همشهری آنلاین_مژگان مهرابی: تا قبل از شیوع کرونا، این عمل انسان‌دوستانه به خوبی و مستمر انجام می‌شد و مراکز انتقال خون تهران به اندازه کافی از داشتن ذخایر خونی برخوردار بودند. اما سایه شوم این بیماری منحوس باعث شد تا در چند ماه گذشته روز به روز از تعداد اهداکنندگان کاسته و پایتخت با کمبود خون مواجه شود. به‌خصوص در تکه شرقی پایتخت، که به دلیل وجود بزرگراه‌های شلوغ و پر تردد آمار تصادفات رانندگی در آن چشمگیر است.
از سوی دیگر، ۱۵ بیمارستان و ۲۰۰ درمانگاه در این محدوده وجود دارد که می‌توان گفت نیاز به خون را جدی‌تر می‌کند. نکته حائز اهمیت دیگر، بیماران تالاسمی، هموفیلی و سرطانی هستند که جمعیت قابل توجهی از شهروندان مناطق شرق تهران را تشکیل می‌دهند. از این‌رو سراغ شلوغ‌ترین و قدیمی‌ترین مرکز انتقال خون در شرق تهران رفتیم و با «مونا محبی» مسئول پایگاه انتقال خون نارمک درباره وضعیت اهدای خون در این روزها گفت‌وگو کردیم.
پایگاه انتقال خون نارمک یکی از مهم‌ترین و پر رفت و آمدترین مراکز انتقال خون تهران است که بین چهارراه سرسبز و میدان شهید سلیمانی واقع شده است. فضای چندان بزرگی ندارد اما به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش شهروندان زیادی از مناطق ۴ و ۸ برای اهدای خون به اینجا مراجعه می‌کنند.
با اینکه ساختمان قدیمی‌اش نوساز شده و رنگ و رخ دیگری به خود گرفته، اما در ساعت ۱۰ صبح، به جز کارمندان مرکز فرد دیگری در آن جا دیده نمی‌شود. خلوت بودنش سؤال برانگیز است و «مونا محبی» مسئول پایگاه انتقال خون نارمک می‌گوید: «بیشتر اهداکنندگان عصرها به مرکز می‌آیند.» او می‌خواهد قبل از هرکاری دست‌هایم را ضدعفونی کنم و همین‌طور که به امور مرکز می‌رسد، ادامه می‌دهد: «معمولاً با سرد شدن هوا تعداد اهداکنندگان کمتر می‌شود. بیماری کرونا هم مزید بر علت شده است و خیلی‌ها از اینکه مبادا در اینجا مبتلا شوند نمی‌آیند.»
او متذکر می‌شود، همه پروتکل‌های بهداشتی در مراکز انتقال خون رعایت می‌شود و جای نگرانی نیست. حق با محبی است. همه جای مرکز ضدعفونی شده و نکات بهداشتی به خوبی رعایت می‌شود. باید توجه داشت کارمندان این مرکز بیشتر از هرکسی به سلامت شهروندان اهمیت می‌دهند.
- پیشتازی آقایان برای اهدای خون
ساعت ۱۱ صبح را نشان می‌دهد و آقایی وارد می‌شود، بدن او آهن زیادی تولید می‌کند و باید هر ۳ ماه یکبار برای اهدا مراجعه کند. محبی می‌گوید: «بیشتر اهداکنندگان آقا هستند و بانوان با تصور اینکه خودشان دچار کم خونی می‌شوند خیلی به این کار رغبت نشان نمی‌دهند.
البته چه خوب که آقایان هر ۶ ماه یکبار خون اهدا کنند. با این کار خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی در آنها به حداقل می‌رسد.» به گفته محبی، اهدای خون یک نفر می‌تواند جان ۳ نفر را نجات دهد. او از اینکه اهدای خون به‌صورت یک فرهنگ در جامعه ما نهادینه شده ابراز خوشحالی می‌کند و می‌گوید: «افرادی که گروه خونی منفی دارند باید اقبال بیشتری برای اهدای خون داشته باشند.» ساعتی بعد فرد دیگری می‌آید. اشاره می‌کند در فضای مجازی متوجه کمبود ذخایر خونی تهران شده و برای اهدا آمده است. مرد جوان متذکر می‌شود، برای نخستین بار است که خون خود را اهدا می‌کند، برای همین محبی فرمی روی میزش می‌گذارد و از پسر جوان کارت ملی‌اش را می‌خواهد.
