نکته مهم دیگر در فرایند برنامه‌ریزی کنترل‌هایی است که برای اطمینان از اجرای هدفمند و به موقع برنامه‌های تنظیمی صورت می‌گیرد.
بدیهی است یکی از مسئولیت‌های مهم کنترل پروژه، هدایت مطلوب و بازنگری در فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده برای ارزیابی میزان پیشرفت مناسب کار و درصورت لزوم بازنگری و اصلاح برنامه‌های طراحی شده قبلی و روز آمد ساختن آنها است. نکته اصلی مورد بحث در این گفتار پیرامون برنامه‌های تدوین‌شده صنایع پتروشیمی در سند چشم‌انداز توسعه اقتصادی کشور است. حقیقت این است که به‌نظر می‌رسد با توجه به شرایط موجود پتروشیمی برنامه‌های این صنعت نیازمند بازنگری مجدد باشد.
به‌طور خلاصه برخی از اهداف پتروشیمی در سند چشم‌انداز که تا سال 1349 باید محقق شود عبارتند از: رسیدن به ارزش محصولات قابل فروش برابر 20 میلیارد دلار و حداقل 80 درصد مالکیت خصوصی در پتروشیمی با اجرای اصل 44. دستیابی به تولید حداقل 12میلیون تن تولید اتیلن. دستیابی به تولید حداقل 10میلیون تن محصولات پلیمری. دستیابی به تولید حداقل
5/8 میلیون تن اوره در سال. دستیابی به تولید حداقل 5/7 میلیون تن متانول. دستیابی به تولید حداقل 4میلیون تن آروماتیکBTX (بنزن، تولوئن، زایلین).
بر همین اساس خوراک‌های مورد نیاز برای رسیدن به چشم‌انداز عبارتند از: تأمین سالانه تا 10 میلیون تن اتان.تأمین روزانه 183 میلیون مترمکعب گاز طبیعی. تأمین روزانه 315 هزار بشکه مایعات گازی NLG. تأمین روزانه 400هزار بشکه میعانات گازی(CONDENSATE).
با برخورداری از این خوراک‌ها و انجام 50 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، تولید محصول نهایی پتروشیمی به 126 میلیون تن در سال و ارزش محصولات نهایی آن به 52میلیارد دلار در سال رسیده و سهم پتروشیمی از کل تولید خاورمیانه را به 34درصد می‌رساند.
اما چالش‌های موجود در مسیر توسعه پتروشیمی بازنگری در برنامه‌های چشم‌انداز و تنظیم مجدد آنها را ضروری نشان می‌دهد. مشکلاتی مانند نوسان‌های قیمت محصولات پتروشیمی، تاخیرهای موجود در اجرای پروژه‌ها، مشکلات مربوط به قیمت و خوراک دریافتی مجتمع‌های تولیدی و مخصوصا کمبود منابع فاینانس خارجی یا تأمین ارز مورد نیاز از صندوق ذخیره ارزی مواردی هستند که توسط مسئولین پتروشیمی عنوان شده و به‌نظر می‌رسد به آسانی قابل چشم‌پوشی نیستند.
وقتی مدیر تولید پتروشیمی کمبود خوراک دریافتی توسط واحدهای پتروشیمی را یکی از مهم‌ترین عوامل خالی ماندن بخشی از ظرفیت تولیدی مجتمع‌های این شرکت عنوان می‌کند. باید گفت شرکت گاز یا نمی‌تواند خوراک مورد نیاز پتروشیمی را تأمین کند و یا اینکه به‌دلیل مشکلاتی که در رابطه با وصول طلب خود بابت هزینه خوراک از پتروشیمی دارد مایل نیست با قیمت فعلی آن را تحویل این شرکت نماید. چرا که مدیرعامل شرکت گاز هم اخیرا در گفت‌وگو با رسانه‌ها به این نکته اشاره کرده بود که پتروشیمی‌ها دیگر منتظر سوخت ارزان نباشند.
یک راهکار پیشنهادی قابل اجرا برای بخشی از طرح‌های آینده پتروشیمی می‌تواند تجمیع مجموعه‌ای از آنها باشد که در یک منطقه قرار دارند. مناسب‌ترین مثال برای کار انجام شده در این رابطه طرح‌هایی است که در دو منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در بندرامام(ره) و عسلویه اجرا شده است. اجرای طرح‌های پتروشیمی در این دو منطقه از نظر هزینه تدارکات و انتقال تجهیزات، دسترسی به اسکله‌های واردات و صادرات، و از همه مهم‌تر امکانات دریافت خوراک و سرویس‌های جانبی مورد نیاز مجتمع‌ها شامل آب، برق و بخار بسیار اقتصادی‌تر از اجرای آنها در مناطق مختلف کشور بوده و در کل صرفه‌جویی زیادی برای پتروشیمی به همراه داشته است.
