همشهری آنلاین/ راحله عبدالحسینی: چرا مظفرالدین شاه قاجار یک قرن پیش محله دارآباد را برای دوران نقاهت انتخاب کرد؟ مگر دارآباد از نظر آب و هوا چه فرقی با محله های دیگر شمیران از جمله سعدآباد و نیاوران داشت؟ پاسخ این سؤالات را در این گزارش پی می گیریم.
سابقه بیماری های عفونی در تهران به سال های نخست پایتختی تهران برمی گردد. ماجرای آب انبارها، گاری های آب شاهی و در یک کلام آب آلوده را باید مهم ترین علت بروز بیماری های عفونی دانست. کوچه های خاکی و دسترسی نداشتن به بهداشت کافی را هم که به آن اضافه کنیم، مجموعه کاملی برای بیماری می شود. البته بیماری های عفونی در تابستان که آفتاب مثل تیغ بر چهره شهر می تابید فرصت بیشتری برای ظهور داشتند. بیماری و ویروس هم که شاه و رعیت نمی شناسد. شاه علیل و بیمار قاجار، در دوران کوتاه سلطنتش در تهران با بیماری سل دست به گریبان شد؛ مثل خیلی از تهرانی های بخت برگشته که این بیماری آنها را به کام مرگ کشانده بود. اطبا دست به کار شدند و بهترین راه چاره را سکونت در محلی خوش آب و هوا دانستند و این یعنی فرار از تهران. بهترین و نزدیکترین گزینه هم باغ های شمیران بود.
گوشتی که در محله دارآباد دیرتر فاسد شد
صدراعظم مظفرالدین شاه چاره ای نداشت جز اینکه طبق دستور پزشکان خوش آب و هواترین نقطه شمیران را انتخاب کند و کاخی برای استراحت موقت شاه قاجار بنا کند. اما چطور خوش آب وهواترین محل را پیدا کرد. طبق توصیه اطبا تکه گوشت هایی در محله های مختلف شمیران از جمله نیاوران، سعدآباد و دزاشیب گذاشتند. تکه گوشتی که در محله دارآباد قرار گرفته بود به واسطه هوای سردتر محله، ماندگاری طولانی تری داشت و ثابت کرد این محله خوش آب وهوا ترین محله شمیران است. به همین دلیل کاخی برای سکونت شاه مسلول در این محل بنا شد. این کاخ اقامتگاه موقتی مظفرالدین شاه بود و او دوره نقاهت خود را در این کاخ گذراند. به همین دلیل هم در آن روزگار شاه آباد نام دیگر دارآباد شد.
کاخی که یک ساله ساخته شد
اگر گذرتان به بیمارستان مسیح دانشوری افتاده باشد نمای بیرونی کاخ مظفری را دیده اید که حالا به عنوان ساختمان اداری بیمارستان مورد استفاده قرار گرفته است. این کاخ ساده نمای چندان باشکوه و عظمتی ندارد که میخکوبتان کند، اما مثل همه کاخ های قجری از آینه کاری و بیرونی و اندرونی بهره برده است. کاخی که یک سال ساختن آن طول کشید و مظفرالدین شاه در این یک سال چشم انتظار بود تا زودتر به اقامتگاهی برای رهایی از سل نقل مکان کند. این کاخ در زمانی کوتاه و در مقایسه با دیگر کاخ های شاهان قاجار بسیار ساده و با اتاق های کوچک ساخته شد زیرا قرار بود مظفرالدین شاه به طور موقت اینجا سکونت کند. آینه کاری ها نیز بعد در سقف و دیوارهای کاخ اجرا شد و از زیبایی چندانی بهره نبرده است. گرچه همان ملاحت و ظرافت های عمارت های دوران قاجار از جمله درهای بلند را دارد. قرینه این کاخ، خانه هرمز آرش در بوستان پلیس فعلی و خانه عین الدوله در میدان هروی و همچنین خانه تیمورتاش است.
