همشهری آنلاین_حسن حسن‌زاده: ساختمان‌هایی که به دلایل مختلف مثل مشکلات مالکیت ورثه‌ای، مهاجرت مالک، بی‌توجهی متولیان وقف و... به حال خود، رها و به مأمنی برای انواع آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند. تعداد این خانه‌ها و ساختمان‌های متروکه در محله‌های آرارات، اختیاریه، رستم‌آباد، داودیه و... کم نیست. در این گزارش سری به تعدادی از این ساختمان‌های دردسرساز زدیم و در گفت‌وگو با اهالی، شورایاران، مسئولان شهرداری و نیروی انتظامی، مشکلات این خانه‌ها و راهکارهای حل معضل را بررسی کردیم.
محله آرارات به باغ‌های سرسبز و خانه‌باغ‌های قدیمی به جا مانده از روزگار گذشته‌اش معروف است؛ روزگاری که هنوز قلعه ارامنه در دل باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی اطراف برو بیایی داشت و کشاورزان در این قلعه و خانه‌های اطرافش زندگی می‌کردند. اما به تدریج با توسعه محله آرارات برج‌ها، مراکز تجاری و آپارتمان‌های قد و نیم قد جایگزین زمین‌های کشاورزی، باغ‌ها و خانه‌های قدیمی محله شدند.
با وجود این هنوز هم در پس‌کوچه‌های آرارات، خانه‌های متروکه‌ای دیده می‌شود که یادگار روزگار رفته محله است. خانه‌هایی که به دلایل مختلف به حال خود رها شده و بسیاری از آنها به مأمنی برای معتادان، کارتن‌خواب‌ها و بروز انواع آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند. در حد فاصل خیابان‌های خدامی و ماهتاب، دیوار رنگ‌پریده خانه‌ای قدیمی جلب توجه می‌کند. اگرچه در ورودی خانه مهر و موم شده اما بخشی از دیوار کاهگلی آن فروریخته و به معبری برای دسترسی معتادان به حیاط خانه تبدیل شده است. ارتفاع دیوار کاهگلی حتی به یک‌متر هم نمی‌رسد. سوختگی‌های روی دیوار و گونی‌های پر از زباله که در گوشه حیاط تلنبار شده است از رفت‌وآمد دائمی معتادان و گروه‌های پرخطر به این خانه خبر می‌دهد.
«داود میرصراف» دبیر عمران شورایاری محله آرارات می‌گوید: «این خانه متروکه یکی از ده‌ها موردی است که برای همسایه‌ها دردسرساز شده است. معتادان برای دسترسی راحت‌تر به محوطه خانه، بخشی از دیوار کاهگلی را خراب کرده‌اند. اول صبح و حوالی غروب، رفت‌وآمد دسته‌جمعی آنها به این خانه و مصرف گروهی موادمخدر، همسایه‌ها را نگران کرده است.»
همسایه‌ها می‌گویند که ۱۵ سال است این خانه متروکه به حال خود رها شده است. از مسدود کردن در و پنجره‌های خانه برای جلوگیری از ورود افراد و گروه‌های پرخطر به داخل خانه هم خبری نیست. سال‌ها از خشکیدن درختان تنومند این خانه می‌گذرد و تنه خشک درختان هم به هیزم آتش معتادان تبدیل شده است. «فرهاد کرمی» یکی از اهالی محله می‌گوید: «اطراف این خانه و در محدوده‌ای که محل بازی و رفت‌وآمد کودکان است، پر شده از سرنگ‌های آلوده معتادان. از طرفی به دلیل روشنایی نامناسب کوچه و ترددگاه و بیگاه معتادان به این خانه، همسایه‌ها نگرانند مبادا کودکی از روی کنجکاوی وارد این خانه شود.»
- موانع تخریب و نوسازی خانه‌های متروکه
اگرچه طی سال‌های اخیر بسیاری از خانه‌های قدیمی محله آرارات نوسازی شده‌است اما شورایاران از موانع موجود بر سر راه تخریب و نوسازی خانه‌های متروکه‌ای می‌گویند که از روند نوسازی بازمانده و به معضلی برای محله تبدیل شده‌اند. میرصراف از موانع پیش رو مالکان ده‌ها خانه متروکه و دردسرساز این محله برای نوسازی می‌گوید: «براساس بررسی‌های شورایاری، بسیاری از خانه‌های متروکه محله آرارات طی سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۶۵ بنا شده‌اند. مالکان این خانه‌ها براساس ضوابط باید برای فروش یا تخریب و نوسازی خانه پایان کار ارائه کنند.
