وی با گرد هم آوردن بخشی از جوانان علاقه مندو تحصیل کرده رشته زبان شناسی و البته حمایت و پشتیبانی انتشارات فرهنگ معاصر پس از گذشت نزدیک به ربع قرن ، واحدی پژوهشی را در حوزه فرهنگ نویسی، آن هم دربخش خصوصی سامان می‌دهد، که برخی از کارهای آن همتراز و همقران ناشران نام آور جهانی در این حوزه است. انتشار فرهنگ دو جلدی پویا که فرم تک جلدی آن هم با کاغذ نازک در بیش از دوهزار صفحه در ایام نمایشگاه انتشار یافته است، بهانه اصلی ما برای این گفت وگو بوده است .
کتابی که به نوعی حاصل 20 سال تلاش گروهی نخبه و از آن مهمتر دربخش خصوصی نشر ایران است. دکتر باطنی سخت تن به گفت و گو می دهد و این گفت وگو نیز پس از چند بار رفت و برگشت سوالات ، آن هم به صورت مکتوب انجام شد و مطابق سایر کارهای ایشان، بسیار مختصر و مفید است. وقتی از وی می پرسم که چرا توضیحات بیشتری ندادید، می گوید: حرف حساب دوکلمه است.
- ابتدا بگویید که چرا از این فرهنگ تاکنون با سه ویراسته انتشار یافته است و اصولا در فرهنگ نگاری ویراسته های تازه چه مزیتهایی بر ویراسته های قبلی دارند ؟ برای مثال از تفاوتهای ویراست اول با دوم و نیز دوم با سوم بگویید؟
ما «ویراست» را در مقابل واژه انگلیسی«edition »به کار می بریم. اصولا ویراست جدید هرکتابی نسبت به ویراست قبلی آن مزایایی دارد. مانند اصلاحات، افزوده‌ها و تغییرات مناسب دیگر. ویراستهای سه گانه فرهنگ انگلیسی – فارسی معاصر نیز همین روند را داشته اند.
نخستین ویراست این فرهنگ در سال 1371 با حدود سی هزار مدخل پس از هفت سال کار و پژوهش منتشر شد. ویراست دوم آن با اصلاحات و افزوده های فراوان در سال 1376 با حدود چهل و پنج هزار مدخل منتشرشد و در نهایت، ویراست سوم آن در سال 1385 با ویژگی های فراوانی با عنوان « فرهنگ انگلیسی – فارسی پویا» در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت. و اینک هم که در حال برگزاری نمایشگاه بیستم هستیم دو جلد این فرهنگ در یک جلد با کاغذ نازک انتشار یافته و در نمایشگاه عرضه می شود.
- ویژگی ویراست سوم در چه نکاتی است؟
این ویراست برخی ویژگی‌های مختص به خود دارد که از جمله آنها موارد زیر است:
فعل‌های گروهی (phrasal verb )که در زیان انگلیسی نقش بسیار مهمی دارند، در این ویراست وارد شده اند.
همچنین اصطلاحات روزمره، مثل‌های مشهور و ترکیبات آنها با هم آیی‌های رایج در این ویراست ضبط شده اند. همچنین حدود 10 هزار مدخل جدید به فرهنگ اضافه شده که اغلب از رسانه‌های خبری انگلیسی زبان با از جدیدترین ویراست فرهنگ‌های یک زبانه انگلیسی گرفته شده اند، مثل لغتهایی چون(آنفلو آنزای مرغی bird flu )،(خبر فوری،خبر فوق العاده breaking news)،(اخبار اقتصادی،اخبار بازرگانی biz news )،(هویت ژنتیکی genetic fingerprint ) و (پاکسازی قومی ethnic cleansing ).
از سوی دیگر تعداد بسیار زیادی مثال انگلیسی همراه با ترجمه آنها به فرهنگ اضافه شده است. همچنین برای کمک به کاربران فرهنگ، در حدود 250 نکته کاربردی تدوین و در آن گنجانده شده است.
آیا بازبینی مدخل‌های ویراستهای قبلی هم در این ویراست مد نظر شما بود؟
بله، ضمن بازبینی تمامی مدخل‌های ویراست دوم بعضی از معانی مدخل های انگلیسی که در ویراست دوم به آنها توجه نشده بود ، در این ویراست وارد شده و برابرهای مناسب فارسی برای آنها داده شده است. همچنین بسیاری از برابر‌ها حذف شده و به جای آنها برابر های فارسی دقیق‌تر نهاده شده است.
