آشنایی با فاجعه هسته‌ای چرنوبیل

این حادثه تلخ این روزها به‌خاطر بروز حادثه نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما در ژاپن بیش از قبل یاد‌آوری می‌شود.

  هشدار بحران هسته‌ای ژاپن در حد چرنوبیل

26 آوریل 1986(6 اردیبهشت) بدترین حادثه هسته‌ای غیرنظامی در جهان در آن زمان در منطقه اوکراین فعلی در دوره اتحاد جماهیر شوروی سابق رخ داد.

محل نیروگاه

خلاصه رخداد

*حادثه چرنوبیل در سال 1986 نتیجه طراحی ناقص راکتور  بود که با پرسنل نه‌چندان ماهر و آموزش دیده به کار گرفته شده بود

* 5درصد از هسته رادیواکتیو در اثر انفجار بخار و آتش وارد جو و با باد پخش شد.

*کمیته علمی سازمان ملل(یو ان اس سی ایی اِی آر) درخصوص تاثیرات تشعشعات اتمی می گوید جدای از سرطان تیروئید،"هیچ نشانه‌ و مدرکی برای تاثیر رادیواکتیو، 20 سال بعد از بروز حادثه، در بهداشت و سلامت عمومی دیده نمی‌شود.

*برگشت افراد به منطقه‌هایی که مردم از آنها تخلیه و منتقل شده بودند، در جریان است.

 شرح واقعه

فاجعه آوریل 1986 در نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل نتیجه طراحی ناقص راکتور شوروی سابق در کنار اشتباه‌های جدی اپراتورهای نیروگاه بود.

برخی معتقدند این نتیجه مستقیم شرایط و انزوای دوران جنگ سرد و نبود فرهنگ رعایت امنیت بود.

در این حادثه راکتوار شماره 4 چرنوبیل از بین رفت و 30 نفر اپراتور و آتش‌نشان در طی سه ماه کشته شدند و چند نفر دیگر بعدا مردند. براساس اطلاعات موجود یک نفر بلافاصله جانش را از دست داد و نفر دوم در بیمارستان در اثر جراحات وارده فوت کرد.

گفته می‌شود فرد دیگری نیز در آن زمان در اثر انسداد شریان اکلیلی قلب مرد. سندروم حاد اشعه(ای آر اس) ابتدا در بین 237 نفر از افراد حاضر در محل یا درگیر پاکسازی، دیده و سپس در 134 نفر تایید شد. از این تعداد، 28 نفر در نتیجه سندروم موردنظر در طی چند هفته بعد از حادثه جانشان را ازدست دادند.و 19 نفر دیگر نیز در فاصله زمانی 1987 تا 2004 فوت کردند اما گفته می شود نمی  توان لزوما مرگ آنها را به تشعشع رادیواکتیو ربط داد.

در بین افراد خارج از نیروگاه طبق اطلاعات موجود فردی دچار سندروم حاد اشعه نشد اما افراد زیادی بعد از بروز این حادثه به سرطان تیروئید در دوران کودکی مبتلا شدند.

در اثر بروز این فاجعه بخش‌های وسیعی از اوکراین، بلاروس، روسیه و فراتر از آن آلوده شدند. میزان آلودگی در این مناطق متفاوت بود.

در آن زمان فاجعه چرنوبیل تنها حادثه در تاریخ نیروگاه هسته ای تجاری و غیرنظامی بود که در اثر آن تلفات ناشی از رادیواکتیو رخ داد.

یادبود کشته‌شدگان حادثه - کیف

محل حادثه و شرایط جمعیتی در آن زمان

مجتمع نیروگاهی چرنوبیل در 130 کیلومتری شمال کیف، اوکراین و 20 کیلومتری جنوب مرز بلاروس قرار دارد.

در این نیروگاه   4 راکتور هسته‌ای از مدل آر بی ام کی-1000 وجود داشت.واحد 1و 2 در فاصله زمانی 1970 تا 1977 ساخته شدند.واحد 3 و 4 نیز از همان مدل و با همان طراحی در سال 1983 تکمیل شدند.

در زمان بروز حادثه دو راکتور آربی ام کی دیگر نیز در نیروگاه در حال ساخت بودند.

در جنوب‌شرقی نیروگاه دریاچه‌ای مصنوعی به مساحت 22 کیلومتر مربع  وجود داشت که درست کنار رودخانه پریپیات واقع شده بود..این دریاچه را ساخته بودند تاآب مورد نیاز برای خنک کردن راکتورها تامین شود.

این بخش از اوکراین بیشتر به منطقه جنگلی شبیه بلاروس با تراکم جمعیتی پایین معروف است .در حدود 3 کیلومتری راکتور، در شهر جدید پریپیات 49هزار نفر در آن زمان زندگی می‌کردند.

شهر قدیمی"چورنوبیل" که 12هزارو 500 نفر جمعیت داشت در 15 کیلومتری جنوب‌شرقی مجتمع واقع شده است.

کل جمعیت در محدوده و شعاع 30 کیلومتری نیروگاه هسته‌ای بین 115هزار تا 135 هزار نفر بود.

حادثه

یک روز پیش از بروز فاجعه کارکنان راکتور چرنوبیل 4، برای آزمایش آماده شدند.قرار بود در این آزمایش مشخص شود که توربین‌ها درصورت قطع برق اصلی تا چه زمانی می‌چرخند و می‌توانند برق موردنیاز پمپ‌های اصلی در گردش را تامین کنند.سال پیش از آن نیز چنین آزمایشی انجام شده بود اما برق و نیروی توربین خیلی سریع کم شد، بنابراین قرار شد تنظیم‌کننده  جدید ولتاژ آزمایش شود.

قبل از انجام آزمایش در اوایل صبح 26 آوریل(6 اردیبهشت) اپراتور یک‌سری کارهایی از جمله غیرفعال‌کردن مکانیزم توقف خودکار، انجام داد. زمانی که هنگام حادثه، اپراتور تصمیم به بستن و توقف کار راکتور گرفت، راکتور در شرایط شدیدا بی‌ثبات بود.طراحی و خصوصیت عجیب و غریب میله‌های کنترل‌کننده با فرستادن آنها به درون راکتور باعث تغذیه نیرو و انرژی بسیار بالا شد.

تماس و کنار هم قرارگرفتن سوخت بسیار داغ با آب خنک‌کننده منجر به تکه‌تکه شدن سوخت همراه با تولید سریع بخار و افزایش فشار شد.

شکل طراحی راکتور و خصوصیت آن طوری بود که می‌توانست منجر به بروز آسیب جدی در 3 یا 4 مجموعه سوخت شود که همین‌طور هم شد. فشار بسیار بالا سبب شد تا 100 تن صفحه و ورق پوشش راکتور تا حدی از هم جدا شوند،کانال‌های سوخت پاره شده و تمام میله‌های کنترل‌کننده متراکم شوند.

تولید شدید بخار سپس در سراسر هسته پخش شد و انفجار بخار و انتشار محصولات شکستن هسته‌ اتمی را در جو به‌دنبال داشت.حدود چند ثانیه بعد از این، انفجار دومی رخ داد و قطعه های کانال‌های سوخت و گرافیت و سرب سیاه داغ را به بیرون پرتاب کرد .بین متخصصان درخصوص این انفجار دوم اختلاف نظرهایی وجود دارد.

در اثر این انفجارها دو کارگر کشته شدند.بعد از این‌ها آتش‌سوزی‌ها یکی بعد از دیگری رخ‌داد.

حدود 200 تا 300 تن آب در هر ساعت داخل نیمه دست‌نخورده و سالم راکتور تزریق شد.اما این کار هم بعد از گذشت نیمی از روز به خاطر ترس از بروز سرازیر شدن سیل در واحد 1 و 2 ، قطع شد.

از روز دوم تا روز دهم بروز حادثه حدود 5هزار تن بور، دولومیت، ماسه، خاک رس و سرب توسط هلی‌کوپتر داخل مرکز آتش ریخته شد تا شعله آتش خاموش و انتشار اجزا رادیواکتیو محدود شود.

یادبود حادثه در زاپوریژ ژیا

جدول زمانی حادثه به‌طور خلاصه

1:26:03 ورود آتش‌نشانانان محلی، گارد پراویک

1:35 ورود اتش‌نشانان پریپیات، گارد کیبه نوک

1:40 ورود تلیاتنیکوف(رئیس دپارتمان آتش نشانی نظامی در نیروگاه که شجاعانه با آتش جنگید و گروهی از آتش‌نشانان را برای رسیدن به آتش‌سوزی در راکتور 4 رهبری کرد.آنها لباس نخصوص و ماسک نداشتند.دوزیمترهایشان هم درست نبود و کار نمی‌کرد.طبق یک آزمایش، خون تلیاتنیکوف حدود 4 گری رادیواکتیو داشت.او در سال 1987 قهرمان اتحاد جماهیر نام گرفت.به دونفر از افرادش هم که در اثر بیماری  ناشی از تشعشات کمی بعد از حادثه مردند، نیز جایزه داده شد.)

