همشهری آنلاین _ رضا نیکنام : حمام کشوریه؛ در فهرست اولین حمام‌های نمره تهران و همچنین تنها حمام اقلیت‌های دینی شهر، حمام تاریخی یهودیان تهران، حمام عمومی دارای تزئینات گچبری، آئینه کاری، منبت‌کاری، آهن کاری و حمامی پر از داستان‌های مختلف و آمیخته با عتقادات مردم شهر به شمار می‌رود. لازم به ذکر است که حمام کشوریه را با عناوین دیگری هم می‌شناسند مثلا حمام ممتاز، بی‌نظیر، سلیمانیه، محله و کلیمیان. این حمام که بین چهارراه سرچشمه و سیروس (شهید مصطفی خمینی)، بالاتر از بیمارستان دکتر سپیر قرار گرفته در تاریخ ۵ بهمن ماه سال ۱۳۹۸ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا ببینید
بخش‌زنانه حمام«کشوریه» و بخش‌مردانه‌آن«سلیمانیه»
در باره وجه تسمیه حمام کشوریه باید گفت که به علت اینکه این حمام تنها حمام دوش‌دار آن زمان بود که دارای تزئینات گچبری، آیینه کاری و کاشیکاری بود و به همین دلیل به نام حمام بی‌نظیر معروف شده بود. این حمام در زمان پهلوی دوم، توسط فردی به نام «سلیمان سنه» از یهودیان خیر و به یاد همسرش کشور ساخته شد؛ بنابراین بخش زنانه حمام «کشوریه» و بخش مردانه آن «سلیمانیه» نامگذاری شد.
عمل به وصیت کشورخانم توسط همسرش آقاسلیمان
در آن دوران با توجه به برخی از تعصبات دینی، یهودیان تنها اجازه ورود به حمام‌های اختصاصی خود را داشتند که با عنایت به پله‌های فراوان حمام‌های قدیمی، امکان حضور و استفاده برای افراد سالخورده و زنان باردار مهیا نبود، براساس تاریخ شفاهی و گفته‌های «نورالله درخشان» آخرین مدیر حمام کشوریه، بانو «کشور خُداد» از اهالی کوچه حاجی کلانتر و همسر «سلیمان سنه» به علت باردار بودن، تصمیم می‌گیرد تا در گرمابه نمره سرچشمه (ویژه مسلمین) استحمام کند، که زمان حضور ایشان کمی بیشتر از وقت معمول می‌شود و سالن‌دار حمام، با کوبیدن‌ها ممتد بر روی در و ترس وی، باعث سقط جنین فرزند بانو کشور می‌شود.
شرح عکس : سمت چپ آقای سلیمان سنه بانی حمام سلیمانیه (کشوریه)
حمامی که ۸۰ سال پیش سیستم آب لوله‌کشی داشت
اما سال ۱۳۲۱ خورشیدی در بهشتیه تهران پس از مراسم تشیع و خاکسپاری خانم کشور خُداد، همسرش آقای سلیمان سنه در مقابل حضار اینگونه شروع به ایراد سخنرانی می‌کند:«یکی از مهمترین خواسته‌های همسر مرحومم ایجاد یک حمام مدرن در محله سرچال بود. لذا فرصتی است که از عموم پیشکسوتان تقاضا کنم که دست در دست من نهند تا بتوانیم در محله حمامی مدرن که شایسته جامعه باشد بسازیم، از این‌رو بنده آمادگی آن را دارم که مبلغ پنجاه هزار تومان از سرمایه اولیه آن را تامین نمایم ضمنا هرکسی به فراخورش می‌تواند در این امر خیر سهیم باشد.» در نهایت حسب وصیت بانو کشور از همسرش، آقای سلیمان سنه، مبنی بر ساخت حمام ویژه یهودیان، حمام با سرمایه اولیه سلیمان سنه و مشارکت سایر یهودیان درسال ۱۳۲۲ آغاز و بهره‌برداری از آن در سال ۱۳۲۶ آغاز شد.
تابلوی سردر حمام و عبارت جالب آن
مصالح به‌کار رفته در این حمام، آجر، تیرآهن، ملات ماسه سیمان، ملات ساروج، سنگ و موزاییک به‌عنوان عناصر سازنده بنا و تزئیناتی از جمله آیینه‌کاری و گچبری، رنگ روغن، کاشیکاری، آهن کاری و … به‌عنوان عناصر تزئینی در بنا به‌کار رفته است. این بنا مجهز به سیستم آب لوله کشی بوده و سوخت تون حمام کشوریه تا مدتی نفت سیاه و بعد گازوئیل شد.
پس از ورود به حمام با سالن انتظار روبروی می‌شوید که با قبلا با صندلی‌های آهنی در دو طرف میزبان شما بود، سمت چپ در ورودی پلکانی بود به سمت طبقه بالا برای استراحت کارکنان حمام و در سمت راست میزی چوبی قرار داشت برای حمام دارد با تابلوی معروف در بالای سرش با این عنوان؛
هر که دارد امانت موجود
بسپارد بصندوق وقت ورود
نسبارد، اگر شود مفقود
مدیر گرمابه مسول آن نخواهد بود
و حکایت پایانی این حمام قدیمی تهران ...
این حمام تا زمان حیات آقا سلیمان مشغول به فعالیت بود که در سال ۱۳۵۹ وی در سن ۷۷سالگی مرحوم شد و مدت کوتاهی حمام، غیر فعال شد. باتوجه به اینکه آقای سلیمان فرزندی نداشت، مدتی حمام توسط شکرالله خان (پسرخاله آقای سلیمان سنه) مدیریت شد که پس از مهاجرت ایشان به آمریکا، اداره حمام در اختیار شاگرد آقای سلیمان؛ اسحاق خان قرار گرفت و حمام تا مدتی دایر بود.
پس از تشریفات قانونی حمام کشوریه تحت پوشش انجمن کلیمیان قرار گرفت و تا مدت‌ها «نوراله درخشان» داوطلبانه مسولیت اداره حمام را به عهده گرفت. در اوایل دهه ۸۰ حمام کشوریه به علت کوچ و عدم حضور یهودیان، رونق گذشته خود را نداشت و صرفا در روزهای آخر هفته دایر بود که در نهایت اواخر سال ۱۳۸۱ برای همیشه تعطیل شد.
منابع .................................................................................................................................
کتاب «تهران» کار نصرالله کسراییان و حمیده ذوالفقاری. اطلاعات برگرفته از مرکز تاریخ شفاهی یهودیان ایران
تکمیل همایون، ناصر (۱۳۹۵)، محله کلیمیان تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی
تکمیل همایون، ناصر (۱۳۹۳)، اودلاجان (عودلاجان)، دفتر پژوهش‌های فرهنگی
- بخشی از گج‌بری‌های سقف حمام کشوریه