خون سالم، دغدغه مشترک همه کشورهای جهان

یک نمونه بسیار خوب در مورد جذب اهداکنندگان برای اهدای خون، شهر کوچک «زگد» در جنوب مجارستان است که به ازای هر هزار نفر در این شهر 86 نفر خون اهدا می‌کنند. اگرچه ممکن است که چنین آمار درخشانی در نقاط دیگری هم وجود داشته باشد، اما به این نکته هم باید اشاره کرد که بعضی از شهرها و کشورها برای رسیدن به آمار 5، 10، 20، 30 یا 40 اهداکننده در هزار نفر جمعیت هم به شدت تلاش می‌کنند.

 دغدغه تمام سازمان‌های انتقال خون، تهیه خون سالم به قدر کافی است و این امر تنها با جذب و حفظ اهداکنندگان داوطلبی که با انگیزه خداپسندانه و بشردوستانه خون اهدا می‌کنند، امکان‌پذیر می‌شود.

به روشنی ثابت شده است که هیچ مقاومت و بی‌میلی یا پندار منفی نسبت به اهدای خون در جامعه وجود ندارد. در بسیاری از موارد، افرادی هستند که تاکنون خون اهدا نکرده‌اند چون کسی از آنها نخواسته بوده که خون اهدا کنند و با وجود پیشرفت‌های چشمگیر جهان امروز در زمینه ارتباطات و تبادل اطلاعات هنوز هم اهداکنندگان بالقوه‌ای وجود دارند که از آنها برای اهدای خون دعوت نشده است.

 امروزه کشورهای پیشرفته و در حال توسعه هر دو با کمبود خون مواجه هستند. در جنگ جهانی اول (1918 – 1914 میلادی) برای اولین بار استفاده از خون ذخیره شده شروع شد. اما تاسیس نخستین بانکهای بزرگ خون و بانکهای خون صلیب سرخ تا سال 1930 میلادی طول کشید. از آن زمان بود که تلاش برای تامین خون سالم شروع شد و این تلاش تا امروز ادامه داشته و در راس تمام فعالیت‌های انتقال خون قرار دارد.

اهداکنندگان کم خطر

 اهداکننده کم خطر، اهداکننده‌ای است که امکان آلوده بودن خون او به بیماری‌های عفونی کم است. اگر اهداکنندگان مستقیم و اتولوگ را در نظر نگیریم می‌توان اهداکنندگان را به سه گروه کلی تقسیم کرد: اهداکنندگان حرفه‌ای یا پولی؛ اهداکنندگان جایگزین (فامیل یا دوستان)؛‌ اهداکنندگان داوطلب.

براساس شواهد مختلف در بسیاری از کشورهای دنیا اهدای خون حرفه‌ای و جایگزین کنار گذاشته شده و اهدای خون فقط بصورت داوطلبانه انجام می‌شود و برخی از دیگر کشورها نیز در حال تلاش برای رسیدن به این هدف هستند.

 ثابت شده که اهداکنندگان داوطلبی که به طور مستمر خون اهدا می‌کنند کم خطرترین و سالم‌ترین اهداکنندگان هستند.

 نقش خون در درمان

 از تزریق خون در جراحی‌های مختلف، تروماها، خونریزی‌های گوارشی و زایمان، به منظور جایگزینی خون از دست رفته استفاده می‌شود.

 در بعضی از بیماری‌های ارثی مانند تالاسمی و آنمی سیکل سل (بروز تغییرات در شکل گلبول‌های قرمز) که باعث اختلال کارکرد و در نتیجه تخریب گلبول‌های قرمز می‌شوند، این بیماران هم برای جبران کم خونی خود، بطور مداوم نیاز به تزریق خون سالم دارند.

 خون مورد نیاز برای انتقال خون باید توسط افراد سالم اهدا شود. خون نه تنها یک بافت زنده بلکه دارای قابلیت ساخت مجدد است و در افراد سالم این قابلیت بیشتر است. بنابراین بدون ترس از اینکه اهدای خون مستمر باعث ضعف، ناتوانی جنسی یا پیری زودرس شود، می‌توان با اهدای خون خود، زندگی را به دیگران اهدا کرد.

نقش خون در سلامتی افراد به قدری مهم است که اگر اختلالی در آن ایجاد شود می‌تواند بر کل بدن فرد تاثیرگذار باشد. بسیاری از انگل‌ها و ویروس‌هایی که صدها میلیون انسان را آلوده می‌کنند، بوسیله حشرات خونخوار از فردی به فرد دیگر منتقل و از راه خون به همه قسمت‌های بدن منتقل می‌شوند. برخی از این عفونت‌ها باعث ایجاد آنمی و یا خونریزی شدید گشته و ممکن است نیاز به تزریق خون باشد.

 فرآورده های خونی

در حال حاضر در سازمان‌های انتقال خون که امکانات و منابع محدودتری دارند، عمدتاً از خون کامل استفاده می‌شود اما تهیه فرآورده‌های خونی از خون کامل هم امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است. اکثر بیماران با توجه به شرایط بالینی فقط به یک نوع فرآورده خونی نیاز دارند، بنابراین با تهیه فرآورده‌های خونی این امکان به وجود می‌آید تا از یک واحد خون کامل برای تعداد بیشتری از بیماران استفاده شود.

فرآورده‌های خونی شامل این موارد هستند: گلبول‌های قرمز متراکم؛ پلاکت تغلیظ شده؛ پلاسمای تازه منجمد و کرایو پرسیپیتیت.

مشتقات پلاسما هم شامل این موارد است: ایمونوگلبولین‌ها؛ فاکتورهای انعقادی.

 خون و فرآورده‌های خونی برای پیشگیری از حالاتی که منجر به پیدایش عوارض شدید یا مرگ و میر می‌شود، به‌کار می‌روند. علی‌رغم موفقیت‌های صورت گرفته در امر انتقال خون نباید فراموش کرد که مراکز انتقال خون سازنده خون نیستند و در تمام جوامع بشری خون فقط از افراد سالم جامعه تامین می‌شود.

 خون، یک منبع کمیاب

 خون یک منبع ملی است و تامین ذخایر خون کافی و سالم برای همه بیماران، وظیفه دولت‌هاست.

 در بسیاری از نقاط دنیا هنوز هم خون کافی برای همه بیماران نیازمند به خون وجود ندارد. سالیانه در حدود 75 میلیون واحد خون در سراسر دنیا اهدا می‌شود اما هنوز هم از هر 500 هزار زن حامله‌ای که سالیانه در سراسر دنیا به علت عوارض حاملگی می‌میرند 150 هزار نفر، بویژه در کشورهای در حال توسعه، به علت کمبود خون و فرآورده‌های خونی از بین می‌روند.

گمان می‌رود که در حدود 80 درصد از جمعیت دنیا تنها به 20 درصد از ذخایر خونی سالم دسترسی دارند. یکی از مهمترین علل کمبود ذخایر خونی، کمبود اهداکنندگان داوطلب مستمر است.

به نظر می‌رسد اگر فقط 5 درصد از کل جمعیت واجد شرایط اهدای خون به طور مستمر خون اهدا کنند، ذخایر خونی کافی برای تامین نیاز جامعه خواهیم داشت. در حال حاضر بسیاری از کشورهای پیشرفته برای رسیدن به این هدف در حال تلاش هستند، اما در بسیاری از کشورهای در حال توسعه این رقم کمتر از یک است.