به‌ویژه آنکه بیم آن می‌رود این واگذاری فتح بابی شود برای تجاوز و تعرض بیشتر به عرصه‌های این پارک؛ پارکی که باید وسعتی به میزان یک میلیون هکتار داشته باشد اما به‌دلیل فشارهایی که در همه زمان‌ها متوجه سازمان محیط‌زیست بوده، 35540 هکتار وسعت دارد. این مقدارناچیز را هم البته تاب نیاورده‌اند و می‌خواهند با دستاویز قرار دادن بهانه‌های مختلف، بخش‌هایی از آن را تصرف کنند گزارش‌های دریافتی حاکی از آن است که علاوه بر هجوم دامداران و کشاورزان محلی به پارک و تصرف بخش‌هایی از آن، خطر دیگری که پارک ملی تندوره را تهدید می‌کند تبدیل آن به منطقه گردشگری است.
« وسعت پارک ملی تندوره تا حدود 2دهه پیش بسیار بیشتر بود اما به‌دلیل فشارهایی که به سازمان وارد شد قسمتی از آن به منطقه حفاظت شده عقب نشینی کرد و در نتیجه بخش عمده‌ای از آن به منطقه حفاظت شده تبدیل شد.» این عبارتی است که دکتر برهان ریاضی، عضو هیات علمی، در آغاز کلام به آن اشاره می‌کند.
در واقع جان کلام این است که تصرف اراضی این پارک ناشی از ضعف سازمان محیط‌زیست در برابر فشارهایی است که هرازگاهی تحت عناوین مختلف متوجه این سازمان می‌شود و سازمان نیز به هردلیلی تاب مقاومت در برابر آن را ندارد. نتیجه آنکه یک روز 9250 هکتار از پارک ملی تندوره تبدیل به منطقه حفاظت شده می‌شود و روزی بخشی از آن با حکم کمیسیون منابع طبیعی شهرستان درگز به مردم واگذار می‌شود.
الگویی که حفظ نمی‌شود
ریاضی تصریح می‌کند: وقتی برخی می‌بینند با فشار آوردن می‌توان در مناطق حفاظت شده فعل و انفعالاتی انجام داد به‌خود اجازه می‌دهند به اراضی پارک دست اندازی کنند. تبدیل بخشی از اراضی پارک به منطقه حفاظت شده در حقیقت، زمینه اقدامات بعدی نظیر تعرض را فراهم می‌سازد.
این استاد محیط‌زیست با اشاره به اینکه پارک تندوره با 35 هزار‌هکتار تنها پارک ملی در سراسر شمال خراسان است، می‌گوید: این پارک، الگویی از زیستبوم‌های مربوط به شمال شرق ایران است، مجموعه‌ای کوهستانی که زیستگاه خاص قوچ ومیش اوریال است و نظیرهم ندارد. حال با این ویژگی منحصر به فرد، اگر امروز جلوی چنین تعرضاتی ایستادگی نشود مطمئن باشید در آینده نزدیک اثری از این پارک باقی نخواهد ماند.
ریاضی درباره جزیره‌ای شدن این پارک خاطرنشان می‌سازد: ما در منتها‌الیه شمال شرق ایران از سرزمینی به وسعت بیش از یک میلیون هکتار، 35هزار هکتار انتخاب کردیم با این هدف که به آن دست نزنیم، آن را تحت حفاظت اصولی قرار دهیم تا این منطقه کوچک الگویی از یک سرزمین فراگیر باشد که باید حفظ و حراست شود برای نسل آینده. اما اگر هر روز بخشی از این نقطه جزیره‌ای را تحت یک عنوان خاص واگذارکنیم یا در آن دخل و تصرف کنیم دیگر چیزی از آن باقی نمی‌ماند.
این کارشناس برجسته محیط‌زیست، در باره گونه‌های وحش موجود در این پارک یادآور می‌شود: این منطقه خالص‌ترین زیستگاه قوچ و میش اوریال و کل و بز است و به‌دلیل شرایط خاص و صخره‌ای بودن آن، افزون برآن که زیستگاه قوچ ومیش اوریال است یکی از بهترین زیستگاه‌های پلنگ محسوب می‌شود. چرا که علاوه بر موقعیت خاص جغرافیایی و کوهستانی بودن از مناطق سردسیر به شمار می‌آید و به همین دلیل در این منطقه گونه‌های خاص جانوری عظیم‌الجثه زیست می‌کنند.
