همشهری آنلاین - پریسا نوری: حاج سیاح، در ۲۳سالگی، سفرِ ۱۸ ساله خود به دور دنیا (اقصی نقاط اروپا و آمریکای شمالی و همچنین کشورهای شرق ازجمله ژاپن و هندوستان) را آغاز کرد. او جهانگرد معروف و نخستین ایرانی بود که پا به خاک قاره آمریکا گذاشت و به همین دلیل به حاجی سیاح معروف شد.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
حاج سیاح که بود؟
«محمدعلی محلاتی» معروف به سیاح در خانواده‌ای دوستدار علم و ادب در محلات به دنیا آمد و در عنفوان جوانی برای تحصیل علوم متداول آن زمان به تهران و بعد با کمک مالی عموی خود به نجف و کربلا سفر کرد و از محضر دانشمندان و علمای عصر خویش بهره‌مند شد. او در سن ۲۳ سالگی پس از فراغت از تحصیل در عتبات، به ایران برگشت و چون عمویش او را جوانی شایسته و عالِم دید، دختر خود را برای او نامزد کرد ولی او برای فرار از ازدواج به سفر رفت.
جهانگردی، برای فرار از ازدواج
«حمید سیاح» فرزند حاج سیاح در مقدمه کتاب سفرنامه حاج سیاح درباره انگیزه شروع سفرهای پدرش چنین نوشته است: «داشتن عیالی متمول و زندگی کردن با خرج او، به طبع پدرم سازگار نبود و به همین جهت با توشه مختصری بی‌خبر به قصد خارج شدن از مملکت، فرار کرده و چون به قفقازیه را نزدیکتر می‌بیند از راه زنجان و تبریز عازم آنجا می‌شود. به تجار تبریزی خود را همسفر یک جوان به نام محمدعلی نام که بین راه زنجان به تبریز به مرض قولنج درگذشته، معرفی و خواهش می‌کند که خبر فوت چنین شخصی را به محلات برسانند تا خانواده او دیگر در انتظار نمانند و بدین ترتیب خبر فوت او در محلات منتشر می‌گردد».
ورود به آمریکا
حاج سیاح نخستین بار از طریق نیویورک وارد آمریکا شد و در سفرهای خود تا سانفرانسیسکو پیش رفت و حتی در ۲۶ می ۱۸۷۵ تابعیت آمریکا را در دادگاه ناحیه ۱۲ کالیفرنیا رسماً پذیرفت و دو بار موفق به دیدار «اولیس گرانت» رئیس‌جمهور وقت آمریکا شد.
سیاح که از روشنفکران عصر قاجار و جزو دوستان نزدیک «سیدجمال‌الدین اسدآبادی» محسوب می‌شد، پس از ۱۸ سال سفر به فرنگ، در سال ۱۸۷۷ به تهران برگشت و در جریان انقلاب مشروطه به خاطر نوشتن نامهای انتقاد آمیز به شاه، به مدت ۲ سال زندانی شد. سرانجام جهانگرد ایرانی در مهرماه سال ۱۳۰۴ شمسی در سن ۸۹ سالگی در آبادی جعفرآباد شمیران در گذشت.
انتشار ۲ کتاب سفرنامه
یادداشت‌های حاج سیاح در خلال جهانگردی و ایرانگردی، در زمان حیات او مجال انتشار نیافت، اما سال‌ها پس از مرگ او، دو جلد کتاب با نامهای «خاطرات حاج سیاح» به کوشش فرزندش «حمید سیاح» در سال ۱۳۴۶ شمسی، و «سفرنامه حاج سیاح» به کوشش «علی دهباشی» در سال ۱۳۶۲ شمسی منتشر شد.
کتاب اول به دوره پس از بازگشت او به وطن پس از ۱۸سال سیاحت و ایرانگردی و حوادث قبل از انقلاب مشروطه اختصاص داشت و دومی به شرح دیده‌های حاج سیاح در ۱۸سال جهانگردی (اروپا، آسیا و امریکا) پرداخته است.