تلیاتنیکوف

2:10 آتش سقف سالن توربین خاموش شد.

2:30 آتش سقف سالن راکتور اصلی مهار شد.

3:30 ورود آتش‌نشانان کیف.

4:50 بیشتر آتش‌ در یک نقطه محدود شد.

6:35 همه آتش ها خاموش شد(به جز آتش داخل راکتور 4 که روزهای طولانی ادامه داشت).

یادبود آتش‌نشانان کشته شده در حادثه چرنوبیل که توسط آتش نشانان ساخته شده و هزینه نگهداری‌اش پرداخت می‌شود

بعد از ماجرا

بعد از این حادثه هزینه‌های زیادی صرف بهبود وضعیت باقیمانده راکتورها شد.بیشتر این برنامه ها برای بالابردن سطح امنیت آنها انجام شد.در حقیقت کمبود انرژی باعث شد تا انجام چنین برنامه‌هایی ضروری باشد.و به همین دلیل هم راکتور واحد 3 تا دسامبر 2000 کار می‌کرد.واحد 2 بعد از بروز آتش‌سوزی در سال 1991 در سالن توربین و واحد 1 در پایان سال 1997 بسته شدند.

حدود 6هزار نفر در هر روز در نیروگاه کار می‌کردند و گفته‌می‌شود دوز رادیواکتیو آنها در سطح مورد قبول جهانی بوده است.گروه کوچکی از دانشمندان هم در ساختمان راکتور آسیب دیده درون پناهگاه کار می‌کردند.

کارگران و خانواده‌هایشان در حال حاضر در شهر جدید سلاووتیچ در 30 کیلومتری نیروگاه زندگی می‌کنند.این شهر بعد از تخلیه پریپیات که در 3 کیلومتری آن قرار داشت، ساخته شد.

وقتی در سال 1995 اعلام شد که دو راکتور در حال کار در نیروگاه چرنوبیل تا سال 200 بسته خواهند شد ، یادداشت تفاهمی بین اوکراین و کشورهای عضو جی 7 به امضا رسید تا این کار انجام شود.اما اجرای این تفاهم‌نامه به دلایل نامشخصی به تعویق افتاد.

البته نیروگاه جایگزین مورد نیاز بود، چه هسته‌ای چه گازی.در این راه هم قادام‌هایی انجام شد و هرکدام به نحوی با تاخیر و کندی روبه رو شدند. تا این که در سال 2004 تکمیل شد.

وضعیت فعلی چرنوبیل

راکتور 4 چرنوبیل درون پناهگاهی بزرگ و محکم قرار دارد که در اکتبر 1986 ساخته شد.این کار انجام شد تا بقیه راکتورها به کارشان ادامه بدهند. اما در هر حال این ساختمان چندان قوی  و بادوام نیست. برنامه جهانی ساخت و نصب پناهگاه در دهه 90 به جمع آوری پول برای انجام اقدام‌های بهبود وضعیت شامل برداشتن مواد دربرگیرنده شوخت وارد عمل شد.برخی کارهای اساسی درخصوص پناهگاه در سال‌ها 1998 و 1999 انجام شد.

حدود 200 تن مواد به شدت رادیواکتیوی شده در عمق ان قرار دارد و این خطر بالقوه محیط ریستی است تا این که در جا و محلی بهتر نگهداری و ذخیره شود.

قرار است تا سال 2014 ساختاری جدید و امن ساخته و با استفاده از ریل به محل نیروگاه منتقل شود.

این ساختار 18 هزار تن فلز با 110 متر ارتفاع و 200 متر طول و وسعت 257 متر است. از آن برای پوشاندن راکتور 4 و ساختار ساخته شده در سال 1986 استفاده خواهد شد.

برای امنیت این نیروگاه و جلوگیری از بروز حادثه و انتشار واد رادیواکتیو با کمک‌های جهانی برنامه ها و کارهایی انجام شده یا در دست اقدام است.

عکس‌هایی از منطقه در سال 1982 و فوریه، مارس و آوریل 2011