانوادگی را درنظر گرفته و سامان دهد. از این رو از دید شهری موضوع حقوق شهروندی روابط مردم شهر، حقوق و تکالیف آنان در برابر یکدیگر و اصول و هدف‌ها، وظایف و روش انجام آن است. همچنین نحوه اداره امور شهر و کیفیت و نظارت و رشد هماهنگ شهر را می‌توان به عنوان مهم‌ترین اصولی بدانیم که منشعب از حقوق اساسی کشور است.
شهروندی اشاره به زندگی روزمره، فعالیت‌های فردی و کسب و کار افراد اجتماع و همچنین فعالیت‌های اجتماعی ایشان دارد و به طور کلی مجموعه‌ای از رفتار و اعمال افراد است شهروندی پویا یا شهروندی فعال در واقع از این نگرش برخاسته است. شهروندی از این منظر مجموعه گسترده‌ای از فعالیت‌های فردی و اجتماعی است. فعالیت‌هایی که اگرچه فردی باشند اما برایند آنها به پیشرفت وضعیت اجتماعی کمک خواهد کرد. همچنین است مشارکت‌های اقتصادی، خدمات عمومی، فعالیت‌های داوطلبانه و دیگر فعالیت‌های اجتماعی که در بهبود وضعیت زندگی همه شهروندان موثر خواهد بود. این نگاه ضمن اشاره به حقوق شهروندی مدون و قانونی در نگاه کلی‌تر به رفتارهای اجتماعی و اخلاقی می‌پردازد که اجتماع از شهروندان خود انتظار دارد. دریافت این مفاهیم شهروندی نیازمند فضایی مناسب برای گفت‌وگو و مشارکت مردم با نقطه نظرات متفاوت و نظارت عمومی است.
براین مبنا آموزش شهروندی در سطوح مختلف آن به شهروندان می‌آموزد که چگونه یک شهروند، فعال، آگاه و مسئولیت‌پذیر باشند و تصمیمات خود را با توجه به مسئولیت‌هایشان در قبال اجتماع و زندگی فردی خود اتخاذ کنند.
در ارتباط با امور شهری و حوزه شهرداری حقوق و تکالیف متقابل به عهده مسئولین شهرداری و شهروندان نهاده شده است که عمدتا مبتنی‌بر رعایت نظامات و مقررات در جهت چگونگی ساخت‌وساز و بهره‌برداری از فضاها و امکانات شهری از قبیل حمل‌ونقل عمومی، بوستان‌ها و... است. شهرداری موظف است بنا به درخواست مالکین پروانه صادر کند و مالکین املاک و اراضی واقع در محدوده و حریم شهرها مکلفند قبل از هرگونه اقدام عمرانی و عملیات ساختمانی و تفکیک اراضی از شهرداری مربوطه پروانه اخذ کنند. لیکن این بدان معنا نیست که شهرداری موظف باشد مجوز ساختمان را به هر نحو و به هر شکل صادر کند بلکه صدور این مجوز باید با رعایت ضوابط شهرسازی و مقررات شهرداری باشد.
ویترین شهروندی
- نه تنها حقوق شهروند در همه موارد باید حفظ شود بلکه باید شهروند را نسبت به حقوقش آگاه کرد تا آن را مطالبه کند و درست مطالبه کند و ابهامی برایش نباشد. یکی از حقوق شهروند حق حیات در فضای اقتصادی جامعه
به صورت سالم و بدون دغدغه ذهنی است.
- شهروند حق‌مدار باید شهروند مسئول نیز باشد همانطور که شهروند برخوردار از حقوق بنیادین مدنی مانند آزادی بیان، آزادی مالکیت، آزادی کار وشغل، حق رأی، حق دادخواهی، حق مصونیت از تجسس و سایر حقوق اجتماعی و سیاسی است. شهروند باید به عنوان شهروند مسئول عهده‌دار مسئولیت‌ها و وظایفی در قبال جامعه خود نیز باشد. دادن عوارض و مالیات، انجام خدمت نظام‌وظیفه، مشارکت در مخارج عمومی،انجام بعضی خدمات عمومی، تلاش برای ارتقای شرایط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه، احترام به حقوق دیگران، حضور در صحنه‌های متنوع و مختلف جامعه و نقدسازنده نسبت به مسائل و مشکلات جامعه ازجمله تکالیف و وظایفی است که شهروندان باید در مقابل دیگران و جامعه خود داشته باشند.
اداره کل حقوقی شهرداری تهران
اخلاق شهروندی
اتوبوس شهری یک وسیله نقلیه عمومی است که بسیاری از شهروندان را از نقطه‌ای به نقطه دیگر جابجا می‌کند و حضورش در سطح شهر نمایان و آشکار است.
شهروند باید بداند که اتوبوس متعلق به او و عموم مردم است. بودجه و هزینه‌اش را مردم تأمین کرده و می‌کنند. اگر خسارتی به آن وارد شود درحقیقت از جیب آنان رفته است. بنابراین باید از تجهیزات، امکانات و لوازم آن مراقبت کرد در تمیزی و نظافت و زیبانگهداشتن آن دقت و تلاش کرد.
اگر شهروندی در اثر فشارهای روحی وارده به وی اقدام به پاره‌کردن یا شکستن صندلی اتوبوس یا نوشتن مطلبی در صندلی، عقده‌گشایی می‌کند به وی تذکر دهید و او را از این کار منع کنید. البته بر مدیران مربوطه نیز این وظیفه و احساس تکلیف مترتب است که تمهیداتی را فراهم کنند تا این فشارهای روحی به نحو مطلوب یا به روش مناسب دیگری سرریز شود. ایجاد و تعبیه یک صندوق انتقادات و پیشنهادات در اتوبوس می‌تواند در این خصوص مفید باشد.