در حالی که بیشتر این خانه‌های متروکه در زمان ساخت پایان کار نگرفتند. وضع مالکیت بیشتر این خانه‌ها هم ورثه‌ای است و آنها هم به دلیل هزینه‌بر و زمانبر بودن گرفتن پایان کار برای این خانه‌های قدیمی رغبتی به نوسازی ندارند. بنابراین اهالی مانده‌اند و معضلاتی که همسایگی با این خانه‌های متروکه و دردسرساز دارد.»
میرصراف پیشنهادی برای حل این معضل ارائه می‌کند: «خانه‌های متروکه و فرسوده‌ای که پیش از سال ۱۳۴۹ بنا شده‌اند نیاز به پایان کار ندارند. به همین دلیل مالکان بیشتر خانه‌های متروکه محله که پیش از سال ۱۳۴۹ بنا شده‌اند، تخریب و نوسازی کرده‌اند. اما از آنجایی که دیگر خانه‌های متروکه محله بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۶۵ بنا شده، مسئله پایان کار به مانعی جدی برای نوسازی این خانه‌ها تبدیل شده است. اگر شهرداری شرایط را برای تخریب و نوسازی این خانه‌ها تسهیل کند، مالکان هم با رغبت بیشتر سراغ تخریب و نوسازی این خانه‌ها می‌روند و بخش زیادی از مشکلات حل خواهد شد.»
- دردسرهای همسایگی با ساختمان نیمه‌کاره
پیدا کردن خانه‌های متروکه و رها شده در محله اختیاریه – رستم‌آباد کار دشواری نیست. قدمت زیاد اختیاریه که هنوز هم در برخی کوچه‌هایش نشانه‌های آن‌آبادی قدیمی شمیران را حفظ کرده، دلیل اصلی وجود تعداد قابل توجهی از خانه‌های متروکه و رها شده در دل این محله است.
«عباس ابهری» شورایار محله اختیاریه –رستم‌آباد می‌گوید: «بیشتر خانه‌های متروک محدوده اختیاریه – رستم‌آباد به دلایلی مثل مهاجرت مالک و وضع مالکیت ورثه‌ای به حال خود رها شده‌اند. اما این میان برخی از خانه‌ها و املاک وقفی هم به دلیل بی‌توجهی متولیان وقف، متروکه مانده و به مأمنی برای انواع آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند.» در حاشیه خیابان پر رفت‌وآمد اختیاریه و در نزدیکی مسجد صاحب‌الزمان(عج) نمای خانه نیمه‌مخروبه‌ای جلب توجه می‌کند؛ ابهری می‌گوید: «درختان این ملک ورثه‌ای به دلیل بی‌توجهی مالک از بین رفته و در و پنجره‌های شکسته و سقف فروریخته خانه انتهای ملک هم منظره بدی به خیابان اختیاریه داده است.»
سازه ناتمام تقاطع خیابان غیاثوند و کوچه رضاییان ملک دیگری است که به کابوس همسایه‌ها تبدیل شده است. «مرتضی شمس» یکی از اهالی محله می‌گوید: «کیسه‌های پر از زباله و رفت‌وآمد مداوم معتادان به پشت حصار کارگاهی این ساختمان نیمه‌کاره همسایه‌ها را نگران کرده. سال‌هاست این ساختمان نیمه‌کاره که در محاصره منازل مسکونی قرار دارد به محل تجمع معتادان تبدیل شده است.»
- پاتوق معتادان در مدرسه مخروبه
ساختمان مخروبه ۲ مدرسه قدیمی اختیاریه که روزگاری محل تحصیل بسیاری از موسفیدان امروز محله بود بیش از ۳ دهه است که به بنایی مخروبه در دل محله تبدیل شده. سال‌هاست که صدای بازی دانش‌آموزان در حیاط ۲ مدرسه دبستان و راهنمایی آیت‌الله سعیدی به گوش نمی‌رسد و بنای مخروبه این ۲ مدرسه منظره نامناسبی به خیابان دیباجی جنوبی داده است.
