آشنایی با روزنامه‌نگاری مردم‌نگارانه

رویکرد مردم نگارانه به رسانه در جامعه ما آنقدر غریب است که حتی خیلی از دانشجویان ارتباطی نمی‌دانند نسبتی میان مردم نگاری با مطالعات رسانه‌ای وجود دارد.

اگر رسانه را به عنوان یک نهاد فرض کنیم. آن چنانکه مردم شناسی سیاسی داریم، مردم شناسی ارتباطات هم می‌توانیم داشته باشیم و آن چنانکه مردم شناسی علم و تکنولوژی داریم پس مردم شناسی رسانه به مثابه تکنولوژی هم می‌شود داشت.

در این گونه مردم‌شناسی از یک جهت مخاطب مطالعه می‌شود به این معنی که چه کسی  چه چیزی را و به چه دلیل می‌بیند و معنای نهفته در این توجه و دیدن و یا ندیدن و بی‌علاقه‌گی چیست و از سوی دیگر خود تلویزیون به مثابه یک "ابزار" و "دستگاه" مورد بررسی قرار می گیرد.

ابزار هایی چون چکش و داس از جهت مطالعه سیر تحولات تکنولوژیکی و تاثیرات متعدد و تبعات متنوعی که می‌توانند در پی داشته باشند، مورد مطالعه مردم نگارانه قرار گرفته اند.

رسانه ها هم مثل تلویزیون، به مثابه یک ابزار و دستگاه می توانند "مردم نگاری" شوند تا دیده شود چه جای و جایگاهی در مثلا خانواده ها دارند.

امروزه مردم‌نگاری در مطالعات رسانه‌ای کاربردهای بسیاری یافته است. مثلا اگر بخواهیم بدانیم گروههای مختلف مخاطب با چه معنایی از اینترنت از آن استفاده می‌کنند این یک کار مردم نگارانه است در حوزه مخاطب.

از معروفترین مثالهای مردم‌نگاری مخاطب تحقیقات "استوارت هال" است که کوشید گروههای مخاطبی را که در برابر سیاست‌های رسانه ای تمرکزگرا مقاومت می‌کنند تجزیه و تحلیل کند.

او نشان داد جامائیکن‌هایی که به انگلیس مهاجرت کردند برای مقاومت در برابر سیاست‌های به اصطلاح یکپارچه‌سازی فرهنگی دولت، ساز سنتی خودشان را دستکاری کردند تا موسیقی جدید و مجزایی بسازند که معرف هویت متفاوت آنها باشد.

مجموعه تلاشهای گروههای مقاومت کننده به چیزی منجر شد که بعدها به عنوان جنبش هیپی گری دهه 60معروف شد.

ریشه مردم نگاری مخاطب را می‌توان در دهه ۱۹۲۰ جستجو کرد. از آن زمان که مکتب شیکاگو سعی کرد جامعه شناسی را از گرایشات کل گرایانه و عالم بین وارد زندگی شهری کند.

تحقیق معروفی است به نام گوشه خیابان که در آن "یک گروه تبهکار" موضوع تحقیق بود. آنها با روش مشاهده همراه با مشارکت  آن گروه و سازوکارهای فعالیت آنها را مورد مطالعه قرار دادند.

به هر حال "روزنامه نگاری مردم نگارانه" در مغرب زمین هم اصطلاح نسبتا جدیدی است و جستجوی  "Anthropological journalism" در گوگل ظرف 44 صدم ثانیه تنها به  66 نتیجه منتهی شد.

این رویکرد نو که به آن مردم نگاری فرهنگی cultural anthropology  هم گفته می‌شود برای نخستین بار در سال 1985  مطرح شد.

آن سبک، روزنامه نگاری جدیدی را توصیف می کند که می کوشد فراتر از روزنامه نگاری سنتی باشد که محدود است به پرسشهای "چه, چه کسی, چه زمانی, کجا و چرا ". این رویکرد نو می خواهد بستر و زمینه فرهنگی موضوعات و رویدادهای انسانی را مورد توجه و بررسی قرار دهد.

از این منظر، روزنامه‌نگاران و مردم‌شناسان فرهنگی از یک کرباسند که از ابزار‌های مشابهی استفاده می کنند اما اهداف متفاوتی را پی‌گیری می‌کنند.

این رویکرد بر آن است که این اهداف متفاوت در قرن 21 در واقع مثل سیبی خواهند بود که از وسط دو نیم شده باشند: خطاب مردم شناسان  همکاران حرفه‌ای‌شان است در حالی‌که روزنامه‌نگاران می‌کوشند عموم را آگاه کنند.

در این میان روزنامه‌نگاری مردم‌نگارانه یا ‍ژورنالیسم مردم‌نگارانه آن نوع مردم‌نگاری است که دغدغه های عموم را لحاظ می کند و تمایل دارد حوزه وسیعی از مردم را با بینش مردم نگارانه آشنا کند.

این نوع روزنامه‌نگاری یا ژورنالیسم به روزنامه‌نگارانی که می‌خواهند موضوعات و رویدادهای انسانی را در یک چارچوب تطبیقی، کلی و فرهنگی بنگرند کمک می‌کند.

به این وسیله آنها می‌توانند به فراسوی یک گزارش ساده حرکت کنند و به سطح بررسی و تحلیلی برسند که به اصطلاح مردم شناسانه است.

کوتاه سخن این‌که در  روزنامه‌نگاری مردم نگارانه، طبیعت سیستماتیک روابط انسانی و البته ساخت فرهنگی که به واسطه آن روابط انسانی شکل می‌پذیرد و معنی می‌یابد مورد توجه قرار می‌گیرد.

فریت جوف کاپرا Frit Jof Capra   مردم‌شناس فیزیکی physical anthropologist در کتاب نقطه عطف: علم، جامعه و فرهنگ در حال ظهور The turning point : science, socity and the Rising culture (1982) می نویسد: "در آینده، تفکر حاکم بر روزنامه نگاری از جزیی‌نگری به کلی‌نگری تغیر خواهد کرد و اخلاق حرفه ای جدیدی شکل خواهد پذیرفت که مبتنی بر آگاهی زیست محیطی و جامعه شناختی است.

همان‌طور که به تدریج گزارش فعالیت‌های سازنده و تعاملی مورد توجه قرار می‌گیرد, روزی خواهد رسید که دیگر روزنامه نگاران به جای تمرکز بر احساسات ناشی از رویدادها و اخبار خشونت آمیز، مخرب و منحرف، جامعه را به عنوان مجموعه در هم تنیده‌ای از الگوهای فرهنگی تجزیه و تحلیل خواهند کرد که زمینه ساز و بستر این رویدادهاست."

این تصویر روشنی است از آینده پیش روی روزنامه نگاری مردم نگارانه.