واجد شرایط هستم یا خیر؟
محبی سؤالاتش را با پرسیدن نام و نام خانوادگی اهداکننده شروع می‌کند.
او می‌پرسد و مرد به شکل کوتاه پاسخ می‌دهد.
سال تولد: ۱۳۶۰
سابقه بیماری خونی یا ژنتیکی؟ : ندارم
سابقه، هپاتیت، صرع، دیابت؟ : ندارم
تعرق شبانه، تب یا تورم غدد لنفاوی: ندارم
سابقه بیماری قلبی یا ریوی؟ ندارم
تیروئید پرکار یا کم کار؟ هیچ کدام
روی زبانش را نگاه می‌کند و می‌پرسد رفتار پرخطر که نداشتید؟ خیر
تزریق موادمخدر؟ خیر
در یک سال گذشته حجامت، خالکوبی یا طب سوزنی انجام نداده‌اید؟ خیر
وزن اهداکننده ۸۵کیلوگرم است. به گفته محبی اگر وزن اهداکننده کمتر از ۵۰کیلوگرم باشد از او خون گرفته نمی‌شود. سؤالاتش تمام می‌شود و فشارخون فرد اهداکننده را در برگه ثبت می‌کند. می‌گوید: «اگر کسی فشارخون بالا یا پایین داشته باشد نمی‌تواند خون اهدا کند.»
- صدقه جاریه
خون دریافت شده مورد آزمایش قرار می‌گیرد. مبادا ناقل بیماری باشند. از این‌رو ۲۵درصد خون اهدا شده در همان ابتدای کار از چرخه خارج می‌شود. محبی می‌گوید: «آقایان ۴ و بانوان ۳ بار در سال مجاز به اهدای خون هستند. اما در مورد پلاسما فرد می‌تواند تا ماهی ۲ بار هم پلاسما اهدا کند.
بعضی از اهداکننده‌ها مستمر این کار را انجام می‌دهند و جزء خانواده انتقال خون هستند.» او اهدای خون را صدقه جاریه می‌داند. از اینکه اهدای خون به‌صورت یک فرهنگ در جامعه نهادینه شده، ابراز خوشحالی می‌کند. محبی می‌گوید: «تعداد تخت‌های مراکز انتقال خون محدود است و برای اینکه در شرایط کرونایی شهروندان با مشکل مواجه نشوند و از اتلاف وقتشان جلوگیری شود بهتر است قبل از مراجعه در سایت نوبت دهی به نشانی nobatdehi. ibto.ir ثبت‌نام و زمان اهدا را تعیین کنند.»
- زندگی بیماران تالاسمی در گرو چند قطره خون
بیماران تالاسمی، قشری از جامعه هستند که برای داشتن زندگی عادی و روزمره نیاز به تزریق خون دارند. آنها ۱۸۰۰ نفر از جمعیت چند میلیونی جامعه را تشکیل داده‌اند. به گفته «ستار گنجی» مسئول انجمن حمایت از بیماران تالاسمی، اغلب همنوعانش، باید هر ۲۰ روز خون دریافت کنند. او در ادامه می‌افزاید: «در شرایط بحران کرونا که شهروندان کمتر برای اهدای خون رغبت نشان می‌دهند، بیماران تالاسمی با سختی بیشتری اوقات خود را سپری می‌کنند. آنها باید در مدت زمان بین ۱۴ تا ۱۸ روز خون دریافت کنند و اگر این مقطع زمانی بیشتر شود به عوارض کلیوی و کبدی مبتلا خواهند شد. نکته مهم دیگر اینکه وقتی ذخایر خونی کم باشد، به بیمارانی که شرایط حادتری دارند و باید هر بار تا ۳ واحد خون دریافت کنند فقط یک واحد خون داده می‌شود و آنها ناگزیرند در ماه ۳ بار برای تزریق به بیمارستان مراجعه کنند.»
- نیاز مبرم انجمن سرطانی‌ها
دکتر «علی آقاسی» رئیس درمانگاه طب الرضا(ع) در منطقه ۱۴ با توجه به اپیدمی کرونا، نگرانی خود را از تأمین نشدن ذخایر خونی لازم برای درمان انواع سرطان‌ها عنوان می‌کند. او می‌گوید: «خون و پلاکت اثر زیادی در درمان بیماری‌ها دارد.
