به گزارش همشهری آنلاین در نشست نقدو بررسی کتاب "لوگوهای مطبوعات دوره قاجار" که عصر 15 اردیبهشت در سرای روزنامه‌نگاران ایران در بیست‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد، سیدفرید قاسمی، محسن احتشامی (مولف کتاب) و کوروش نوروز مرادی این اثر را مورد نقدو ارزیابی قرار دادند.
به گزارش ایبنا؛ سید فرید قاسمی در ابتدای این برنامه با اشاره به این که در فرآیند مطبوعات پژوهی یک ایستگاه میانی به نام تاریخ روزنامه‌نگاری ایران داریم، گفت: این ایستگاه نه جایگاه پایانی است و نه آغازی بلکه ایستگاه میانی است. در این باره یک سیر وجود دارد که از نام نشریات آغاز می‌شود و در ادامه به مشخصه‌های شناسنامه‌ای این زیرساخت و سپس با نوشتن تاریخ روزنامه‌ها به تاریخ روزنامه‌نگاری می‌رسیم.
وی ادامه داد: با نوشتن تاریخ روزنامه‌نگاری کار تمام نخواهد شد؛ چون این کار محتوا محور است و کمتر موضوع شکل و فرم در آن اهمیت دارد. کتاب‌هایی که در این باره تدوین شده به جز چند درصد به تاریخ شکل‌گیری مطبوعات نپرداخته‌اند. بنابراین عمق‌بخشی به تاریخ روزنامه‌نگاری با رجوع به تک‌نگاری‌ها پیش رفته است. در این مسیر لوگو یا سرلوحه یا نامواره در اولویت قرار می‌گیرد. نامواره مطبوعات که در ایران به آن لوگو تایپ یا نام نشریه می‌گفتند نامی قراردادی بود که از دوره قاجار روی نشریات گذاشته شد.
مولف کتاب مطبوعات ایرانی افزود: به لوگو، سرعنوان و به کسی که طراحی لوگو را انجام می‌داد، سردفتر می‌گفتند و کسی که لوگوها را به صورت چاپ سنگی منتشر می‌کرد، چاپ‌نویس می‌گفتند. در آن دوره برخی به صورت مرتب لوگوها را در چاپخانه‌ها به صورت حروف یا طرح‌های دیگر طراحی و منتشر می‌کردند و انجام این کار به هر کسی محول نمی‌شد و نقاش‌ها و خوشنویس‌ها چنین کاری را انجام می‌دادند.
نویسنده تاریخ روزنامه‌نگاری ایران با اشاره به این که نامواره‌های دوره قاجار به دو دسته تقسیم می‌شود، گفت: اول خط نوشتانه که در آن به خط‌نوشت‌‌نام نشریه اکتفا می‌شد و دوم نام‌نگارانه بود که جزیی از طرحی بود و شکلی در آن جا می‌گرفت. در این دوره شاهد تقلید از نقاشان غربی، قرینه‌سازی‌ها، تقلید از نسخ خطی و چاپ سنگی و ... هستیم.
مطبوعات، گرافیک و چاپ
در ادامه این مراسم احتشامی با تجلیل از طراحان و گرافیست‌های لوگوی مطبوعات ایران از جمله مرتضی ممیز گفت: مواد اولیه چنین کتابی بسیار زیاد است، ولی یا وقت افراد کم است یا وقت کمی برای این مواد صرف می‌شود.
وی ادامه داد: این کتاب که طی 13 تا 14 روز اخیر از وضعیت کاغذ به وضعیت فعلی آن رسیده و در حال حاضر در دسترس ماست. مطبوعات، گرافیک و چاپ سه عنصر اصلی بررسی شده در مطالب این کتابند. اگر امروز رادیو، تلویزیون، روزنامه و غیره ابزارهای نکات و دیدگاه‌های افراد هستند در روزگار قاجار تنها روزنامه‌ها این مسوولیت را به عهده داشتند و گرافیست و طراحی لوگو کمک زیادی به روزنامه‌ها کردند.
احتشامی اضافه کرد: 3 تا 4 نشریه دوران قاجار هستند که لوگویشان طراحی عصر دارد و لوگوی بقیه نشریه‌ها با ساختار سنتی و خوش‌نویسی طراحی شده که تصویرسازی زیادی در آن‌ها وجود دارد و بیانگر دیدگاه‌ها و نگرش گردانندان آن نشریه بوده است.
وی افزود: در کتاب «لوگوی مطبوعات دوران قاجار» 500 لوگو با بیش از 600 طراحی معرفی شده که فکر می‌کنم مطبوعات دوران قاجار تنها در روزنامه بوده، در حالی که در آن زمان بیش از هزار نشریه منتشر می‌شدند که هنوز اطلاعات مربوط به آن‌ها جمع‌آوری نشده است. در طراحی بیشتر لوگوها به حروف و ساختار گرافیکی توجه می‌شد و وقتی که به طراحی سفارش طراحی لوگوی یک روزنامه را می‌دادند بیشتر چنین طرح‌هایی به ذهنش خطور می‌کرد.
آرشیو کتابخانه مجلس
نوروزمرادی نیز طی سخنانی گفت: 10 سال پیش که مسوولیت آرشیو کتابخانه مجلس را به عهده داشتم احتشامی برای آماده کردن کتابش باید از مسیر آرشیو کتابخانه مجلس می‌گذشت. کتابخانه مجلس یکی از 4 آرشیو اسناد بزرگ کشور است قرار بر این شد که من تصاویر لوگوها را آماده کنم و به دست ایشان برسانم. دوستانمان هم در 40 کتابخانه سراسر کشور به ما کمک کردند.
وی افزود: آقای احتشامی به هزار نشریه اشاره کرد. طبق لیستی که آقای قاسمی به ما ارایه داد 985 عنوان نشریه فارسی‌زبان در ایران 130 نشریه فارسی زبان در خارج نیز منتشر می‌شده است؛ این باعث شد تا من به گمشدگی دانش در زمینه آرشیو اسناد نشریه‌های کشور و تاریخ مطبوعاتمان پی ببرم.
نوروزی مرادی اضافه کرد: ما توانستیم از آرشیو‌های بزرگ داخل و خارج کشور 500 نشریه را پیدا کنیم، اما این فاجعه است که 150 سال از تاریخ مطبوعات ما می‌گذرد و هنوز نصف نشریات تاریخ آن روز را در آرشیومان نداریم. به همین دلیل است که گفته می‌شود ایرانیان فرهنگ جمع‌آوری اسناد را ندارد.
وی ادامه داد: با نفوذی که در کتابخانه مجلس داشتم، توانستم تصاویر در اختیارم را به آقای احتشامی برسانم. هر سند و نسخه‌ای که پیدا می‌کردم، نسخه‌ای از آن به آرشیو آقای احتشامی می‌رفت و بالاخره بعد از 10 سال کتاب لوگوهای دوران قاجار منتشر شد، اما ظاهراً آقای احتشامی می‌خواست این کار را 10 سال دیگر ادامه دهد و من جلوی ایشان را گرفتم و گفتم این کار باید یک جایی قطع شود؛ چون هر روز که جلو می‌رویم یک نشریه جدید پیدا می‌شود.
در پایان این مراسم از کتاب «لوگوهای مطبوعات دوره قاجار» رونمایی شد. سرای روزنامه‌نگاران همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب هر روز یک نشست تخصصی را برپا می‌کند.