آینه کاری چشمنواز کاخ
با ورود به طبقه اول کاخ مظفرالدین شاه کتیبه ای جلب نظر می کند که شرح مختصری از زمان ساخت این کاخ می دهد و توسط «حسین حجار» نوشته شده است: «در سال۱۳۱۹ هجری قمری (۱۲۷۳هجری شمسی) که سال گاو (اودئیل به زبان مغولی) بود، باغ شاه آباد توسط میرزا علی اصغر خان امین السلطان خریداری شد و یک سال بعد در سال پلنگ (بارس ئیل به زبان مغولی) توسط میرزا محمود خان حکیم الملک، وزیر دربار مظفرالدین شاه، بنای عمارت شد.»
علی اصغرخان امین السلطان، اتابک اعظم، باغ بزرگی در قریه دارآباد به مساحت ۶۰هزار مترمربع خریداری کرد و کاخ شاه در ۲طبقه ساخته شد. سقف آن دارای شیروانی و خرپای چوبی است. طبق روال معماری ایرانی روبه روی این کاخ حوض بزرگی خودنمایی می کند.
تابلوی سنگی دیگری زمان ساخت کاخ جلوی در ورودی قرار داشت، اما بعدها برای حفظ و جلوگیری از آسیب از جلوی در ورودی کاخ به طبقه دوم انتقال داده شده است. روی آن نوشته شده: «چون که بنیادی فرمود ز نو دارآباد را/ نام دیگر لایق این خسروی شد بنیاد / نوزده سال از هزار و سیصد فزون می گذشت/ کز شرافت نام دارآباد شاه آباد شد».
شمیران به قنات های پر آب و زلالش معروف است. یکی از قنات های دارآباد هم از کنار کاخ شاه می گذرد. بخشی از آب قنات از آبنمای زیبایی که عمر چندانی ندارد عبور می کند و آرامش را به بیماران هدیه می دهد.
خدمات ارزنده دکتر مسیح دانشوری برای بیماران مسلول
بعد از فوت مظفرالدین شاه قاجار، اقامتگاه موقت او به تدریج به آسایشگاهی برای بیماران مسلول تبدیل شد. با اضافه شدن چندین ساختمان به مجموعه کاخ مظفرالدین شاه در دارآباد در زمان پهلوی اول، بیمارستانی مخصوص بیماران مبتلا به سل پایه گذاری شد. دکتر مسیح دانشوری، نخستین پزشک متخصص ریه در ایران یک مدرسه پرستاری در این کاخ دایر کرد و بعدها در مرداد سال۱۳۱۶ آسایشگاه سل شاه آباد را در محل کنونی بیمارستان مسیح دانشوری بنیان گذاشت. پس از آن دکتر مسیح دانشوری به معالجه و درمان بیماران مبتلا به سل پرداخت. او زمینه ساز جذب متخصصان جراح ریه از خارج کشور از جمله دکتر صادق قاضی شد و سرانجام توانست اینجا را به یک بیمارستان و آسایشگاه مطابق با استاندارهای زمان برای بیماران مسلول تبدیل کند تا درمان های متداول روز در آنجا صورت بگیرد. ساختمان بخش های بیماران مسلول نیز توسط مهندسان آلمانی ساخته شد. این مرکز اکنون با داشتن ۲پژوهشکده سل و بیماری های ریوی و ۶مرکز تحقیقاتی وابسته به دانشگاه های کشور به عنوان مرکز همکاری های آموزشی سل منطقه مدیترانه شرقی سازمان بهداشت جهانی فعالیت می کند. مسیح دانشوری سال۱۳۰۲ برای تحصیل در رشته طب به فرانسه رفت و در رشته بیماری های ریوی و سل فارغ‌التحصیل شد. دکتر مسیح دانشوری سال۱۳۴۷ در ۶۹سالگی درگذشت. هنوز هم بیماران ریوی و تنفسی راهی بیمارستان مسیح دانشوری می شوند اما شاید کمتر کسی باشد که با دیدن کاخ مظفری از تاریخچه آن هم بداند.