این بافت در تمام بافت‌های بدن به جز طحال ممکن است به‌وجود آید، ولی شایع‌ترین محل بروز آن و در 50درصد موارد، لگن است که در این قسمت، تخمدان‌ها (در حدود 40 درصد موارد) بیش از سایر اندام‌ها گرفتار اندومتریوز می‌شوند.[مفاهیم: آندومتریوز چیست؟]
شیوع اندومتریوز به‌طور کامل و قطعی مشخص نیست، ولی در حالت کلی متخصصان شیوع آن را از یک تا 10درصد پیش‌بینی می‌کنند. همچنین بیشترین سن ابتلا به این بیماری معمولاً بین 25 تا 40سالگی است. این در حالی است که اندومتریوز عامل 5تا15 درصد موارد نازایی در زنان است.
در رابطه با این بیماری، علل شیوع و درمان‌های شناخته شده آن با دکتر مرضیه آقا‌حسینی، دانشیار دانشکده علوم پزشکی تهران و فلوشیپ نازایی بیمارستان شریعتی گفت‌وگویی را ترتیب داده‌ایم که می‌خوانید.
- خانم دکتر، از شایع‌ترین علامت بیماری اندومتریوز شروع کنیم؟
اندومتریوز، یک بیماری دوره باروری زنان است که در آن، اندومتر علاوه بر اینکه در رحم وجود دارد در قسمت‌های مختلف لگن مثل تخمدان‌ها و لیگامان‌های نگهدارنده تخمدان و در هر جای غیر‌معمول دیگر نیز ممکن است وجود داشته باشد.
بنابراین همزمان با عادت ماهانه خانم‌ها این نقاط ممکن است خونریزی کنند که در نتیجه آن مشکلات زیادی برای فرد به‌وجود می‌آید. شایع‌ترین آنها ممکن است درد موقع پریود ماهانه یا نازایی و دردهای مزمن لگنی باشد.
- تا به حال برای این بیماری علت شناخته‌شده‌ای تعریف شده؟
ببینید، تئوری‌های مختلفی برای علت اندومتریوز مطرح است. از جمله اینکه خون قاعدگی از لوله‌ها وارد حفره شکم می‌شود و در نتیجه ایجاد علامت می‌کند؛ مسئله ژنتیک هم برای این بیماری مطرح است ولی علت اصلی آن معلوم نیست. به هر حال هر علتی که داشته باشد باید درمان شود.
- این بیماران بیشتر با چه علائمی به شما مراجعه می‌کنند؟
این بیماران اغلب علامتی ندارند. مثلاً خانمی به‌علت نازایی به ما مراجعه می‌کند و ما هیچ علتی برای نازایی او پیدا نمی‌کنیم نهایتاً برای پیدا کردن علت، ناچار می‌شویم بیمار را لاپاراسکوپی کنیم. در لاپاراسکوپی نقاط دقیق اندومتریوز را می‌توانیم پیدا کنیم.
حالت بعدی این است که بیمار ممکن است اصلاً مشکل نازایی نداشته باشد و فقط به‌علت دردهای لگنی به ما مراجعه کند که در این صورت در بررسی‌های لاپاراسکوپی اندومتریوز لگن را پیدا می‌کنیم.
- این بیماری چگونه منجر به نازایی می‌شود؟
اندومتریوز با روش‌های مختلف نازایی ایجاد می‌کند. در مواردی که این بیماری خفیف است، میزان نازایی زیاد نیست. برای همین در هنگام لاپاراسکوپی اگر نقاطی که مبتلا به اندومتریوز هستند، سوزانده شوند بیمار دیگر مشکلی نخواهد داشت و شانس حاملگی او بالا می‌رود.
ولی در مراحل پیشرفته‌تر احتمال نازایی بیشتر است. همچنین اندومتریوز غیراز اینکه اسپرم و تخمک‌گذاری را ضعیف می‌کند، در موارد پیشرفته بین رحم، لوله، تخمدان و ارگان‌های شکمی چسبندگی پیدا می‌کند به‌طوری که نمی‌توان آنها را از هم افتراق داد.
- در این صورت با سوزاندن نقاط اندومتریوز دیگر مشکلی وجود نخواهد داشت؟
نه اینطور نیست، ما باید با این بیماران براساس فاکتورهای مختلف برخورد کنیم. مثلاً خانم 23 ساله‌ای که به ما مراجعه می‌کند و مشکل نازایی دارد و در ضمن هیچ علت خاصی هم برای نازایی او وجود ندارد، لاپاراسکوپی در این بیمار اندومتریوز را نشان می‌دهد.
ما در این مواقع اندومتریوز را می‌سوزانیم و به بیمار مهلت بارداری می‌دهیم اما اگر نقاط اندومتریوز عمیق بودند، به بیمار توصیه می‌کنیم از داروهایی استفاده کند که اندومتریوزش پیشرفت نکند. چون با هر ماه خونریزی ماهانه این بیماری پیشرفت می‌کند.
- پس با این شرایط درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد؟
دقیقاً، مشکل اساسی ما با اندومتریوز این است که هر چند وقت یکبار عود می‌کند و درمان قطعی ندارد. با این حال شاید بشود گفت بهترین درمان برای اندومتریوز حاملگی است.
در موقع حاملگی، اندومتریوز غیرفعال است چون تخمدان‌ها هم غیر‌فعالند و یک خانم باردار مسلماً دیگر تخمک‌گذاری نمی‌کند. در موقع شیردهی هم همین‌طور است. کما اینکه بعد از یائسگی هم اندومتریوز غیرفعال می‌شود.
- اندومتریوز چه عواقب دیگری را برای بیمار در پی دارد؟
اندومتریوما مشکل دیگر این بیماران است؛ اندومتریوما؛ یعنی کیسه‌های تخمدانی که خون کهنه در آنها جمع شده. یعنی خون قاعدگی در این کیسه‌ها جمع می‌شود. خیلی از خانم‌ها ممکن است اندومتریوز شدیدی نداشته باشند ولی این مشکل در آنها شدید باشد.
- در چند درصد موارد این بیماری ناشناخته باقی می‌ماند؟
با اینکه این بیماری در کشور ما شیوع بالایی ندارد و مخصوص کشورهای اروپایی است، ولی در خیلی از موارد ما این بیماری را نمی‌شناسیم. مخصوصاً اینکه لاپاراسکوپی در کشور ما روش شناخته‌شده‌ای نیست و خیلی از بیماران به خاطر هزینه‌هایش تن به این جراحی نمی‌دهند.
- با توجه به ناشناخته بودن علائم آن برای بیماران در چه صورت می‌توانیم زنان را نسبت به تعقیب این بیماری آگاه کنیم؟
مسلماً تظاهرات این بیماری خیلی متنوعند و متخصصان باید همیشه مراقب این بیماری در زنان در سنین باروری باشند. ما از بیماران انتظار نداریم که این بیماری را بشناسند.
خیلی از بیماران حتی می‌خواهند ما این بیماری را برایشان تعریف کنیم. در هر صورت ما از متخصصان بیشتر انتظار داریم که به فکر این بیماری در بیماران باشند. مخصوصاً وقتی برای نازایی هیچ علتی پیدا نشود.
