همشهری آنلاین - یکتا فراهانی: کافئین یک محرک و به علاوه پرمصرف‌ترین دارو در جهان است. مزایای آن می‌تواند شامل افزایش هوشیاری، انرژی و تمرکز باشد. همان‌گونه که گاهی نیز می‌تواند منجر به بی‌خوابی و سردرد شود.
هر روز میلیون‌ها نفر برای افزایش بیداری، کاهش خستگی و بهبود تمرکز و تمرکز کافئین مصرف می‌کنند. در میان نظرات و بحث‌های مختلفی که درباره خوب یا بد بودن کافئین برای ما وجود دارد، شواهد نشان می‌دهند مصرف متوسط قهوه می‌تواند هم فواید و هم خطرات زیادی را به همراه داشته باشد که این موضوع به عوامل مختلفی بستگی دارد.
عادت به مصرف قهوه
تحقیقات نشان می‌دهد مصرف زیاد کافئین، بیشتر یک عادت است تا یک اعتیاد اجباری. اخیراً کافئین مورد توجه علمی قرار گرفته است، زیرا به عنوان یک مولکول فعال زیستی، اثرات مفیدی بر سلامتی دارد. به عنوان مثال، می‌تواند در برابر استرس اکسیداتیو در بیماری آلزایمر از بدن محافظت کند. با این حال، افراد مبتلا به فشار خون بالا، کودکان، نوجوانان و افراد مسن ممکن است بیشتر مستعد اثرات منفی مصرف کافئین باشند.
تأثیر ژنتیک بر مصرف کافئین
توجه داشته باشیم تنوع فردی در پاسخ به مصرف کافئین با جنبه‌های ژنتیکی در ارتباط است. در واقع دو ژن به‌ویژه با متابولیسم کافئین مرتبط هستند؛ CYP۱A۲ و ADORA۲A ۱۵.
عمدتاً ژن CYP۱A۲ که کد CYP۱A۲ را دارد، مسئول متابولیسم کافئین به شمار می‌رود. ووماک و همکارانش در بررسی مصرف کافئین بر ۳۵ دوچرخه سوار مرد به این نتیجه رسیدند که بهبود عملکرد قابل توجهی در بین مردان دارای ژنوتیپ AA وجود دارد.
از سوی دیگر گزارش شده ورزشکاران معمولاً پاسخ بهتری به مصرف کافئین نشان می‌دهند.
مصرف تک‌دوز ۲۰۰ میلی‌گرم کافئین یا کمتر توسط افراد سالم بدون بیماری‌های زمینه‌ای و اختلالات فارماکوکینتیک معمولاً با اثرات سمی همراه نیست. اما دوز بالای ۳۰۰ میلی‌گرم در یکبار می‌تواند باعث مسمومیت با کافئین شود که علائم آن عمدتاً به اثر تحریک کننده آن مربوط می‌شود. شایع‌ترین آنها عبارتند از: بی‌قراری، عصبی بودن، هیجان، بی‌خوابی، گرگرفتگی صورت، افزایش ادرار، اختلالات گوارشی، لرزش عضلانی، جریان آشفته افکار و گفتار، تحریک پذیری، آریتمی، تاکی کاردی (بیشتر شدن تعداد ضربان قلب به بیش‌ازحد بهنجار که عموماً بیش از ۱۰۰ ضربه در دقیقه است)، و تحریک روانی حرکتی.
شدت اثرات نامطلوب مصرف کافئین نیز وابسته به دوز آن است. به نظر می‌رسد آستانه مسمومیت با کافئین حدود ۴۰۰ میلی‌گرم در روز در بزرگسالان سالم (۱۹ سال یا بالاتر)، ۱۰۰ میلی‌گرم در روز در نوجوانان سالم (۱۲ تا ۱۸ سال) و ۲.۵ میلی‌گرم در روز در کودکان سالم است.
اثر کافئین بر سیستم عصبی مرکزی
کافئین دارای اهداف متعددی در مغز مانند آدنوزین، رایانودین، و ایزوآنزیم های نوکلئوتید حلقوی است. کافئین بر عملکردهای مختلف مغز مانند خواب، شناخت، یادگیری و حافظه تأثیر می‌گذارد و گاهی می‌تواند اختلالات و بیماری‌های مغز را اصلاح کند. همچنین با بیماری‌های آلزایمر، پارکینسون، صرع، میگرن، افسردگی و اسکیزوفرنی در ارتباط است و می‌تواند در افراد مختلف تاثیرات متفاوتی بر جای بگذارد.
