توزیع خشکسالی و بی‌آبی در سطح کشور

 قم با خشکسالی هیدرولوژیکی که بدترین نوع خشکسالی به‌حساب می‌آید، دست‌وپنجه نرم می‌کند. خشکسالی به‌حدی رسیده که برخی از باغداران برای تأمین آب باغات خود با خرید یخ و قرار دادن آن در پای درختان، باغات خود را آبیاری کردند. 90درصد از چشمه و قنات‌های استان با افت شدید آب مواجه هستند. خشکسالی موجب از بین رفتن پوشش گیاهی شده که این امر خود خطر ایجاد حریق در مراتع و گسترش برخی از آفات و بیماری‌ها را افزایش داده است. به گفته رئیس جهاد کشاورزی استان قم یکی از عواملی که موجب تشدید خشکسالی و زیان کشاورزان شده‌، قطع حقابه‌های رودخانه‌های قمرود و قره‌چای برای این استان است.

خشکسالی 200 میلیارد تومان خسارت به کشاورزان استان مرکزی در سال‌جاری وارد کرده و این رقم تا پایان سال رو به افزایش است. میزان بارندگی استان مرکزی در سال‌جاری 183میلی‌متر بوده که این میزان در مقایسه با سال گذشته 28درصد کاهش داشته است. برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی استان مرکزی بیشتر از حجم آب سد دز است. عدم‌سرمایه‌گذاری لازم برای مهار آب‌های سطحی، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، پراکنش نامناسب بارندگی و عدم‌استفاده صحیح از منابع آبی، عمده‌ترین دلایل وقوع خشکسالی در استان مرکزی است. خمین: تولید گندم این شهرستان از 90هزار تن در سال گذشته به 30 هزار تن در سال‌جاری کاهش یافته است.

کمبود بارندگی متوسط سالانه و همچنین گرمای بسیار شدید هوا در استان یزد طی 48سال گذشته بی‌‌سابقه بوده است. متوسط بارندگی استان در سال آبی 90-89، 57/1 میلی‌متر بوده که نسبت به متوسط دوره آماری ( 102/8میلی‌متر) 48/1درصد و نسبت به سال قبل (84/8میلی‌متر) معادل 33درصد کاهش نشان می‌دهد. میزان آب روان در سال آبی جاری حدود 7میلیون مترمکعب بوده که نسبت به متوسط سالانه 92درصد کاهش داشته است. براساس پایگاه خبری وزارت نیرو، استان یزد به‌عنوان یکی از کم بارش‌ترین استان‌های کشور اعلام شده است. تولید انار امسال کاهش 20 تا 50درصدی داشت. 900 هکتار از باغات انار یزد کف بر شدند و تولید انار در این استان از سال‌های 87 و 88 به ناگاه بیش از 50درصد کاهش یافت و خسارات شدیدی به کشاورزان وارد شد.

در استان کهگیلویه و بویراحمد برداشت‌های بی‌رویه از بستر رود بشار در یاسوج توسط کارخانه‌های تولید شن و ماسه مستقر در حاشیه آن و ورود آلودگی‌های صنعتی و خانگی، باعث شده تا این رودخانه تا مرز مرگ پیش برود.

در خراسان رضوی بی‌آبی 2 هزار هکتار مزرعه زعفران را در گناباد خشک کرده و مساحت این مزارع از ۵ هزار به ۳هزارهکتار کاهش یافته است. از یک هزار و ۱۱۵رشته قنات این شهرستان، بیش از ۱۵۰رشته کاملا خشک شده و ۹۰درصد باقیمانده نیز با کاهش آبدهی بین ۵۰تا۸۰درصدی مواجه شده است. به گفته کشاورزان این شهرستان، کاشت زعفران دیگر مقرون به صرفه نیست. تانکرداران برای هر تانکر ۲۶تا ۲۸هزار لیتری آب، مبلغ ۱۰۰هزار تومان یا بیشتر مطالبه می‌کنند که توان پرداخت آن برای کشاورزان وجود ندارد. بدون‌یارانه، زعفران از محصولات کشاورزی گناباد حذف می‌شود.

در خراسان شمالی آبدهی حوضه آبریز اترک در سال زراعی گذشته 21درصد و نسبت به میانگین درازمدت 10ساله 54درصد کاهش یافته است. در حوضه آبریز کال‌شور نیز آبدهی رودخانه‌ها نسبت به سال زراعی گذشته 28درصد و نسبت به متوسط درازمدت 47درصد کاهش یافته است.

خشکسالی طی امسال و سال گذشته حدود 132میلیارد تومان به بخش کشاورزی استان خراسان جنوبی خسارت زده است. بیشترین خسارات وارده بر اثر خشکسالی به‌ترتیب مربوط به بخش‌های باغ‌ها، دام، آب و خاک و زراعت بوده است. عملیات خاک‌ورزی حفاظتی در سطح 2هزار و 200 هکتار، توزیع کودهای ریزمغذی و بیولوژیک در سطح 3هزار و 887هکتار و تهیه بذرهای مقاوم به خشکی از جمله اقدامات مقابله با خشکسالی در خراسان‌جنوبی بوده است.

پدیده خشکسالی باعث شده تا زنگ خطر پیشروی ریزگردها و گردو غبار در استان سمنان به‌صدا درآید.

کاهش 60درصدی بارندگی سال گذشته زنگ خطر خشکسالی را در اصفهان در سال آبی 90-89 نواخت اما هنوز گامی اساسی برای رفع مشکلات کشاورزی و حیات رودخانه‌های آن به‌ویژه زاینده‌رود برداشته نشده است. زاینده‌رود در 10سال آینده پاسخگوی نیازهای اصفهان نخواهد بود.

در لرستان خشکسالی‌ای که با ورود ریزگردهای عربی گره خورده، زمینه ساز خسارات فراوانی به بخش‌های مختلف این استان شده تا جایی که در سال‌جاری 75 میلیارد تومان به باغات لرستان خسارت وارد شد و تولید غلات در دلفان لرستان براثر سرما و خشکسالی 50درصد کاهش یافت. در واقع حدود 71هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی شهرستان دلفان در سال زراعی جاری به کشت دومحصول گندم و جو اختصاص داشت که 35هزار هکتار از این اراضی بر اثر سرما و خشکسالی از بین رفت؛ این در حالی است که فقط 10درصد از این اراضی زیر‌پوشش بیمه محصولات کشاورزی هستند.

کشاورزی آذربایجان شرقی بر شیوه دیم استوار است.کلیبر با بارش بیش از 386/4میلی‌متر جزو مناطق پربارش استان و نواحی تبریز، میانه، سراب، اهر و جلفا با بارش کمتر از 266/6میلی‌متر کم بارش‌ترین مناطق استان در سال زراعی جاری بودند. براساس این نقشه تنها نواحی‌ای از شمال شرقی و غربی استان (کلیبر، جلفا و مرند) بارش بیش از نرمال را در سال زراعی داشته‌اند و بقیه نواحی استان شرایط زیر نرمال را تجربه کرده و با کاهش بارش نسبت به بلندمدت مواجه شده‌اند.
به صورت میانگین 6/7درصد کاهش بارندگی در سال زراعی 90-89 نسبت به بلندمدت مشاهده می‌شود؛ یعنی بارندگی از 264/4 به 249‌میلی‌متر رسیده است. به هرحال این استان در برخی از مناطق به‌ویژه در مناطق جنوب‌شرقی و مرکزی با کاهش بارندگی روبه‌رو بو‌ده اما هنوز به خط قرمز نزدیک نشده است. البته کشاورزان شهرستان چاراویماق بیشترین آسیب را از خشکسالی در این استان دیده‌اند. خسارت وارده به این بخش 170 میلیارد ریال بوده است.

امسال در آذربایجان‌غربی خشک شدن دریاچه ارومیه در صدر خبرهای خشکسالی و پیامدهای منفی آن بر منطقه قرار داشت. وزیر نیرو 85درصد از علل به‌وجود آمدن مشکل در دریاچه ارومیه را مربوط به وقوع خشکسالی عنوان کرد. به گفته وی یک‌نکته در مورد حل معضل دریاچه ارومیه مربوط به استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیاست که در این زمینه باروری ابرها یکی از راهکارها تلقی می‌شود. نامجو می‌گوید ایران می‌تواند 50درصد از حجم آب این رودخانه را استفاده کند و با انتقال حوضه به حوضه آب، مشکل دریاچه ارومیه را با انتقال آب ارس به آن تا حدی حل کنیم. هم‌اکنون مطالعات مربوط به سدسازی در اطراف دریاچه متوقف شده است.