- آیا در تدوین ویراست سوم همان اصولی مد نظر قرار گرفت که در ویراست دوم؟
بله . همانند ویراست دوم ما سعی کردیم هم مدخل‌های انگلیسی وهم برابرهای آنها را از زبان زنده روز اخذ کنیم. من و همکارانم تلاش کردیم برشهای معنایی هرچه ظریف‌ترو دقیق‌تر باشند و با شماره گذاری از هم تفکیک شوند.از جمله نکات دیگری که ما در این ویراست به آن پای بند بودیم ، همانا برابر یابی برای واژه‌های انگلیسی بوده و نه تعریف یا شرح معانی آنها.سعی هم کرده ایم از واژه سازی بی جهت و اعمال سلیقه شخصی خودداری کنیم و در معدود مواردی که ناچار بوده‌ایم واژه ای بسازیم، معنای واژه را به اختصار در پرانتز شرح داده‌ایم.
- منابع مورد استفاده شما برای این کار چه بوده است ؟
منابع مورد استفاده ما عمدتا فرهنگ های بریتانیایی بوده اند. زیرا ما معتقدیم کار فرهنگ نویسی در انگلستان بسیار پیشرفته تر از آنی است که در آمریکا مشاهده می شود. از ویژگی های مهم فرهنگ های بریتانیایی این است که برای هر برش معنایی حداقل یک مثال و گاه چندین مثال ارائه می دهند که این کار، معادل یابی را برای فرهنگ نویس آسانتر و دقیق‌تر می‌کند. در هر حال فرهنگ‌هایی که در این ویرایش مورد استفاده ما بوده است عبارتند از:
1- Oxford Advanced Learner's Dictionary,Fourth,Fifth,Sixth and Seventh Editions
2-Longman Dictionary of Contemporary English, Second,Third and Fourth Editions.
3-Collins Cobuild English Dictionary for Advanced Learners,First,Second and Third Editions.
4-Collins Cobuild Advanced Learner's English Dictionary,Fourth Edition.
5-Cambridge International Dictionary of English,First Edition.
6- Cambridge Advanced Learner's Dictionary, First Edition
7- Macmillan English Dictionary for Advanced Learnsrs, First Edition
البته از سه فرهنگ دیگر هم در مواردی استفاده کرده ایم که نام آنها راهم می آورم:
1- Random House Dictionary of the English Language,Second Edition
2-Collins English Dictionary, Fourth Edition Updated.
3- Merriam Webster's Collegiate Dictionary,Tenth and Eleventh Editions.
4- The American Heritage College Dictionary,Third Edition.
این نکته را هم اضافه کنم که از فرهنگ های دیگر هم بهره برده ایم که ذکر آنها در این جا لازم نیست.
- در فرهنگ پویا از الفبای آوانگاری خاصی بهره برده اید ، می‌خواستم بپرسم که شأن نزول این شیوه چیست و چه تفاوتهایی با الفبای آوانگاری بین‌المللی(IPA ) دارد؟
در مورد این شیوه آوانویسی باید بگویم که ما بر این باور بودیم که یک فارسی زبان بزرگسال نمی تواندجزئیاتی را که در الفبای آوانگار بین‌المللی(IPA) پیش‌بینی شده تلفظ کند و درنتیجه کوشیدیم شیوه آوانگاری تدوین کنیم که برای فارسی‌زبانان آسان تر و در عین حال به مدل ایده آل ما نزدیک باشد. ما در این شیوه آوانگاری ، خواص ، یعنی استادان زبان انگلیسی یا زبان شناسان را در نظر نداشته ایم، بلکه عامه مردم مورد نظر بوده اند. البته بد نیست اضافه کنم که ویرایش جدیدی از ویراست سوم فرهنگ پویا دردست تدوین است که در آن از الفبای آوانگاری بین‌المللی استفاده شده است و به زودی در دسترس کسانی که خواهان تلفظ دقیق تری هستند ، قرار خواهد گرفت.
- شیوه تدوین فرهنگ چگونه بوده است و آیا شیوه خاصی در کار مورد نظر بوده است؟
در نگارش این فرهنگ عمدتا از شیوه خط پیشنهادی فرهنگستان زبان و ادب فارسی پیروی شده است، به استثنای چند مورد. مثلا در شیوه نامه خط فرهنگستان ، نخست پیشنهاد شده بود که «ها»ی جمع جدا و بی فاصله نوشته شود ونه سرهم، مانند«کتابها»؛ اما بعدها فرهنگستان پیشنهاد کرد که «ها» ی جمع چسبیده و به صورت« کتابها»نوشته شود ولی چون ما در نیمه راه بودیم ،در این مورد، کماکان از جدا نویسی و بی فاصله نویسی پیروی کردیم، گرچه همچنان گمان می کنیم پیشنهاد نخست فرهنگستان معقول تر بوده است.
- شیوه انتخاب مدخل ها چگونه بوده است و میزان و تعداد آنها چقدر است؟ یعنی شما به عنوان سرویراستار این فرهنگ چگونه تشخیص می دهید که این فرهنگ نباید بیش از دو جلد و دو هزار صفحه باشد و اصولا چرا واژگان بیشتری در این فرهنگ آورده نشده است؟
اصولا اندازه فرهنگ و تعداد مدخل هایی که در آن وارد می شود تابع محدودیتهایی است . یکی از محدودیتها نیاز کاربرانی است که فرهنگ برای آنها تدوین می شود. محدودیت دوم، زمان است، و محدودیت دیگر معمولا از طرف ناشر اعمال می شود. ولی اساسا نمی توان گفت که فرهنگ باید حجم مشخصی ، مثلا هزار یا دو هزار صفحه داشته باشد.
- به نظر شما، جایگاه«دقت» در نگارش فرهنگ کجاست وا صولا یک فرهنگ، اعم از یک زبانه یادوزبانه ، چه تفاوتهایی با دیگر انواع کتابها دارد؟
ما براین باوریم که در تدوین فرهنگ نهایت دقت در حد وسواس باید به کار گرفته شود، زیرا تدوین یک فرهنگ با کتابهای دیگر بسیار متفاوت است. اگر در کتابی اشتباهی رخ داده باشد، ممکن است حد اکثر چند هزار نفر را گمراه کند، درحالی که اگر در کتابهای مرجع از جمله فرهنگ ها اشتباهی رخ دهد ممکن است هزاران‌هزار کاربر را گمراه کند. علاوه بر این ، مشاهده می شود که مردم برای اطمینان یافتن از معنای واژه ای به فرهنگ مراجعه می کنند. حال اگر این فرهنگ خود قابل اعتماد نباشد، شأن نزول فرهنگ منتفی است.
- شما از چهره هایی هستید که هم بنیانگذار شیوه نوین فرهنگ نویسی در ایران به شمار می‌روید وهم این که به عنوان یک زبان شناس، نخستین معرف این دانش نوپا در ایران بوده‌اید. می‌خواستم بدانم نقش علم زبانشناسی در کار شما چه بوده است؟
آشنایی من و همکارانم که بیشترشان فوق لیسانس زبان شناسی هستند با علم زبان شناسی کمک می کند تا فرهنگ را به شیوه‌ای علمی‌تر ارائه دهیم. مثلا وقتی ما از حوزه معنایی، برشهایی معنایی و یا مقوله های دستوری صحبت می کنیم، حرف همدیگر را می فهمیم و این اصول را در تدوین فرهنگهایمان به کار می بندیم.
- در روند تدوین یک فرهنگ، به عنوان یک کار گروهی، شیوه همکاری شما با دستیارانتان چگونه است؟ دستیاران شما چه وظایفی دارند و آیا برای انتخاب آنها آزمون خاصی برگزار می‌کنید و یا از طریق دیگر دوستان معرفی می‌شوند؟
ما تجربه خوبی از کار گروهی داریم. در واحدی که ما کار می کنیم، صحبت رئیس و مرئوس نیست. آنچه مهم است دقت و درستی کار است. گاه هم که با همکارانم اختلاف نظر پیدا می‌کنم ، با پرسش از دیگر همکارانم و افراد صاحب صلاحیت و مراجعه به منابع سعی می‌کنیم جانب حق گرفته شود.
در انتخاب دستیاران هم در مرحله اول نهایت دقت به کار برده می شود تا افرادی که به کار پژوهش علاقه مند هستند و به ویژه حوصله ودقت لازم را دارند برگزیده شوند. سپس این همکاران از کار درمراحل پایین شروع می‌کنند و به جایی می رسند که هر کدام می توانند پروژه مستقلی را انجام دهند. من شاید انسان خوشبختی بوده ام که همکارانی بسیار خوب و صمیمی وعلاقه‌مند به کار علمی نصیبم شده است. اگر چنین نمی بود، شاید ما در این کار موفقیت چندانی پیدا نمی کردیم.