یک پنجم مردان و یک ششم زنان در طول عمر خود به بیماری سرطان مبتلا می‌شود. معده، پوست، پروستات، ریه، روده بزرگ و مثانه و رحم از شایع‌ترین سرطان‌ها هستند و سالانه بین ۳۰ تا ۳۵ هزار نفر جان خود را براثر این بیماری از دست می‌دهند.» بیماران سرطانی نیاز مبرمی به خون و فراورده‌های آن دارند. بیش از نیمی از پلاکت‌های تهیه شده برای درمان آنها استفاده می‌شود. علاوه بر نیاز به خون حین جراحی اگر بیمار شیمی درمانی شود، با کمبود تولید سلول‌های خونی مواجه می‌شوند. او ادامه می‌دهد: «پلاکت ضروری‌ترین فاکتور خون برای نجات بیمار سرطانی است. هر فرد می‌تواند ۲ بار در هفته پلاکت اهدا کند. حداقل ۴۸ ساعت بین دفعات پلاکت فرزیس فاصله در نظر بگیرد.»
کجا خون اهدا کنیم؟
تکه شرقی تهران با داشتن جمعیتی بالغ بر ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر، ۳ مرکز انتقال خون دارد.
مرکز پیروزی در خیابان پیروزی، بین خیابان اول و دوم نیروی هوایی واقع شده و مجهز به ۸ تخت است. این پایگاه در مرز بین مناطق ۱۳ و ۱۴ قرار دارد و به شهروندان محدوده جنوب‌شرق خدمت‌رسانی می‌کند. زمان‌کاری این مرکز از روز شنبه تا پنجشنبه از ساعت ۸ تا ۱۹ است. علاقه‌مندان می‌توانند برای کسب اطلاعات بیشتر با شماره تلفن ۷۷۴۶۵۱۳۷ تماس بگیرند.
مرکز نارمک هم بین میدان رسالت و چهارراه سرسبز، نبش خیابان غیبی قرار گرفته است و از ساعت ۸ تا ۱۵ خدمت‌رسانی می‌کند. شماره تلفن آن ۷۷۱۹۱۱۴۴ است.
مرکز جامع انتقال خون تهران پارس، در ضلع غربی بوستان پلیس واقع شده و ۱۴ تخت دارد. این مرکز روزهای شنبه تا پنجشنبه از ساعت ۸ تا ۱۹ و جمعه‌ها از ساعت ۹ تا ۱۶ پذیرای شهروندان است. شماره تلفن، ۷۷۳۷۰۳۵۵ پاسخگوی شهروندانی است که تمایل به اهدای خون دارند.
- «امیرمسعود ناظمی» مسئول آموزش سازمان انتقال خون استان تهران /اهدای پلاسما برای یاری بیماران کرونایی
بخش مایع خون پلاسما نام دارد که ۵۵درصد خون بدن انسان را تشکیل می‌دهد. یکی از اجزای بسیار مهم پلاسمت پادتن (آنتی‌بادی) است که برای مقابله با عوامل ضدعفونی ضروری است. به گفته «امیر مسعود ناظمی» مسئول آموزش سازمان انتقال خون استان تهران، در افرادی که مبتلا به بیماری عفونی می‌شوند میزان تولید این پادتن‌ها افزایش یافته و استخراج آن از بدن در درمان سایر بیماران مؤثر است. او می‌گوید: «در حال حاضر یکی از روش‌های نجات افراد مبتلا به کووید – ۱۹ استفاده از پلاسمای خون بهبودیافتگان این بیماری است. پلاسمای افراد بهبودیافته پس از مدتی فاقد ویروس می‌شود با این وصف همچنان سرشار از آنتی‌بادی است. بنابراین می‌تواند برای درمان بیماران بدحال مؤثر باشد. افراد بهبودیافته از کرونا می‌توانند به‌صورت ماهانه پلاسما اهدا کنند بدون اینکه دچار کم خونی شوند.» اهدای پلاسما به‌صورت روش پلاسما فرزیس انجام می‌شود.
در این فرایند خون کامل از اهداکننده گرفته می‌شود و بعد از جداسازی پلاسما، گلبول قرمز و سفید دوباره به اهداکننده برمی‌گردد.» ناظمی تأکید می‌کند، اهداکنندگان پلاسما قبل از این کار به چند نکته توجه کنند. او می‌گوید: «فرد اهداکننده شب قبل از اهدا باید حمام کند. همچنین مایعات زیاد مصرف کرده و از خوردن تخم‌مرغ و غذای چرب خودداری کند. بعد از اهدا هم حتماً باید مایعات به مقدار فراوان بنوشد تا کمی آبی بدنش جبران شود. البته بهتر است قهوه و چای و نوشابه نباشد. تا چند ساعت هم از حمل وسایل سنگین خودداری کنند.» در حال حاضر تنها مرکز اهدای پلاسما در خیابان وصال واقع شده است و بهبودیافتگان بیماری کرونا می‌توانند برای کمک به همنوعان خود به آن جا مراجعه کنند.
