همشهری آنلاین -یکتا فراهانی: بسیاری از مشکلات ما ریشه در ترس‌های دوره‌های مختلف زندگی به خصوص در کودکی ما دارد. نداشتن اطلاعات کافی و ناآگاهی نیز یکی از مهم‌ترین عواملی است که باعث ترس؛ به ویژه در کودکان می‌شود. بنابراین داشتن شناخت و آگاهی از وقوع اتفاقات غیرقابل پیش بینی می‌تواند تا حدودی ترس، استرس و اضطراب کودکان را کنترل کند.
در واقع والدین و مربیان کودک باید به زبان خود کودک، اطلاعات و آگاهی‌های لازم را دراختیار او قرار دهند؛ اما نه به گونه‌ای که او را بیشتر دچار ترس و اضطراب کنند.
تأثیر واکنش والدین در مقابله با ترس
دکتر کتایون خوشابی، فلوشیپ روان پزشکی کودک و نوجوان در مورد چگونگی مقابله کودکان با اتفاقات ناراحت‌کننده و مواجهه با ترس‌های مختلف می‌گوید: «هر اتفاقی می‌تواند کودکان را تحت تأثیر قرار دهد؛ حتی اتفاقاتی که به طور مستقیم متوجه خودآن‌ها نباشد و کودکان فقط شاهد آن باشند.
توجه داشته باشیم یکی از مهم‌ترین موضوعات در مورد ترس کودکان، چگونگی واکنش والدین است. در واقع بچه‌ها در درجه نخست تحت تأثیر پدرو مادر خود هستند. بنابراین هر چه واکنش آن‌ها هیجانی‌تر و همراه با ترس و استرس بیشتر باشد، میزان آسیبشان هم بسیار بیشتر خواهد بود. اما برعکس هر چقدر بتوانند واکنش‌های هیجانی خود را کنترل کنند بچه‌ها هم می‌توانند آرامش بیشتری داشته باشند. »
تسلط داشتن بر اوضاع پیرامون خود و مدیریت آن، یکی از مهارت‌هایی است که برای دستیابی به آن از قبل باید آگاهی و توانایی‌های لازم را حاصل کرد.
به گفته دکتر خوشابی، این کار چندان ساده نیست و به ویژه کسانی که به طور ژنتیک آرام و خونسرد نیستند، اغلب در مواقع بحران و ناملایمات نیاز به کمک گرفتن از متخصص دارند.
این کار به ویژه در مورد والدین ناآرام بسیار مهم است. چون آن‌ها ناآرامی‌های خود را به فرزندانشان منتقل می‌کنند. بنابراین برای مواجهه با حوادث و اتفاقات سخت و ناراحت‌کننده، والدین باید بتوانند واکنش‌های معقول و متینی داشته باشند تا فرزندانشان هم خیلی آسیب نبینند.
واکنش کودکان در برابر حوادث ناگوار
یکی از عوامل مهم در مواجهه با مشکلات و قرار گرفتن در شرایط سخت، میزان تحمل و تاب آوری افراد است. تاب آوری در کودکان نیز توانایی آن‌ها برای مدیریت هیجانات و پاسخ مناسب به آن‌هاست. در هر صورت، وقتی حق کودکان به نوعی ضایع می‌شود و در معرض اتفاقات ناخوشایند قرار می‌گیرند آسیب خواهند دید و گریزی هم از آن نیست.
به گفته این روان پزشک، تاب آوری مهارتی است که علاوه بر آنکه بخشی از آن ذاتی است؛ ولی بخش دیگر آن باید آموخته شود. طبیعی است کودکانی که سرشت آرام و راحتی دارند تاب آوری بیشتری هم داشته باشند؛ در حالی که کودکانی که دیر جوش، دشوارو بدقلق هستند در مواجهه با سختی‌ها تاب آوری کمتری از خود نشان می‌دهند.
افزایش تاب آوری کودکان
یکی از موضوعات مهم در مورد آموزش مهارت تاب آوری به میزان توانایی‌های کودک برمی گردد. یکی از این توانایی‌هایی‌ها هم که به مهارت تاب آوری بیشتر کمک می‌کند توانایی حل مساله است.
