همشهری آنلاین _ رضا نیکنام : بیایید تعارف را کنار بگذاریم و آنچه در واقعیت می‌بینیم، به زبان بیاوریم. آن وقت شاید یکی از گزاره‌هایی که صادر کنیم، همین باشد؛ اینکه نازی‌آباد، یک سروگردن از همه محله‌های این دور و اطراف بالاتر است. البته بلافاصله بعد باید توضیح بدهیم که این به معنای نفی ذاتی محله‌های دیگر نیست. برای آن هم که حرف‌وحدیثی در میان نباشد، باید اضافه کنیم که این گزاره محصول یک نگاه علمی و کارشناسانه است؛ نتیجه‌ای که البته با چشم سر هم می‌توان به آن دست یافت. با این همه، قابل درک است کسی که در جوادیه، خزانه و باغ‌آذری زندگی می‌کند، محله‌اش را با هیچ‌جای دنیا عوض نمی‌کند.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
نازی‌آباد؛ مثل این شهرک‌ها و محله‌هایی نیست که هر سال به نقشه تهران اضافه می‌شوند و طراحی همه‌شان شطرنجی است : یک خیابان عمودی و یک خیابان افقی. مثل محله‌های قدیمی منطقه خودمان هم نیست که هیچ منطقی بر طراحی شهری‌شان حاکم نبوده است. نازی‌آباد، یک طراحی شهری ویژه دارد و راز این ویژگی در میدان‌هایی است که در اینجا و آنجا به چشم می‌آید.
رازهای محله‌ای که هم مدرن است و هم سنتی
میدان‌های نازی‌آباد، یکی دو تا نیستند. یک‌اندازه هم نیستند اما همه‌شان یک روح مشترک دارند و آدم را یاد حیاط خانه‌های قدیمی می‌اندازند. انگار این خانه‌ها که دور میدان‌ها را گرفته‌اند، اتاق‌های همان حیاط‌هاست. آن دوران، در این خانه ٤۵ خانوار زندگی می‌کرد و اکنون هم دور این میدان‌ها چیزی در همین حدود. چه فرقی می‌کند میدان‌های نازی‌آباد و خانه‌های آن موقع؟ همه این خانواده‌ها در یک خانه و در یک میدان زندگی می‌کنند. هر میدان نازی‌آباد، برای خودش مثل خانه‌ای بزرگ است و این راز محله‌ای است که هم مدرن است و هم سنتی. هم در جنوب شهر است و هم طبقه متوسط شهری در آن زندگی می‌کند. مردمانش هم دانشگاهی‌اند و هم اهل مرام و معرفت.
نوع معماری و هندسه شهری نازی‌آباد این تفاوت عمده را با محله‌های دیگر منطقه‌مان دارد که کوچه‌ها و خیابان‌های آن، حول‌وحوش میدان‌های کوچک و بزرگ محلی شکل گرفته‌اند. باید بگویم که نازی‌آباد یکی از محله‌های قدیمی تهران به‌حساب می‌آید که قدمتش به یکصد سال پیش می‌رسد. همین حالا وقتی به هزار دستگاه نگاه می‌کنید، مجتمع‌های مسکونی را می‌بینید که قریب به ٦٠ سال پیش‌ساخته شده‌اند. آن روزها خیلی از محله‌های منطقه اصلا وجود خارجی نداشتند. به این موضوع باید این نکته را هم اضافه کرد که ٤۵ میدان در نازی‌آباد وجود دارد که سرسبزی و نشاط خاصی را به این محله بخشیده است. طی چند سال اخیر هم با توجه به سیاست‌های مدیریت شهری تهران، بازسازی و ساماندهی میدان‌های نازی‌آباد در دستور کار قرار گرفت.
شباهت معماری نازی‌آباد با محله نارمک
اینطور که کارشناسان شهری منطقه ١٦ عنوان می‌کنند میدان‌های نازی‌آباد در یک دوره تاریخی و از همان ابتدا بر اساس یک برنامه‌ریزی مدون در هندسه شهری گنجانده شداند. البته با کمی تحقیق و مطالعه می‌بینید که در تهران ٢ محله هست که چنین میدان‌هایی را در خود جای داده‌اند : یکی نازی‌آباد و دیگری نارمک. اگر میدان‌های محله‌ها را با یکدیگر مقایسه کنید، به این نتیجه می‌رسید که کمابیش شباهت‌هایی با یکدیگر دارند. البته میدان‌های نارمک در یک مسیر قرار گرفته‌اند، اما میدان‌های نازی‌آباد در گوشه‌وکنار آن پراکنده‌اند. ضمن اینکه میدان‌های نارمک، از لحاظ وسعت و مساحت بزرگ‌تر از میدان‌های نازی‌آبادند. با این همه، میدان‌های هر ٢ محله از یک تیپ (نوع) طراحی برخوردارند. همین نشان می‌دهد که پشت سر این طراحی واحد، یک برنامه‌ریزی وجود داشته است.