ابهری درباره گوشه‌ای از معضلات همسایگی با این مدرسه‌های مخروبه می‌گوید: «مدارس دبستان و راهنمایی آیت‌الله سعیدی تا اوایل دهه ۶۰ فعال بودند و بسیاری از اهالی قدیمی محله هم در این مدارس تحصیل کرده‌اند. سال ۱۳۶۳ مالک زمین این ۲ مدرسه، ملکی را که به آموزش‌وپرورش اهدا کرده بود پس گرفت و مدارس خاطره‌انگیز محله هم برای همیشه تعطیل شدند. حالا بیش از ۳ دهه است که ساختمان‌های هر ۲ مدرسه به تدریج، تخریب و به زباله‌دانی و مأمن معتادان تبدیل شده است.»
- پای سرمایه‌گذاران املاک هم در میان است
وجود تعداد قابل توجهی از خانه‌های متروکه و ساختمان‌های نیمه‌کاره در محله‌های قدیمی و نیز در محدوده بافت اداری منطقه ۳ دلایل دیگری هم دارد. ظرفیت‌هایی مثل ارزش بالای ملک در این محله‌ها توجه سرمایه‌گذاران حوزه املاک را به خانه‌های فرسوده جلب کرده و زمینه‌ساز افزایش تعداد خانه‌های متروکه شده است.
«آرش ثمری نیک» رابط و عضو هیئت‌رئیسه شورایاری منطقه ۳ در این‌باره می‌گوید: «سرمایه‌گذاران این حوزه به دلیل ارزش بالای ملک در منطقه ۳ و ظرفیت محله‌های منطقه در حوزه ساخت‌وساز، خانه‌های کلنگی و فرسوده را خریداری و با هدف حفظ سرمایه یا سرمایه‌گذاری برای ساخت‌وساز در زمان مناسب، خانه‌ها را به حال خود رها کرده‌اند.
براساس بررسی‌های ما در گفت‌وگو با شورایاران این محله‌ها، بیشتر خانه‌های متروکه بدون نگهبان به حال خود، رها و به محل رفت‌وآمد معتادان، کارتن‌خواب‌ها و... تبدیل شده‌اند. از طرفی زباله‌گردها و ضایعاتی‌ها هم از این فرصت استفاده کرده و با جمع‌آوری در و پنجره‌های فلزی این خانه‌های متروکه، بیش از پیش به منظر شهری آسیب زده‌اند. با همکاری شهرداری اقداماتی برای مسدود کردن این خانه‌های انجام داده‌ایم. در محله داودیه هم با معضل وجود خانه‌های متروکه و تجمع گروه‌های پرخطر در این خانه‌ها روبه‌رو هستیم. به‌عنوان مثال مدرسه متروکه خیابان کازرون در محله داودیه که به محل تجمع معتادان تبدیل شده بود یا ساختمان متروکه میدان نیلوفر که حصار کارگاهی آن را سارقان و ضایعاتی‌ها به سرقت بردند با مشارکت شهرداری مسدود شد.»
- بنای مخروبه در محاصره فضای سبز
نمای مخروبه خانه ضلع جنوب میدان شهدای ده‌ونک حتی از پشت بنر بزرگی که جلو آن نصب شده هم پیداست. خانه‌ای قدیمی که میان اهالی ده‌ونک به خانه استوار، معروف و سال‌هاست به محلی برای تجمع معتادان و انواع آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده است.
«سید یاسر زاهدی» شورایار محله ده‌ونک می‌گوید: «شهرداری ۴ سال پیش مغازه‌های ضلع جنوب میدان شهدای ده‌ونک را برای ساخت فضای سبز تملک کرد. طرح فضای سبز جنوب میدان اجرا شد اما این خانه متروکه که پلاک مجاور آن مغازه‌ها بود هنوز در محاصره فضای سبز اطراف باقیمانده و به محلی برای تجمع معتادان تبدیل شده است. اگرچه همسایه‌ها بارها موضوع را به کلانتری اطلاع داده‌اند اما همچنان پاتوق معتادان در این خانه متروکه پابرجاست. از طرفی موضوع تکمیل فضای سبز جنوب میدان را هم از شهرداری پیگیری کرده‌ایم ولی هنوز خبری از تملک این خانه و تکمیل فضای سبز میدان شهدای ونک نیست.» با توجه به قدمت محله ده‌ونک، املاک متروکه دیگری هم در این محله وجود دارد که برای اهالی دردسرساز شده‌اند.