این فلوشیپ روان‌پزشکی کودک و نوجوان می‌گوید توانایی حل مساله یعنی اینکه بچه‌ها آموزش ببینند وقتی با مساله و مشکلی مواجه می‌شوند برای حل آن، راهکارها و روش‌های مختلفی را در نظر بگیرند تا ذهنشان بسته و محدود نباشد.
مثلاً کودک باید برای حل مشکل خود با دوستانش در مهد کودک و مدرسه راهکارهای مختلفی در نظر داشته باشد تا دچار ترس و استرس از مواجهه با دیگران نشود و با کمک یکی از راه‌هایی که در ذهن دارد مشکل را حل کند.
توانایی در نظر داشتن راهکارهای مختلف و انتخاب بهترین آن‌ها، موضوعی است که به آن «توانایی حل مساله» گفته می‌شود و برخوردار بودن از مهارت حل مساله نیز می‌تواند باعث تاب آوری بیشتر شود.
مهارت همدلی
هنگام سختی‌ها و ناملایمات، مهارت همدلی مهارت بسیار مهم دیگری است که به رشد تاب آوری افراد کمک زیادی می‌کند. دکتر خوشابی می‌گوید بچه‌ها از پنج سالگی به بعد می‌توانند متوجه همدلی کردن با دیگران شوند.
در واقع کودکی که بهتر می‌تواند متوجه احساسات و هیجانات خود شود بهتر هم می‌تواند خودش را به جای دیگران بگذارد و با آن‌ها همدلی کند.
برای برخورداری کودکان از توانایی همدلی، والدین خودشان باید با کودک همدلی کنند. یعنی به جای سرزنش کردن کودک، او را درک کنند. همچنین اگر خطایی از فرزندشان سر زد، این پیام را به او منتقل نکنند که او بچه بدی است. بلکه باید برای او توضیح داده شود رفتار خوب می‌تواند در دیگران احساس خوب ایحاد کند؛ همان گونه که رفتارهای بی‌ادبانه و کارهای نامناسب می‌تواند احساس بد در آن‌ها به وجود آورد.
به این ترتیب، والدین باید به کودکان آموزش دهند اگر با رفتار بدی از طرف دوستان خود مواجه شدند؛ علاوه بر اینکه احساس خشم و ناراحتی خود را کنترل کنند؛ به گونه‌ای شتاب زده و ناشی از خشم رفتار نکنند تا روابطشان با دوستانشان تحت تأثیر قرار گیرد.
شناسایی احساسات؛ بالون‌هایی حاوی احساس کودک
احساس خشم، عصبانیت، شادی یا ناراحتی و ... احساساتی هستند که کودک باید بتواند آن‌ها راشناسایی، تجربه و ارزیابی کند.
به گفته این روان پزشک کودکان، «بالون‌های احساسی» راهکار خوبی برای آموزش احساسات مختلف والدین به کودکان است. والدین می‌توانند به کودک یاد بدهند بادکنک‌هایی را نقاشی کند و هر کدام از آن‌ها را به یکی از احساسات خود مانند ناراحتی، خوشحالی و ... نسبت دهد. در پایان روز هم تک آن‌ها را برای والدین توصیف کند.
توجه داشته باشیم بسیاری از والدین خودشان هم نمی‌توانند به خوبی احساساتشان را شناسایی، مهار و کنترل کنند. بنابراین ابتدا خودشان باید چنین توانایی را در وجود خود نهادینه کنند.
البته هیچ‌گاه نمی‌توان گفت کودک با شناخت احساسات خود حتماً بتواند در رویارویی با آن‌ها خشم، عصبانیت، ناراحتی یا استرس خود را کنترل کند. ولی برخوردار بودن از چنین توانایی‌هایی به تدریج به او کمک خواهد کرد رفتارهای معقول‌تر و آرام‌تری داشته باشد تا کمتر هم آسیب ببیند.