نگاه ویژه طراحان شهری به نازی‌آباد
میادین نازی‌آباد، قطعا بر اساس برنامه‌ریزی مدونی طراحی شده‌اند. اساسا شهرسازی نازی‌آباد بر پایه اصول مهندسی و علمی انجام شده است. کسانی که نخستین نقشه‌های شهری این محله را تهیه کرده‌اند، همه این خیابان‌بندی‌ها و طراحی میدان‌ها را در چارچوب آن در نظر گرفته‌اند. خیابان‌هایی که طول کم‌تری دارند، دست‌کم ٢ یا ٣ میدان را در خود جای داده‌اند. در عین حال، در خیابانی مثل مدائن که طول بیشتری دارد، بیش از ٢٠ میدان به چشم می‌آید. همه اینها نشان می‌دهد که طراحان شهری در آن زمان نگاه ویژه‌ای به نازی‌آباد داشته‌اند.
تا کنون توجه داشته‌اید که این میدان‌ها چه تاثیری بر رفت‌وآمد عمومی شهروندان و زندگی آنها دارد. اگر دقت کنید می‌بینید که این میدان‌ها اغلب دارای فضای سبزند. در تعدادی از آنها هم نیمکت و پیاده‌رو وجود دارد. حتی شهرداری منطقه١٦ در طرح بازسازی و ساماندهی میادین نازی‌آباد، امکاناتی مثل میزهای شطرنج در آنها تعبیه کرده‌اند تا شهروندان از آن استفاده کنند. با این حساب، اهالی نازی‌آباد بخشی از اوقات فراغت خود را در این میدان‌ها می‌گذرانند. این میدان‌ها مناظر خوبی را در نازی‌آباد به وجود آورده‌اند و آنقدر شکیل و زیبا هستند که اهالی خودشان به شهرداری مراجعه می‌کنند و خواستار آنند که بیشتر به آنها رسیدگی شود.
تفاوت این میدان‌ها با آن میدان‌ها
در اغلب محله‌ها میدان‌ها بیشتر مکانی برای دور زدن خودروها و رفت‌وآمد آنها در نظر گرفته می‌شوند اما این موضوع در نازی‌آباد جنبه دیگری پیدا می‌کند؛ میدان‌ها جایی می‌شوند برای گردهم آمدن مردم. به نظر شما این تفاوت از کجا ناشی می‌شود؟ شاید به دلیل سرانه بالای فضای سبز در نازی‌آباد است. اگر ناحیه ٦ منطقه١٦ را که بوستان بزرگ بعثت در آن واقع شده را نادیده بگیریم، آنگاه نازی‌آباد بیشترین سرانه فضای سبز در این منطقه را از آن خود می‌کند. شما به هر گوشه از نازی‌آباد که می‌روید، لکه‌های سبز را در می‌بینید. طبیعی است هر جا که سرسبزی و آبادانی وجود داشته باشد، مردم رغبت بیشتری برای زندگی اجتماعی از خود نشان می‌دهند.
در واقع، می‌توان به این نتیجه رسید که میدان‌های کوچک و بزرگ در گوشه‌وکنار نازی‌آباد باعث شده تا زندگی اجتماعی در این محله پررنگ‌تر و از نشاط بیشتری برخوردار باشد. طبیعی است محله‌ای که فضای سبز بیشتری دارد و شهروندان به‌راحتی می‌توانند مایحتاج زندگی روزمره خود را در همانجا برآورده کنند و به اداره‌های مختلف هم دسترسی بیشتری داشته باشند، محله مطلوبی برای زندگی محسوب می‌شود. به‌عنوان مثال شما اگر در یکی از میدان‌های خیابان مدائن یا پارس زندگی کنید، با طی مسافتی کمتر از ٢٠٠ متر می‌توانید به مراکز خرید و اداری دسترسی داشته باشید. این قضیه را در جوادیه یا خزانه نمی‌بینید. همین باعث می‌شود تا شهروندان حس بهتری نسبت به محله‌شان داشته باشند و در برابر آن، احساس مسئولیت کنند. در نتیجه، در امور مختلف مربوط به محله‌شان مشارکت دارند. به‌عنوان مثال، به قدری از فضای سبز برخی از میدان‌ها نگهداری و مراقبت می‌کنند که گاهی مدیران شهری سر ذوق می‌آیند و ترغیب می‌شوند تا کار بیشتری برایشان انجام دهند.
به عبارتی دیگر، همین طراحی شهری ویژه، به‌خودی‌خود مسئولیت‌پذیری شهروندان را نسبت به محله و محل زندگی ارتقا داده است. اگر به اطراف میادین نازی‌آباد سر بزنید و با اهالی گفت‌وگو کنید، درخواست‌هایی مطرح می‌کنند که جالب است؛ موضوعاتی که گاه از منظر کارشناسانه‌ای هم طرح شده‌اند.
از معبرسازی تا تامین روشنایی میدان‌ها
طرح بازسازی میدان‌ها از چند سال قبل مطرح بوده و به‌عنوان مثال، در دهه‌های مختلف به‌صورت موردی کارهایی انجام می‌شد. پس از آن با توجه به اجرای طرح ناحیه‌محوری و تاکیدی که مدیریت شهری روی این موضوع داشت، سعی شد طرح بازسازی و ساماندهی میادین به‌صورت جدی در دستور کار قرار بگیرد.