در امتداد خیابان شهید صابری به مغازه مخروبه‌ای می‌رسیم که سال‌هاست به حال خود رها شده. زاهدی به سقف و دیوارهای فروریخته آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «شهرداری با فنس‌کشی ورودی مغازه مانع ریزش دیوارهای کاهگلی به خیابان و ورود معتادان به داخل این مغازه مخروبه شده است. اما باز هم معتادان از سقف فروریخته مغازه، خود را به فضای داخل آن می‌رسانند.»
- جانشین کلانتری ۱۰۳ گاندی: /خانه‌های متروکه را زیر نظر داریم
خیابان‌ها و معابر بیشتر محله‌های منطقه ۳ به‌ویژه محله‌هایی که در محدوده بافت اداری و تجاری قرار گرفته‌اند با پیامدهای پدیده شب‌مردگی دست و پنجه نرم می‌کنند. این میان، خانه‌های متروکه و رها شده در دل همین محله‌ها به پاتوق معتادان و گروه‌های پرخطر تبدیل شده است. کلانتری ۱۰۳ گاندی طرح ویژه‌ای برای جمع‌آوری پاتوق معتادان و گروه‌های پرخطر در ساختمان‌های متروکه و فضاهای بی‌دفاع شهری دارد. سرهنگ «علی آل بویه» جانشنین کلانتری ۱۰۳ گاندی می‌گوید: «بیتوته معتادان و کارتن‌خواب‌ها در ساختمان‌های متروکه یکی از عوامل کاهش حس امنیت و بروز آسیب‌های اجتماعی متعدد در دل محله‌هایی است که با پدیده شب مردگی مواجه هستند.
با وجود این، کلانتری ۱۰۳ گاندی برای جمع‌آوری این پاتوق‌ها آمادگی کامل دارد. جمع‌آوری پاتوق دردسرساز معتادان و کارتن‌خواب‌ها در مدرسه متروکه خیابان کازرون و مسدود کردن ورودی این مدرسه با همکاری شهرداری و جمع‌آوری پاتوق معتادان در خانه متروکه‌ای در خیابان گاندی نمونه‌ای از تلاش نیروی انتظامی برای مقابله با این معضلات است. شهروندان هم می‌توانند با معرفی این پاتوق‌های دردسرساز، نیروی انتظامی را برای مقابله با شکل‌گیری این پاتوق‌ها در یاری کنند.»
- اخطار به مالکان
یکی از راهکارهای اساسی مقابله با شکل‌گیری پاتوق‌های پرخطر معتادان در خانه‌های متروکه، مسدود کردن ورودی این املاک و در برخی موارد تخریب بناهای خطرآفرین است.
«امیر حمزه مقدسی» رئیس اداره خدمات شهری شهرداری منطقه از اقدامات شهرداری برای مقابله با این پدیده آسیب‌زا می‌گوید: «اگر ساختمان متروکه به دلیل فرسودگی بنا در حال ریزش باشد، در شهرداری نواحی برای رسیدگی به وضعیت ساختمان کمیسیون رفع خطر تشکیل می‌شود. در این جلسه که نمایندگان واحد عمران، شهرسازی و خدمات شهری حضور دارند، صورت جلسه‌ای، تنظیم و در صورت خطرآفرین بودن بنا حکم تخریب ساختمان متروکه از دستور قضایی گرفته و اجرا می‌شود.
اگر ساختمان متروکه به بستری برای انواع آسیب‌های اجتماعی، تبدیل و برای همسایه‌ها دردسرساز شود، ابتدا در ۳ مرحله به مالک اخطار داده می‌شود تا اقدامات لازم را برای مسدود کردن ورودی‌های ساختمان انجام دهد. در صورت همکاری نکردن مالک، شهرداری با دستور قضایی و در حضور ضابط قضایی، ورودی‌های ساختمان را مسدود می‌کند و هزینه این اقدامات را هم براساس قانون در هنگام تخریب و نوسازی بنا از مالک می‌گیرد.»