حقوق ایثارگران
استخدام در دستگاه محل خدمت پدر
برابر ماده48 قانون الحاق موادی به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب15/8/84 مجلس شورای اسلامی، کلیه وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی و شرکت‌های دولتی، سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و کلیه سازمان‌ها و شرکت‌هایی که به‌نحوی از انحاء از بودجه عمومی دولت استفاده می‌کنند و نیز کلیه مؤسسات و شرکت‌هایی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام است مکلفند یکی از فرزندان کارکنان شهید، جانباز 25درصد و به بالا و آزاده (اعم از شاغل، فوت شده و یا از کارافتاده) را که واجد شرایط عمومی استخدام می‌باشند علاوه بر سهمیه استخدامی ایثارگران در همان دستگاه استخدام کنند.
نکات قابل توجه در قانون
1- دستگاه مکلف بر اجرای قانون است و نمی‌تواند مانع بهره‌مندی فرزندان ایثارگران از قانون شود.
2- فقط داشتن شرایط عمومی استخدام برای فرزندان کفایت می‌کند و تعیین شرایطی دیگر، خارج از چارچوب قانون است.
3- ا ین استخدام علاوه بر سهمیه‌های استخدامی حسب سایر قوانین است.
4- استخدام در همان دستگاه محل خدمت پدر است لذا استخدام به‌صورت پیمانکاری، شرکتی و... مغایر با قانون است.
ایثارگران عزیز می‌توانند سؤالات خود پیرامون قوانین ایثارگری را به ایمیل گروه اجتماعی ارسال و پاسخ خود را دریافت کنند.
یوسف مجتهد
حقوق شهروندی و انضباط عمومی
امنیت یعنی احساس آرامش و اطمینان از عدم تعرض به جان، مال و سایر حقوق انسان‌ها. در زما‌ن‌های گذشته حصارهای اطراف شهرها و خندق‌ها حریم امنی را برای شهر و ساکنان آن ایجاد می‌کرد. امروز احساس ناامنی شهروندان ریشه در درون شهرها دارد. قسمت عمده ناامنی شهرها به فرم کالبدی شهر و شکل ساختمان‌ها و بناهای شهر مربوط است، بنابراین حقوق شهروندان در رابطه با امنیت را می‌توان در دسته‌های زیر طبقه‌بندی کرد:
کنترل سکونتگاه‌های غیررسمی حاشیه شهرها
این سکونتگاه‌ها در صورتی که از جانب مراجع مورد کنترل واقع نشود ممکن است به مکان‌هایی برای تجمع اراذل و اوباش تبدیل شوند. لذا ساماندهی این مناطق باعث افزایش امنیت در شهر خواهد شد.
تاریکی معابر
نبود نور کافی در معابر موجب رعب و وحشت عابران پیاده می‌شود. لذا لازم است معابر به‌ویژه آنهایی که پوششی از درختان بر آنها سایه انداخته است نور کافی داشته باشند تا عابران با آسایش بیشتری از معابر عبور کنند و دید کافی نسبت به گودال‌های موجود در پیاده‌روها داشته باشند.
اشکالات هندسی خیابان‌ها و میادین
در اکثر خیابان‌ها وسائل نقلیه امکان دور زدن از هر نقطه خیابان را دارند این امر عابران را در هر نقطه از خیابان با خطر مواجه می‌کند.
نبود پل‌های هوایی در فواصل لازم
کمبود پل‌های هوایی باعث می‌شود که عابران از وسط خیابان عبور کنند و به علت دور بودن پل از آن استفاده نکنند. همین امر باعث عدم‌امنیت جانی برای عابران است.
امکان تردد افراد پیاده برای عبور از هر نقطه از خیابان‌ها به طرف دیگر
برای جلوگیری از این امر بهتر است راه گذر از عرض خیابان‌ها غیر از نقاطی خاص مسدود شود تا عابران امکان عبور از عرض خیابان را در هر نقطه نداشته باشند. در این صورت هم افراد پیاده و هم وسائل نقلیه امنیت خواهند داشت.
بهداشت
مقوله بهداشت از دیرباز مورد توجه بوده است. چنانچه یکی از اولین وظایف بلدیه بهداشت معابر و تهیه نان بود. ساکنان یک شهر در کنار اینکه حق دارند شهری پاکیزه داشته باشند باید به عنوان صاحبان فرهنگ شهرنشینی مجریان رعایت بهداشت نیز باشند.
جمع‌آوری بموقع زباله‌ها
در برخی از کشورهای اروپایی و کشورهایی مثل کانادا و آمریکا جمع‌آوری زباله‌ها به صورت هفتگی است. در این کشورها زباله‌های تفکیک شده هر هفته از سوی شهرداری یا بخش خصوصی جمع‌آوری می‌شود. در کشور ما این کار به صورت روزانه انجام می‌شود.
قراردادن سطل آشغال در سطح شهر در فواصل معین
شهرداری موظف است سطل‌های زباله را در فواصل معینی در معابر قرار دهد طوری که مانع رفت و آمد عابران نشود. بهتر است این سطل‌ها در مکان‌هایی مانند پارک‌ها، جلوی سینماها، رستوران‌ها و... در فواصل کمتری قرار داده شوند.
تعبیه سرویس‌های بهداشتی در مناطقی از شهر
سرویس‌های بهداشتی را می‌توان در مناطقی از شهر که تردد بیشتری دارند تعبیه کرد. برای نگهداری سرویس‌ها می‌توان اندک هزینه‌ای برای استفاده از آنها در نظر گرفت.
معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران