اولین دوره جشنواره فیلم فجر در روزهایی برگزار شد که سینماگران در بلاتکلیفی محض به سر می‌بردند.
هنوز ضوابط حاکم بر سینما به درستی تدوین نشده بود و حاصلش هم این شد که از پنج فیلم حاضر در بخش مسابقه سینمای ایران اولین دوره جشنواره فجر، چهار فیلم امکان نمایش عمومی نیافتند.
هیأت داوران هم گویا چنان از فیلم‌های ایرانی ناراضی بود که اصلاً هیچ جایزه‌ای به فیلم‌های بلند سینمایی اهدا نکرد و صرفاً به فیلم‌های کوتاه آماتوری جایزه داد.
جشنواره فیلم فجر اما از همان سال اول و با تمام این حواشی، جایگاه خود را در میان اهالی و دوستداران سینما یافت. در دهه شصت که سینمای نوین ایران شکل گرفت و آوازه‌ای جهانی یافت؛ جشنواره فیلم فجر تبدیل به مهم‌ترین رویداد سینمایی سال شد.
در این سالها سینمای ایران و جشنواره فجر فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشت، اما همچنان این فستیوال جدی‌ترین آزمون برای محک زدن یک سال فعالیت سینماگران ایرانی محسوب می‌شود.
جشنواره‌ای که امسال ربع قرن برگزاری را پشت سر خواهد گذاشت، هنوز هم مهم‌ترین ویترین سینمای ایران است. آینه‌ای که چشم‌انداز سینمای ایران در سال آتی را منعکس خواهد کرد.
نام‌ها و نشانه‌ها
حضور شوق‌انگیز چند نسل از سینماگران ایرانی در جشنواره بیست و پنجم، این امیدواری را در دل سینما دوستان زنده می‌کند که امسال شاهد جشنواره‌ای پربار باشیم. مطابق معمول و پیش از نمایش فیلم‌ها، این نام‌های بزرگ‌اند که بیش از هر چیز جالب توجه به نظر می‌رسند.
هر چند هنوز حضور «سنتوری» در جشنواره امسال در هاله‌ای از ابهام قرار دارد؛ صرف احتمال شرکت فیلمی از مهرجویی هم به رونق فجر می‌افزاید. در میان سینماگران خوش‌فکر قدیمی، داریوش مهرجویی بیش از تمام هم‌نسلانش توانایی تطبیق با شرایط تازه را از خود نشان داده است.
به همین خاطر است که او در میان فیلمسازان موج نویی در دهه پنجاه، بیش از همه سیمرغ به خانه برده است. این سیمرغ‌ها را می‌توان نشانه تأیید رسمی فیلم‌های مهرجویی از سوی طیف‌های متفاوتی از مدیران فرهنگی، ارزیابی کرد. به همین خاطر «سنتوری» اگر به فجر بیست و پنجم برسد، رقیبی جدی برای فتح سیمرغ‌‌هاست.
بعداز کمدی سرخوشانه «میهمان مامان»، مهرجویی در «سنتوری»دوباره به تمرین جدیت پرداخته است. «سنتوری» فیلمی تلخ درباره زندگی پرفراز و نشیب یک نوازنده موسیقی است.
با وجود اینکه فیلم‌های مسعود کیمیایی در تمام این بیست و پنج سال مورد اعتنا و توجه داوران جشنواره قرار نگرفته است اما سازنده فیلم‌هایی چون «گوزن‌ها»، «سفر سنگ»، «سرب» و «دندان مار» هنوز هم از نام‌های پراعتبار سینمای ایران و به تبع آن جشنواره فجر است. او امسال «رئیس» را در جشنواره دارد.
فیلمی که در تداوم تجربه موفق «حکم» خوانده شده و مثل هر کار دیگر کیمیایی کنجکاوی فراوانی برای دیدنش وجود دارد.
رخشان بنی‌اعتماد به عنوان یکی از مهم‌ترین فیلمسازان نسل انقلاب، چند سالی است که به همراه محسن عبدالوهاب فیلم می‌سازد. بنی‌اعتماد بعداز کش و قوس‌های فراوان با «خون‌بازی» در بخش مسابقه حاضر خواهد شد. بررسی معضل اعتیاد در جوان‌ها با نگاهی مستند‌وار ویژگی بارز «خون بازی» است.
خسرو سینایی گرچه پیشینه فیلمسازی‌اش به سال‌های قبل از انقلاب بازمی‌گردد ولی او پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بخت کارگردانی فیلم بلند سینمایی را یافت. سینایی که در سینمای مستند هم نام پرآوازه‌ای دارد، سالها پیش با «عروس آتش» مبدل به پدیده جشنواره شد.
او امسال «مثل یک قصه» را به عنوان اولین تجربه جنگی‌اش روانه جشنواره کرده است. کیومرث پوراحمد هم حکایتی مشابه با سینایی دارد. او هم بعداز ساخت چند فیلم کوتاه در دهه پنجاه، در سال‌های ابتدایی دهه شصت، موفق به ساخت فیلم بلند شد.
«اتوبوس شب» به عنوان فیلمی جنگی از سازنده «قصه‌های مجید» و «شب یلدا»، گویا تجربه متفاوتی در این ژانر از کار درآمده است.
محمد حسین لطیفی به عنوان کارگردانی شناخته شده تصویر درستی از ذائقه مخاطب دارد، به پشتوانه ساخت فیلم‌هایی که گیشه پررونق داشته‌اند، با «روز سوم» می‌خواهد میان مخاطب و سینمای جنگ آشتی برقرار کند.
