پس از سهمیهبندی بنزین در اوایل تیرماه، دولت اعلام کرد 2 ماه پس از آغاز سهمیهبندی با بررسی میزان مصرف بنزین اقشار مختلف جامعه نسبت به عرضه بنزین آزاد تصمیم‌گیری خواهد کرد.
اما درحالی که با گذشت تاثیر اولیه سهمیهبندی بر میزان مصرف بنزین و وعده‌های مسئولان مختلف بر تامین بنزین موردنیاز مردم، میزان مصرف این فرآورده نفتی روند صعودی به خود گرفته، در هفته گذشته مسئولان دولتی اعلام کردند که امسال خبری از بنزین آزاد نخواهد بود.
نماینده ویژه رئیس‌جمهوری در ستاد تبصره 13 اثر شدید تورمی عرضه بنزین آزاد را عامل این تصمیم دولت اعلام کرد، امری که مورد تایید کارشناسان اقتصادی نیز هست، اما عده‌ای از کارشناسان معتقدند نابهنجاری‌های اقتصادی و اجتماعی ایجاد بازار سیاه به علت عرضه نشدن بنزین آزاد، تاثیری به مراتب بدتر از آثار تورمی عرضه بنزین آزاد خواهد داشت.
محمد خوش‌چهره عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان اینکه آثار روانی عرضه بنزین آزاد را به دشواری می‌توان سنجید، اظهار داشت: سهمیهبندی بنزین دارای محاسن و معایبی بوده و به اقتصاد منطقه‌ای همچون گردشگری آسیب زده که به نوبه خود موجب ایجاد خسارت‌هایی به اقتصاد کل کشور خواهد شد.
به گفته وی، نقص سهمیهبندی بنزین این بوده که پیش‌شرطهای اجرای آن اندیشیده نشده بود، وگرنه سهمیهبندی بنزین گام نخست در هدفمند کردن یارانه عظیم بخش حامل‌های انرژی در کشور محسوب می‌شود.
استاد اقتصاد دانشگاه تهران درباره نرخ آزاد بنزین نیز معتقد است: در اقتصاد، در صورت وجود 2 نرخ برای یک کالا همواره نرخ بالاتر بر سطح قیمت‌ها اثرگذار است، اما شدت اثرگذاری به این بستگی دارد که نرخ بالاتر چه سهمی از کل تقاضا را پوشش می‌دهد، اگر سهم کالا با نرخ بالاتر ناچیز و حاشیه‌ای باشد، تاثیر آن بر سطح عمومی قیمت‌ها اندک خواهد بود، اما اگر کالا با نرخ بالاتر درصد بالایی از تقاضا را تامین نماید، تاثیر آن بر نرخ تورم زیاد خواهد بود.
همچنین در حالی که عده‌ای از نمایندگان به برداشت دولت از قانون بودجه در عرضه بنزین آزاد معترضند، خوش‌چهره درباره تصریح قانون بودجه درباره عرضه بنزین آزاد معتقد است: بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی دست دولت برای عرضه بنزین آزاد، باز است و در واقع، دولت مجاز به عرضه بنزین آزاد است و نه ملزم به عرضه آن، اما احتمالاً نمایندگان مجلس به موضع دولت در عرضه نکردن بنزین آزاد واکنش نشان خواهند داد.
وی می‌افزاید: در آخرین جلسه کاری مجلس که هم‌زمان با روز نخست سهمیهبندی بنزین بود، عده‌ای از نمایندگان قصد داشتند طرحی سه‌فوریتی برای حذف سهمیهبندی بنزین مطرح کنند، که این طرح به فرجامی نرسید اما نمایندگان مجلس احتمالاً در جلسات این هفته درباره تصمیم دولت نسبت به عرضه نکردن بنزین آزاد واکنش نشان خواهند داد و احتمال ارائه طرحی در الزام دولت به عرضه بنزین آزاد وجود دارد.
آثار تورمی
مهدی تقوی، اقتصاددان، در مورد عرضه بنزین آزاد اظهار داشت: از آنجا که عده کمی از مردم به بنزین بیش از سهمیه خود نیاز دارند، عرضه بنزین آزاد به قیمت مثلاً 500 تومان در سطح نیاز این عده خواهد بود و مطمئناً این امر به اندازه عرضه کامل بنزین به قیمت 500 تومان، تورم ایجاد نمی‌کند ولی میزان ایجاد تورم به میزان عرضه بنزین آزاد بستگی دارد.