90میلیون مترمکعب آب زنجان با اجرای عملیات آبخیزداری کنترل شد.

آمارها نشان می‌دهد که مناطق جنوبی استان اردبیل در سال آبی 89-88 و 90-89 با کاهش شدید بارندگی روبه‌رو بوده‌اند. البته در سال آبی 88-87 کمبود بارندگی در مناطق مرکزی جبران شد اما هنوز هم خلخال در جنوب اردبیل به‌ویژه طی سال‌جاری جزو مناطقی است که با ضریب SPI نزدیک 0/5- با خشکسالی کم روبه‌رو هستند. البته مدیرکل بحران استان اردبیل می‌گوید: استان اردبیل جز 8 استان کشور است که امسال از خشکسالی بیشترین آسیب‌ها راخورده و حدود 100 میلیارد تومان خسارت دیده است. استان اردبیل در حال حاضر در پوشش بیمه محصولات کشاورزی رتبه سوم را دارد.

ذخیره دریاچه زریوار در شهرستان مریوان استان کردستان، نصف شده است. هیچ‌گونه برداشتی در هیچ شرایطی نباید از آب دریاچه صوت گیرد ولی هم‌اکنون به‌صورت غیرمجاز زیادی از آب دریاچه برداشت می‌شود.

بارندگی در استان همدان نسبت به سال گذشته 25درصد کاهش داشته و به‌همین دلیل، ‌30درصد از پوشش گیاهی مراتع استان خشک شده و از بین رفته است. به‌عبارتی میانگین بارندگی در این استان از 389میلی‌متر به 300میلی‌متر کاهش یافته است. شهرستان رزن، اسدآباد و کبودرآهنگ با کاهش 35درصدی میزان بارندگی امسال نسبت به سال گذشته، از مناطق خشک استان به شمار می‌روند. هزار هکتار از جنگل‌های دست‌کاشت استان با کمبود شدید آب مواجه و در معرض خشکیدگی است. پیش‌بینی می‌شود که خشکسالی امسال نیز در این استان ادامه یابد.

در استان البرز سطح منابع زیرزمینی به‌شدت کاهش یافته است. افزون بر خطر‌خشکسالی، آلودگی و گرم شدن هوا نیز تا چند سال آینده این استان را در برمی‌گیرد که زنگ خطری برای مردم ومسئولین است. پیش‌بینی می‌شود به‌دلیل گرمی هوا بارندگی از نوع برف به باران تبدیل ‌شود.

استان قزوین با حدود 2/24درصد افزایش بارش نسبت به میانگین درازمدت پرباران‌ترین استان در سال آبی 90-89 بوده است.

در استان فارس خشکسالی باعث کاهش 80درصدی میزان آب منابع سطحی و کاهش 30درصدی منابع آب‌ زیرزمینی شد. دریاچه کافتر وارد چهارمین سال خشکی 100درصدی شد ولی به‌دنبال بارش‌های زمستانی مقدار کمی آب در سایر دریاچه‌های خشک‌شده استان از جمله بختگان، مهارلو و پریشان جمع شد. به‌نظر می‌رسد توجه به ایجاد سد تنگ‌سرخ و سرعت بخشیدن به طرح‌های مصوب در خصوص بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی و همچنین تکمیل سد‌ها و آب‌بندهای مصوب، امری ضروری است.

ایستگاه زاهدان (استان سیستان و بلوچستان) با 55/4درصد افزایش بارندگی نسبت به میانگین درازمدت که طی آن بارندگی این ایستگاه نسبت به میانگین درازمدت بیش از 1/5 برابر شده است.بالاترین درصد خشکسالی مربوط به ایستگاه چابهار با 81/2درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین درازمدت است و طی این مدت، بارندگی این ایستگاه نسبت به میانگین درازمدت به بیش از یک پنجم کاهش یافته است.