در سینمای خوش ساخت مخاطب محور همچنین باید به فریدون جیرانی اشاره کرد که با تریلر روانشناسانه «پارک وی» به فستیوال امسال آمده است. «پارک‌وی» فیلمی است به سیاق «قرمز»از ساخته‌های موفق جیرانی، با صحنه‌هایی خشن که می‌گویند در سینمای ایران تازگی دارد.
محمد مهدی‌عسگر‌پور که خود دو دوره دبیری جشنواره فیلم فجر را بر عهده داشته، «اقلیما» را در فستیوال امسال دارد. او که با «قدمگاه» مسیری متفاوت را پیش‌روی سینمای معناگرا قرار داد، امسال گویا همین کار را با «اقلیما» انجام داده است. ظاهراً هیأت انتخاب فیلم‌ها، «اقلیما» را بیشتر از بقیه فیلم‌ها پسندیده و همین می‌تواند شانس سومین ساخته بلند سینمای عسگرپور را برای فتح 5 سیمرغ افزایش دهد.
احمدرضا معتمدی که آخرین فیلمش «دیوانه از قفس پرید» فیلم برگزیده جشنواره بیست و یکم شد، تنها کمدی حاضر در جشنواره امسال را ساخته است. «قاعده بازی» با انبوهی از بازیگران سرشناس و با توجه به پیشینه سازنده‌اش، گویا تعریفی تازه از این ژانر در سینمای ایران را ارائه داده است.
در همین زمینه باید به «مخمصه» محمدعلی سجادی اشاره کرد. در خلأ تجربه‌های خوش ساخت سینمای پر تعلیق و حادثه، سجادی با فیلمی پلیسی می‌خواهد خاطره خوش «بازجویی یک جنایت» را تکرار کند.
در انبوه نام‌های بزرگ جشنواره امسال باید به فیلم «فرش ایرانی» هم اشاره کرد که با 15 کارگردان سرشناس، باعث پرستاره شدن آسمان جشنواره امسال شده است. فیلمی که به همت رضا میرکریمی در 15 اپیزود ساخته شده است.
بهروز افخمی، رخشان بنی‌اعتماد، بهرام بیضایی، جعفر پناهی، کمال تبریزی، سیف‌الله داد، مجتبی راعی، نورالدین زرین کلک، خسرو سینایی، بهمن فرمان‌آرا، عباس کیارستمی، مجید مجیدی، داریوش مهرجویی و رضا میرکریمی هر کدام روایت خود را از فرش ایرانی ارائه داده‌اند. این نام‌ها را اگر کنار کارگردانان با تجربه‌ای چون سعید سهیلی، سعید ابراهیمی‌فر، پوران درخشنده و ابوالقاسم طالبی قرار دهیم، فهرست فیلمسازان سرشناس امسال کامل می‌شود.
کشف دلپذیر جوان‌ها
جدای از نام‌های بزرگ، فجر همیشه محل خوبی برای کشف پدیده‌ها بوده است؛ فیلمسازان جوان و جویای نام در طول این بیست و پنج سال، اولین بار در جشنواره فجر نامشان در ذهن سینما دوستان ثبت شد و بعداً به جرگه بزرگان پیوستند.
در مورد فیلمسازان جوان باید ابتدا از مسعود ده‌نمکی یاد کرد که با این که اولین فیلم بلندش را ساخته ولی در حوزه سیاست نام آشنایی به شمار می‌آید. در واقع همین پیشینه باعث شده تا «اخراجی‌ها» بیش از هر فیلم‌اولی دیگر، در کانون توجهات قرار داشته باشد.
از «پابرهنه در بهشت» هم که اولین ساخته بلند بهرام توکلی است به عنوان یکی از پدیده‌های احتمالی جشنواره نام برده شده است.
«آدم» ساخته اول عبدالرضا کاهانی هم با داستانی متفاوت و حضور بازیگران حرفه‌ای از دیگر امیدهای جشنواره امسال است.
«باز هم سیب داری» کار بایرام فضلی پس از درخشش در ونیز به فجر آمده است. فضلی قبلاً به عنوان فیلمبردار آثار متفاوت، توانایی‌های خود را به رخ کشیده و باید دید که در مقام کارگردان چه کرده است.
بیژن میرباقری که دو سال پیش با «ما همه خوبیم» یکی از پدیده‌های جشنواره بیست و سوم نام گرفت، امسال با «روز برمی‌آید» به جشنواره آمده است. فیلمی که گفته می‌شود اقتباسی آزاد از «مرگ و دوشیزه» پولانسکی است.
در میان سینماگران تازه نفس حاضر در جشنواره امسال، مازیار میری شاخص‌ترین آنهاست. سازنده «قطعه ناتمام» و «به آهستگی»، امسال با «پاداش سکوت» یکی از فیلم‌های پرسر و صدای جشنواره را ارائه کرده است، رویکردی متفاوت به سینمای دفاع مقدس که از بخت‌های جدی سیمرغ به شمار می‌آید.
وحید موسائیان از فیلمسازان جوان اما پر کاری است که «گوشواره» پنجمین تجربه بلند سینمایی او محسوب می‌شود. فیلمی در ژانر سینمای کودک که در پی برگزار نشدن جشنواره اصفهان، برای اولین بار در فجر به نمایش درمی‌آید.
مسعود اطیابی با «مصائب دوشیزه»، امیر شهاب رضویان با «مینای شهر خاموش» و پرویز شیخ طادی با «سینه سرخ» از دیگر سینماگرانی هستند که با تجربه‌های تازه به جشنواره امسال آمده‌اند.