وی افزود: عرضه بنزین آزاد دارای فواید و معایبی است و از آنجا که کشش قیمتی تقاضای بنزین صفر نیست، در شرایط کنونی اجرای سهمیهبندی، حتی در صورت عرضه بنزین آزاد نیز مصرف نسبت به شرایط غیرسهمیه‌بندی کمتر خواهد بود. به عبارتی، با عرضه بنزین به قیمت 100 تومان به صورت سهمیهبندی و به قیمت مثلاً 500 تومان به صورت غیرسهمیه‌بندی و آزاد، مصرف بنزین نسبت به شرایط قبل از سهمیهبندی کاهش خواهد یافت چرا که مصرف‌کنندگان مصرف خود را بر اساس این دو نرخ تطبیق می‌دهند.
وی عیب بزرگ عرضه بنزین به نرخ آزاد را اثر تورمی آن اعلام کرد و گفت: باید با توجه به معایب و محاسن گفته‌شده، اثر عرضه بنزین آزاد را در کل اقتصاد کشور سنجید و تنها با اتکا به اثر تورمی آن نباید تصمیم‌گیری کرد.
حمل‌ونقل عمومی
سیدحمید حسینی عضو اتاق بازرگانی تهران و رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی که چندی پیش از آمادگی بخش خصوصی برای واردات بنزین خبر داده بود، درباره قیمت بنزین آزاد اظهار داشت: در صورت تخصیص یارانه از سوی دولت، می‌توان بنزین به نرخ آزاد را با قیمت معقولی که بر سطح عمومی قیمت‌ها اثر زیادی نگذارد، عرضه کرد.
وی افزود: از آنجا که دولت هنوز حدود یک میلیارد دلار از یارانه 5/2 میلیارد دلاری اختصاصی بودجه برای یارانه بنزین را در اختیار دارد، می‌توان با اختصاص این رقم به بنزین وارداتی، بنزین آزاد را به قیمت 300 تومان عرضه کرد.
حسینی میزان واردات موردنیاز بنزین آزاد را روزانه 10 هزار تن معادل 13 میلیون لیتر برآورد کرد و برای کنترل تورم حاصل از آن گفت: بنزین نرخ آزاد را نیز دولت باید توسط کارت هوشمند سوخت و فقط به اقشار موردنیاز اختصاص دهد و نباید از بنزین آزاد به حمل‌ونقل عمومی اختصاص داد زیرا برای بخش حمل‌ونقل عمومی، سهمیه بنزین به اندازه کافی تخصیص یافته و نیازی به اختصاص بنزین آزاد به این بخش نیست، چراکه بیشترین آثار تورمی افزایش قیمت بنزین ناشی از تاثیر آن بر حمل‌ونقل عمومی است.
وی عرضه بنزین آزاد به نرخ 300 تومان را از وضعیت فعلی عرضه بنزین در بازار سیاه به قیمت600 تومان، بسیار بهتر دانست و گفت: اکنون به علت عرضه نشدن بنزین آزاد، قاچاق سوخت به کشور آغاز شده که این روند، اثر تورمی بالاتری از عرضه بنزین آزاد دارد و به‌علاوه مشکلاتی همچون کیفیت نامطلوب بنزین قاچاق را نیز در پی دارد.
بازار سیاه
سعید شیرکوند، اقتصاددان، نیز عرضه نشدن بنزین آزاد را به علت عرضه بنزین به قیمت بالا در بازار سیاه، دارای آثار تورمی حادتر از عرضه آن دانست.
شیرکوند گفت: عرضه نکردن بنزین به قیمت آزاد توسط دولت می‌تواند اثر تورمی نامشخص در اقتصاد داشته باشد زیرا اگر دولت بنزین را به نرخ آزاد عرضه کند و برای آن قیمت تعیین نماید، قیمت تعیین‌شده میزان اثربخشی آن بر تورم را قابل ارزیابی می‌کند. اما عرضه نشدن بنزین آزاد قطعاً نمی‌تواند مانع 2نرخی شدن قیمت بنزین شود چون نفس سهمیهبندی به معنای پذیرش 2نرخی شدن بنزین است و نرخ دوم قیمت بنزین در یکی از 2 حالت رسمی یا غیررسمی (بازار سیاه) تعیین خواهد شد.
وی افزود: در صورت تامین نشدن کسری بنزین موردنیاز توسط دولت، بازار سیاه شکل خواهد گرفت و دولت قاعدتاً نمی‌تواند مانع شکل‌گیری بازار سیاه شود.
معاون اقتصادی سابق وزارت اقتصاد ادامه داد: چون قیمت بنزین در بازار سیاه، یک قیمت نامشخص و نامعین است، اثر تورمی آن بسیار بیشتر از عرضه بنزین به قیمت آزاد و به صورت رسمی خواهد بود.