خوشبختانه مدیریت فعلی شهرداری تهران و منطقه١٦ توجه ویژه‌ای به بازسازی میدان‌ها با توجه به بافتی که در آن قرارگرفته، دارد و در این میان، بر خود لازم می‌بیند تا از نظر و پیشنهاد مردم استفاده کند. به همین دلیل، هم سعی شده که فضای سبز میدان‌ها توسعه یابد، مثلا معبرسازی و هم سیستم روشنایی آنها اصلاح شود. البته باید گفت که میدان‌هایی که دچار فرسودگی زیادی‌اند و سالیان درازی از نظر عمرانی و فضای سبز، کار خاصی در آنجا انجام نشده، در اولویت کاری مسئولان شهرداری منطقه١٦ قرار دارند.
احساس مسئولیت مردم برای حفظ فضای سبز
میدان‌های نازی‌آباد، بخش قابل توجهی از سرانه فضای سبز این محله را به خود اختصاص داده‌اند و چهره زیبایی را به کوچه‌ها و خیابان‌های آن بخشیده‌اند. شهرداری ناحیه ٢، همان اندازه که به بوستان‌های نازی‌آباد رسیدگی می‌کند، به فضای سبز میدان‌های این محله نیز اهمیت می‌دهد، به گونه‌ای که برخی از این میدان‌ها روزانه ٢ بار خدمات شهری لازم را دریافت می‌کنند. در میادینی مثل خورشید، اتحاد و شکوفه، علاوه بر چمن‌کاری و کاشت درختچه، گل‌کاری نیز انجام می‌شود. به‌عنوان مثال، سال گذشته در میدان خورشید، گل‌های بنفشه کاشته شد و جالب است بدانید که این گل‌ها علی‌رغم آنکه در نزدیکی محل رفت‌وآمد روزانه شهروندان کاشته شده بودند، کمتر آسیب دیدند. هرچه باشد، اهالی از اینکه می‌بینند محل زندگی‌شان رنگ‌وروی تازه‌ای به خود گرفته، احساس خوبی دارند و خودشان را در نگهداری و مراقبت از فضای سبز میدان، مسئول می‌دانند. به همین دلیل، کمترین آمار تخریب فضای سبز در این میدان‌ها مشاهده می‌شود.
تامین امنیت و جلوگیری از تجمع اراذل و اوباش
اصلاح سیستم آبیاری میدان‌هایی مثل شکوفه، اتحاد، چمن، باباطاهر، نیاکان، کلهر و... امید را به وجود می‌آورد که فضای سبز آنها از طراوات همیشگی برخوردار باشد و نگهداری از این فضاهای سبز، با مشکل مواجه نشود. همیشه این نگرانی در باره میدان‌های نازی‌آباد وجود داشته که به محلی برای تجمع اراذل و اوباش تبدیل شوند. بویژه آنکه درگذشته تعدادی از این میدان‌ها از سیستم روشنایی کارآمدی برخوردار نبودند. به همین دلیل، شهرداری ناحیه ٢ پیش از آنکه بازسازی و ساماندهی میادین را در دستور کار قرار دهد، روشنایی شب‌های آن را تامین می‌کند، بعد سراغ احیای فضای سبز و معبرسازی می‌رود. اینگونه است که پس از ٢٠ سال، ١٠٠ پایه‌چراغ در میدان‌های هزاردستگاه نصب شدند. به این ترتیب، علاوه بر روشنایی، امنیت این میدان‌ها نیز تامین می‌شود و آنها دیگر محل امنی برای جمع شدن اراذل و اوباش قلمداد نخواهند شد.
با تلاش شهرداری حق به حق‌دار رسید
سال‌ها بود که ساکنان طبقات همکف بلوک‌های بانک رهنی در هزار دستگاه، دور فضای‌سبز میدان همجوار خانه را حصار کشیده و آنجا را به فضای اختصاصی خودشان تبدیل کرده بودند. طوری که ساکنان طبقات دیگر، امکان استفاده از این فضای سبز را نداشتند. علاوه بر آن، نیروهای شهرداری نیز نمی‌توانستند آن طور که باید و شاید به این فضاهای سبز رسیدگی کنند. همین باعث شده بود تا تعدادی از درختان این فضاهای محصور در برابر آفت‌ها از پا دربیایند و خشک شوند، اما به این‌روند ناعادلانه خاتمه داده شد. شهرداری با دریافت حکم قضایی توانست حصارهای کذایی دور این فضاهای سبز را برچیند و به نوعی، آنها را به محله و اهالی آن برگرداند. حالا باغبان‌های شهرداری به فضای سبز میدان‌های آن حوالی رسیدگی می‌کنند و همه ساکنان بلوک‌های ٢، ٣، ٧، ٩ و ١٠ می‌توانند از این فضاها استفاده کنند. به قولی گفتنی، آخرش حق به حق‌دار رسید. این احساسی است که طی سال‌های دورودراز به وجود آمده است.