زمینه نابودی حیات وحش را فراهم نکنید
همایون صادقی که طی سال‌های 79 تا 82 رئیس پارک ملی تندوره بوده است در باره وضعیت آن روز این پارک می‌گوید: در آن زمان این پارک هم از نظر گونه‌های گیاهی و هم از نظر حیات وحش وضعیت بسیار مناسبی داشت. به‌طوری که بارها در هنگام گشت زنی در پارک با گله‌های قوچ و میش و کل و بز برخورد می‌کردیم و این کاملا عادی بود. حتی گله‌های قوچ ومیش یا کل و بز از جاده مجاور پارک یعنی جاده تیوان- جاده ترانزیت بین قوچان و درگز- گاه قابل رویت بود. تعداد پلنگ هم بسیار زیاد بود گرچه به خاطر شب زی بودن این حیوان امکان سرشماری دقیقی وجود نداشت اما تعداد آنها بالغ بر 50 قلاده تخمین زده می‌شد. این آمار مستند نیست. در آن زمان تعداد این گوشتخوار نادر به قدری بود که گاه اسب‌های محیط بانان را شکار می‌کردند. این وضعیت، نتیجه مدیریت خوب بود.
وی می‌افزاید: هرچه منطقه امن‌تر باشد جمعیت گونه‌های وحش بیشتر می‌شود درآن موقع ما بارها دسته‌های 5 تایی گرگ‌ها را در پارک می‌دیدیم. نکته قابل توجه اینکه وقتی امنیت و شکار خوب با هم توأم باشد زیستگاه مناسبی برای گونه‌های وحش فراهم می‌شود این شرایط برای پلنگ‌ها وجود داشت. بر این اساس، هرگونه فعالیت و فعل و انفعالی که برروی موارد یاد شده اثر بگذارد در واقع تهدیدی می‌شود برای ادامه حیات امن گونه‌های جانوری موجود در پارک.
رئیس سابق پارک ملی تندوره واگذاری بخش‌هایی از اراضی حاشیه‌ای این پارک را مغایر با معیارهای زیست‌محیطی می‌داند و خاطرنشان می‌سازد: این واگذاری‌ها تحت هر شرایطی که باشد آثار مخربی دارد چرا که باعث جزیره‌ای شدن منطقه می‌شود. وقتی مناطق جزیره شود وقتی منطقه‌ای به چند منطقه دیگر راه داشته باشد شکارها می‌توانند از جایی به جای دیگر گدار کنند اما اگر اطراف منطقه واگذار شود راه‌های گدار وحش قطع می‌شود و ناگزیر به ماندن در همان منطقه می‌شوند. این بزرگترین لطمه را به جمعیت حیات وحش و بقای آنها وارد می‌کند، زیرا با بروز خشکسالی شرایط زیستی برای گونه‌های وحش نامساعد می‌شود و وقتی امکان رفت وآمد به مناطق دیگر از آنها سلب شود در واقع زمینه نابودی آنها فراهم می‌شود.
صادقی تصریح می‌کند: با واگذاری و تغییرکاربری اراضی اطراف تندوره به کشاورزی، دیم و باغداری از وسعت این پارک کاسته می‌شود که به جزیره‌ای شدن پارک می‌انجامد. در نتیجه گونه‌های وحش ناگزیر به عبور از زمین‌های کشاورزی می‌شوند. در این اراضی تعدادی از آنها را با تله و سم می‌کشند و تعدادی را نیز با سگ و تفنگ شکار می‌کنند. به‌ویژه در زمستان‌ها و هنگام بارش برف که حیوانات با کمبود آذوقه مواجه می‌شوند سگ‌های گله بلای جان حیوانات می‌شوند و آن قدر آنها را دنبال می‌کنند که از حرکت باز می‌مانند و بدین ترتیب غذای دامداران محلی می‌شوند. این صدمات با واگذاری اراضی و کوچک شدن محیط دو چندان می‌شود.
صادقی از قوچ ومیش اوریال به‌عنوان شاخص حیات وحش در تندوره نام می‌برد و می‌گوید: اینگونه حیات وحش در سراسر ایران بی‌نظیر است، هر چند که از زنجان تا گلستان قوچ و میش نژاد البرز مرکزی وجود دارد ولی از گلستان به سمت شرق، نژاد قوچ و میش‌ها خالص‌تر می‌شود که همان قوچ ومیش اوریال است این نژاد زیباترین نوع قوچ ومیش به شمار می‌آید. پلنگ در درجه دوم و گرگ پس از آن مهم‌ترین گونه حیات وحش موجود در پارک ملی تندوره است. گربه پالاس و جنگلی، سمور سنگی، و پرندگانی چون هما، کبک، تیهو و قرقاول اهمیت تندوره را صد چندان می‌کنند.
واگذاری از نظر مسئولان
علی تقی پور، معاون طبیعی وتنوع خراسان رضوی، در باره واگذاری اراضی تندوره می‌گوید: کلا 28 هزار متر مربع از اراضی پارک محل اختلاف محیط‌زیست با کشاورزان است که به شکایت کشاورزان رسیدگی و موضوع به شورای حل اختلاف محول شده است.
وی می‌افزاید: ما داریم پیگیری می‌کنیم تا این اراضی را پس بگیریم. اما از آنجا که سند پارک به نام منابع طبیعی است ما در واقع قائم مقام هستیم به همین دلیل موضوع را با هماهنگی منابع طبیعی پیگیر هستیم تا با برگرداندن این اراضی مانع از باب شدن چنین روندی شویم.
داد خواستی علیه مدعیان
تقی‌پور اما توضیح در باره کم وکیف قضیه را به کارشناس حقوقی اداره محیط‌زیست خراسان رضوی واگذار می‌کند. محسن نجار تنها کارمند و کارشناس بخش حقوقی اداره کل محیط‌زیست خراسان رضوی ماجرا را با تکیه بر استنادات حقوقی به تفصیل شرح می‌دهد و تاکید می‌کند که واژه‌ای از آن حذف نشود. در واقع گفته‌های وی دادخواستی است علیه مدعیان اراضی حاشیه پارک تندوره با اشاره‌ای به پیشینه این پارک از منظر قانون.
نجار می‌گوید: « اراضی اختلافی 28هکتار است. در حقیقت اراضی مورد نظر، موضوع رای شماره 279 مورخ 16/9/85 کمیسیون ماده 56 قانون جنگل‌ها و مراتع کشور واقع در پلاک 334 اصلی بخش 9 درگز موسوم به چرلاق در داخل محدوده شمالی پارک ملی تندوره است. برابر ماده 2 آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت بهسازی محیط‌زیست مصوبه سال 54، تندوره به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین مظاهر طبیعی ایران به‌منظور حفظ همیشگی وضع زندگی و طبیعی و ایجاد فضای مناسب و تکثیر جانوران وحشی و رشد رستنی‌ها در شرایط کاملا طبیعی تحت حفاظت دولت قرار گرفت.»
وی اضافه می‌کند: « براساس مصوبه شماره 6 مورخه 12/1/1343 شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید سابق و نقشه موجود پارک و حدود اربعه موضوع مصوبه شماره 101 شورای عالی حفاظت محیط‌زیست مورخ 21/6/61 (مستندا به ماده 27 قانون شکار و صید مصوبه سال 1346) بعد از کسب موافقت سازمان جنگل‌ها ومراتع به محیط‌زیست واگذار شد و از همان زمان در تصرف مالکانه قرار داشت و از بودجه عمومی دولت و استقرار گروهان محیط‌زیست تحت عنوان منابع طبیعی مورد حفاظت قرار گرفت.»
هیچ‌یک از مدعیان سند مالکیت ندارند
این کارشناس حقوقی در ادامه می‌گوید: به استناد ماده 16 قانون حفاظت بهسازی محیط‌زیست مصوب 1353 کلیه عرصه و اعیان املاک به متعلق به دولت واقع در {پارک ملی و...}.... در اختیار سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار خواهد داشت و سازمان... قائم مقام قانونی مؤسسات و یا سازمان‌های مربوطه است...
همچنین به استناد رای وحدت‌رویه هیات عمومی دیوان عالی کشور به شماره 681 مورخ 26/7/ 84 عرصه و عیان کلیه جنگل‌ها و مراتع بیشه‌های طبیعی و اراضی جنگلی کشور جزو اموال عمومی محسوب می‌شود و متعلق به دولت است ولو اینکه قبل از تاریخ تصویب نامه قانون ملی شدن جنگل‌های کشور مصوبه سال 1341 متصرف شده و سند مالکیت گرفته باشند که البته در پرونده جاری هیچ‌یک از اشخاص حقیقی مدعی، سند مالکیت ندارند.
به گفته نجار، برابر صورت مجلس اجرای ماده 56 قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع که در مورخ 18 و 19 / 7/ 1348 توسط سرپرستی منابع طبیعی خراسان شمالی – مشهد و مسئول اداره منابع طبیعی قوچان – درگز و رئیس شکاربانی قوچان – درگز ( محیط‌زیست فعلی ) از مرتع معروف به چرلاق ( موقعیت اراضی اختلافی) بازدید کارشناسی به عمل آمده که ضمن تایید حدود اربعه صراحتا طی سند ج وجود هرگونه مستثنیات که حکایت از کشت و زرع قبلی در منطقه کند، تکذیب شد که ذیل صورت مجلسی به‌منظور تایید مراتب توسط کدخدا و رئیس انجمن وقت روستاهای محاذی نیز امضا شده است.
با این حال متعاقبا مستثنیات موجود در سال 57 تا 60 (اوایل انقلاب) افراد سود‌جو اقدام به تصرف غیرمجاز آن اراضی کردند که متأسفانه امروز ملاک محق دانستن آنها؛ تخریب و تصرفات انجام شده سابق بر روی این اراضی ملی است که جزو برجسته‌ترین مظاهر طبیعی ایران و سرمایه‌های ژنتیک جانوری محسوب می‌شود.
نجار در پایان تاکید می‌کند: برابر مستندات ارائه شده در زمان تعیین حدود اربعه پارک ملی تندوره، اعضای انجمن‌های محلی وقت و کدخدای روستاهای مجاور پارک حضور داشته که البته در آن زمان کلیه مرزهای پارک از جانب ایشان به رسمیت شناخته شده است با این حال فرزندان آنها امروز این اراضی را مطالبه می‌کنند.