- «حسن پوررضا» مدیر روابط‌عمومی انتقال خون استان تهران /اهدای خون باید مستمر باشد
تهران کلانشهری است پرحادثه که به غیر از شهروندان خودش، بیماران زیادی برای درمان یا جراحی به مراکز درمانی آن مراجعه می‌کنند. به گفته «حسن پوررضا» مدیر روابط‌عمومی انتقال خون استان تهران، پایتخت برای تأمین ذخایر خونی روزانه به یاری ۱۲۰۰ اهداکننده نیاز دارد.
او می‌گوید: «به غیر از مصدومان ناشی از تصادف رانندگی و همچنین جراحی‌های اورژانسی، روزانه مادران زیادی برای وضع حمل به خون نیاز پیدا می‌کنند. علاوه بر آن بیماران تالاسمی، هموفیلی و سرطانی‌ها هم نیاز مبرمی به فاکتورهای خون دارند. گروه بعدی نوزادان نارس هستند که باید ذخیره خون آنها تأمین شود تا زنده بمانند.» پوررضا متذکر می‌شود تا پیش از شیوع کرونا بیشتر از نیاز تهران، ذخیره خونی داشتیم و دلیلش هم حضور مداوم و زیاد اهداکنندگان بود. اما در چند ماه گذشته روز به روز از تعدادشان کمتر شده و به‌طوری که در یکی ۲ هفته اخیر، تهران با بحران مواجه شد. او ادامه می‌دهد: «برای رفع این مشکل از طریق کمپین‌ها و فضای مجازی اطلاع‌رسانی کردیم و شهروندان خوب ما خیلی زود این کمبود را جبران کردند.
اما مشکل این جاست که این اتفاق مقطعی رخ می‌دهد در صورتی که اهدای خون باید به‌صورت مستمر باشد. نکته دیگر اینکه تعداد اهداکنندگان گروه خونی منفی کم است، در صورتی که نیاز به گروه خون منفی بیش از گروه خونی مثبت است. به‌خصوص O و AB منفی که بیشترین مصرف را در تهران دارند.» به گفته این مسئول، فراورده‌های خونی ۳۰ تا ۳۵ روز و پلاکت عمر ۳ روزه‌دارد. او به نکته مهمی اشاره می‌کند و اینکه نیاز پایتخت به پلاکت ۸۰۰ـ ۹۰۰ اهداکننده است و اگر روزانه پلاکت مورد نظر تأمین نشود، در مورد درمان بیماری‌ها مراکز درمانی با مشکل مواجه می‌شوند.» به گفته پوررضا، بانوان با توجه به نگرانی‌شان از کم خونی کمتر برای این کار مراجعه کنند.
او می‌گوید: «در ایران ۵درصد از جمعیت بانوان برای اهدای خون اقدام می‌کند. در صورتی که این رقم در کشورهای دیگر ۵۰درصد است.» این مسئول معتقد است برای این کار باید فرهنگسازی شود، چون اغلب بانوان رغبتی نشان نمی‌دهند. پوررضا می‌گوید: «ما برای تأمین خون شبکه ملی خونرسانی داریم. ۱۸درصد نیاز این شبکه توسط تهران تأمین شده در صورتی که شهروندان تهرانی ۲۵درصد کل شبکه را مصرف می‌کنند. اگر احیاناً با کمبود ذخیره خون مواجه شویم، از شبکه ملی خونرسانی استفاده می‌کنیم. یا اینکه جراحی غیرضروری را تعویق می‌اندازیم.» اکنون در محدوده شرق تهران ۳ مرکز انتقال خون وجود دارد که در خیابان پیروزی، تهران پارش و نارمک واقع شده‌اند.
یک مرکز هم در افسریه بود که تعطیل شده است. پوررضا در این‌باره می‌گوید: «پایگاه انتقال خون افسریه، به‌صورت کانکس بود و ساختار ایمنی نداشت، از این‌رو تعطیل شد.» اما اتفاق نیک اینکه یک مرکز در محله تهرانپارس و جنب بوستان پلیس راه اندازی شده که از مراکز مهم و جامع انتقال خون به شمار می‌آید. در این محدوده پایگاه سیار انتقال خون وجود ندارد چراکه مسئولان این نهاد ترجیح می‌دهند شهروندان برای اهدا به مراکز استاندارد مراجعه کنند.