در دوزهای پایین (۲ میکروگرم در میلی‌لیتر در خون) کافئین سیستم عصبی مرکزی را تحریک می‌کند، اما غلظت بالای آن در خون (۳۰-۱۰ میکروگرم در میلی‌لیتر) ممکن است باعث بی‌قراری، هیجان، لرزش، وزوز گوش، سردرد و بی‌خوابی شود.
ارتباط دوز کمتر کافئین با اثرات مثبت آن
تحقیقات کاپلان و همکارانش نشان می‌دهد دوز کمتر کافئین (۲۵۰ میلی گرم) اثرات مثبت بیشتری مانند شادابی، شعف، آرامش و لذت به همراه دارد. تاثیرات منفی آن نیز معمولاً نسبت به دوز بالاتر (۵۰۰ میلی گرم) آن ایجاد می‌شود؛ تاثیراتی مانند تنش، عصبی بودن، اضطراب، هیجان، تحریک پذیری، حالت تهوع، تپش قلب و بی قراری.
تأثیر کافئین بر کودکان و نوجوانان
مصرف کافئین نه تنها بر بزرگسالان؛ بلکه بر کودکان نیز تأثیرات متفاوتی دارد. در یک مطالعه واتسون و همکاران، ۳۰۹ کودک استرالیایی (۸ تا ۱۲ ساله) را بر اساس مصاحبه انجام شده از والدین که حاوی اطلاعاتی در مورد مصرف کافئین (قهوه، چای و نوشابه‌های گازدار) از ۰ تا ۱۵۱ میلی‌گرم در روز بود، مورد بررسی قرار دادند.
این مطالعه نشان داد افزایش سن، رسیدن به دوران بلوغ و مقادیر بیشتر خستگی صبحگاهی با افزایش مصرف کافئین در ارتباط است. همچنین مصرف بیشتر کافئین با روال بدتر خواب، خستگی صبحگاهی و خواب ناآرام همراه بود.
در مطالعه دیگری، ریچاردز و اسمیت، با هدف بررسی ارتباط بین مصرف کافئین و استرس، اضطراب و افسردگی در ۳۰۷۱ کودک را از سه آکادمی در جنوب غربی انگلستان (۱۱ تا ۱۷ سال) بررسی کردند.
در این مطالعه از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا پرسشنامه‌ای را درباره میزان مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار و رژیمی با تندرستی تکمیل کنند. تجزیه و تحلیل داده‌ها که پس از تنظیم رژیم غذایی، جمعیت شناختی، متغیرهای کمکی سبک زندگی و جنسیت انجام شد؛ نشان داد مصرف کافئین ممکن است با استرس، اضطراب و افسردگی در کودکان دبیرستانی مرتبط باشد.
البته اثرات مشاهده شده بین مردان و زنان متفاوت بود؛ اثرات مربوط به افسردگی در زنان بیشتر بود. نویسندگان همچنین گزارش دادند که مصرف بالای کافئین (بیش از ۱۰۰۰ میلی گرم در هفته) یک عامل خطر مرتبط با اضطراب و افسردگی در هر دو جنس به حساب می‌آید.
کافئین همچنین می‌تواند بر درک طعم تأثیرگذار باشد. طعم تلخ کافئین ممکن است بر نحوه واکنش بدن انسان تأثیر بگذارد. نتایج بعضی مطالعات نشان می‌دهد محصولات تلخ می‌توانند به مغز ما سیگنال بدهند که ارگانیسم برای عمل آماده است. این جنبه‌ها هنوز باید مورد بررسی قرار گیرند و به نظر می‌رسد به طور بالقوه برای تحقیقات در زمینه پزشکی مهم هستند.
گراملینگ و همکاران ۱۲ مرد و ۱۶ زن (هم مصرف کننده کافئین و هم غیر مصرف کننده) را با استفاده از تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی (fMRI) مورد بررسی قرار دادند و تفاوت‌هایی را در فعال سازی وابسته به سطح اکسیژن خون نشان دادند.
این مطالعه بر اساس ارزیابی لذت‌بخش کافئین، ساکارز یا ساخارین بود. در طی ارزیابی لذت‌جویانه کافئین یا ساکارز، افرادی که کافئین مصرف نمی‌کنند، فعالیت بیشتری در نواحی عصبی مرتبط با حافظه و پاداش داشتند؛ در حالی که در طول ارزیابی لذت‌گرایانه ساخارین، فعال شدن بیشتر در نواحی عصبی مرتبط با حافظه، پاداش و پردازش اطلاعات در گروهی از مصرف کنندگان کافئین نتایج مشاهدات مربوط به حافظه متفاوت، پاداش و پردازش اطلاعات مربوط به طعم را بین کسانی که به طور معمول کافئین مصرف می‌کنند و کسانی که کافئین مصرف نمی‌کنند، پشتیبانی می‌کند.