فریبا خانی: خب معلوم است این روزها، در فضای مجازی با تلفن همراه مدام برای هم عکس و مطلب و استیکر می‌فرستیم و برای هم لایک می‌زنیم و تبریک عید و تولد می‌گوییم.
اما در گذشته‌ي نه‌چندان دور آدم‌ها در نزديكي سال نو، كارت‌تبريك نوروزي براي هم مي‌فرستادند. اين كارت‌ها براي عرض تبريك سال نو با شعرهاي ساده‌‌ي مهرباني همراه بود. ارسال كارت‌هاي تبريك از دوره‌ي ناصرالدين‌شاه و مظفرالدين‌شاه در ايران متداول شد.
مي‌گويند اتريش از نخستين کشورهايي است که کارت‌پستال در آن رواج پيدا کرد. در ويکي‌پديا به نقل از دايرةالمعارف لاروس نوشته شده که اولين کارت‌پستال در سال 1869 ميلادي در اتريش عرضه شد.
کارت‌پستال‌ها وسيله‌اي براي مکاتبه‌ي کوتاه و مختصر بودند و اگر در بالاي آن تمبر وجود داشت براي دولت معتبر به‌حساب مي‌آمد و ارسال مي‌شد به‌همين دليل نيازي نبود که در داخل پاکت نامه قرار داده شود و هزينه‌ي ارسال نيز کم‌تر درمي‌آمد.
در سال 1871 ميلادي تعداد يک ميليون و 500هزار کارت در هفته، از طريق پست فرستاده مي‌شد. از سال 1877 اداره‌ي پست اجازه‌ي توليد کارت‌هاي پستي را به شرکت‌هاي خصوصي واگذار کرد و از آن به بعد، کارت‌هاي پستي توسط شرکت‌هاي خصوصي با انواع نقوش و تصاوير تزئيني توليد مي‌شد.
با اختراع و پيشرفت صنعت عکاسي، نقوش تزئيني جاي خود را به عکس‌ها دادند و بدين ترتيب موفقيت چشم‌گيري نصيب کلکسيونرها و توريست‌ها كرد تا به گردآوري خاطرات سفر و غيره بپردازند.
جمع‌آوري کارت‌پستال‌هاي عکس‌دار در بين مردم بسيار شايع و هيجان‌انگيز شده بود و اوج آن در سال 1904 و هنگامي بود که به‌طور متوسط 16ميليون کارت پستال در هفته از پست‌خانه عبور مي‌کرد.
استفاده از کارت‌پستال اصلي، از سال 1900 تا 1904 در انگليس به اوج خود رسيد. اين زماني بود که برپايي تئاترهاي موزيکال رونق گرفته بود و عکس‌هاي هنرمندان، موضوع مورد توجه کارت‌پستال‌ها شده بود.
موضوع کارت‌پستال‌ها شامل مناظر، آثار هنري و طبيعي مي‌شد. در جنگ جهاني اول و دوم براي مکاتبات جنگي از کارتپستالهايي با عنوان ساده استفاده مي‌شد، مثل کارت پِرچِتو که مدرکي براي اطلاعات نظامي و دستور نقل مکان بود يا کارت «روزا قرمز» که در زمان فاشيسم براي خبرکردن مأموران به کار مي‌رفت.
خب، از آن‌چه در ويكي‌پديا، در مورد كارت‌پستال نوشته شده كه بگذريم، اگر از پدر و مادرها بپرسيد، حتماً به شما توضيح مي‌دهند که نزديک عيد يکي از کارهاي مهم براي خيلي از مردم، خريد کارت‌پستال‌هاي عيد بود. کارتپستالهايي با نقش گل و هفت‌سين و حاجي‌فيروز يا خريد کارتپستالهايي که عکس‌هايي از بناهاي تاريخي ايران داشتند.
بچه‌ها به هم‌کلاسي‌ها، معلم‌ها و فاميل کارت‌پستال هديه مي‌دادند يا كارت‌ها را پست مي‌کردند که خيلي هيجان‌انگيز بود. اما طراحي کارت تبريک براي شرکت‌ها و کمپاني‌ها و شكوفايي آن‌ها در دهه‌ي 40 هم براي خودش داستاني دارد.
اين‌روزها نمايشگاه«ياد خوش سال‌هاي نو» در موزه‌ي گرافيک ايران بر پا شده تا کارت‌تبريک‌هاي دهه‌ي40 را به نمايش بگذارد. فکر مي‌کردم الآن با کارت‌تبريک‌هاي بسيار قديمي و ابتدايي روبه‌رو خواهم شد، اما بر خلاف تصورم مجموعه‌اي ديدم که از نظر گرافيک بسيار نو و تازه به‌نظر مي‌رسيد. تكنيك‌ها و نگاه‌هاي مدرن در آن‌ها جاري بود و بسيار ساده و دل‌نشين بودند.
فريبا سليماني مدير موزه‌ي گرافيك ايران مي‌گويد: «اين مجموعه به مدد انجمن گرافيك ايران در اين‌جا به نمايش گذاشته شده است. حدود 40كارت‌پستال كه شركت‌ها و كمپاني‌ها براي عرض تبريك سال نو به ديگران هديه مي‌داده‌اند. علاوه بر كارت‌پستال‌ها، تقويم‌هاي سال نو در دهه‌ي 40 را هم داريم.
برخي از كارها نام پديدآورنده ندارند، اما برخي كارها آثار بسيار زيباي مجيد بلوچ، گرافيست پيش‌كسوت يا اثر ژان ماطاوسيان، ديگر هنرمند خوب كشورمان است. اين هنرمندان در آن دوره با خلاقيت و با دست، آثاري زيبا خلق كرده‌اند. جالب است بدانيد كارها بسيار ايراني‌اند و نمادهاي ايراني در آن‌ها به چشم مي‌خورد.»
از او مي‌پرسم چرا كارت‌هاي دهه‌ي 40 را انتخاب كرديد؟ سليماني پاسخ مي‌دهد: «در دهه‌ي 30 كارهاي گرافيكي، تقليدي از آثار هنرمندان خارجي بود؛ اما در دهه‌ي40 ما اوج پختگي را در هنر گرافيك مي‌بينيم. شايد در سال آينده كارت‌هاي تبريك دهه‌هاي بعد را هم به نمايش بگذاريم.»
در يكي از كارت‌ها قطار سال نو را مي‌بينيم كه حركت مي‌كند و در دل دود سفيد رنگش براي مخاطبانش شادي و نشاط و سلامتي آرزو دارد. متن‌هاي اين كارت‌ها بسيار جالب و خواندني است. «نوروز باستاني را با شادماني بسيارتبريك مي‌گوييم...»
در كارت‌پستال ديگر، جمله‌ي معروف «صدسال به از اين سال‌ها» را مي‌بينيم. اگر دوست دارشتي با تماشاي كارت‌هاي تبريك هم با گرافيك آن دهه و هم با بخشي از فرهنگ مردم آن روزگار آشنا بشوي، مي‌توانستي به موزه‌ي گرافيك ايران(شمال پارك پليس) بروي. اين نمايشگاه تا 15 ارديبهشت 97 برپا بود.
نظر شما