برنامه‌ریزی برای اجرای بسیاری از طرح‌های آتی پتروشیمی در مناطق مختلف و مخصوصا محروم کشور اگرچه با هدف بزرگ توسعه این مناطق، ایجاد اشتغال و فراهم آوردن امکان رشد صنایع پایین‌دست پتروشیمی در آن مناطق صورت گرفته است ولی مسئولین صنایع پتروشیمی می‌توانند با توجه به مشکلات مربوط به انتقال خوراک مورد نیاز این واحدها و سپس انتقال محصولات تولیدی به مبادی صادراتی، همچنین تأمین آب زیادی که این واحدها نیاز دارند، تعدادی از طرح‌های جدید را در یک منطقه خاص متمرکز نمایند.
طرح پتروشیمی کازرون با ظرفیت تولید سالانه 300 هزارتن پلی اتیلن و بوتن 1 و خوراک مورد نیاز آن سالانه 324 هزار تن اتیلن.
طرح پتروشیمی ممسنی با ظرفیت تولیدسالانه 300 هزارتن پلی اتیلن و نیاز سالانه 310 هزارتن اتیلن و بوتن 1 به‌عنوان خوراک.
طرح پتروشیمی دهدشت با ظرفیت تولید سالانه 300هزارتن پلی اتیلن و نیاز سالانه به 310 هزارتن اتیلن و بوتن 1 به‌عنوان خوراک.
طرح پتروشیمی بروجن با ظرفیت تولید سالانه 300هزارتن پلی اتیلن و نیاز سالانه 310 هزارتن اتیلن و بوتن 1 به‌عنوان خوراک مورد نیاز.
این طرح‌ها که از آنها تحت عنوان طرح‌های خط لوله مرکز یاد می‌شود به جز یک طرح در شهرستان‌های استان فارس واقع شده‌اند و اجرای جداگانه هر یک از آنها مشکلات زیادی برای عملیات اجرایی توسط پیمانکاران و مجریان طرح به همراه داشته از لحاظ داشتن توجیه اقتصادی در شرایط فعلی و امکان جذب مشارکت سرمایه‌گذاران نیز مقرون به صرفه نیست ولی اگر نمایندگان شهرهای محل اجرای طرح‌های پتروشیمی با توجه به الزامات و شرایط موجود بتوانند منطقه‌ای در استان فارس را برای تجمیع و اجرای طرح‌های فوق الذکر در کنار یکدیگر انتخاب کرده و انجام این مهم را از وزارت نفت خواستار شوند، از طرفی اگر مسئولین پتروشیمی نیز آمادگی لازم برای این اقدام را داشته باشند استان فارس قادر خواهد بود شاهد برخورداری از سومین منطقه ویژه اقتصادی کشور در بخش نفت و پتروشیمی باشد.
این طرح‌ها می‌توانند در منطقه تجمیع شده هم نام مصوب مربوط به شهر خود را داشته، درآمد و سود آن به شهرستان مبدا اختصاص داده شود. در این شرایط ارزش اقتصادی طرح‌های تجمیع شده بسیار افزایش یافته، هزینه‌های اجرایی آن کاهش می‌یابند و امکان جلب مشارکت سرمایه‌گذاران بیشتر خواهد شد.
شرایط امروز کشور نسبت به زمان اجرای این طرح‌ها متفاوت به‌نظر می‌رسد لذا بازنگری مطلوب در این بخش از طرح‌های پتروشیمی می‌تواند یکی از راهکارهای مدیریت بحران باشد.
مطالبی که رسانه‌های کشور از زبان مسئولین پتروشیمی، گزارش‌های مکتوب این شرکت و یا از زبان دیگر افراد منعکس می‌کنند هنوز هم به نوعی تبلیغ این موضوع است که پتروشیمی در پایان افق چشم‌انداز 20 ساله با رسیدن به 34درصد از سهم تولید منطقه خاورمیانه، عربستان را پشت سر گذاشته، مقام نخست را از آن خود خواهد کرد.
زمان اعلام شده برای پایان چشم‌انداز پتروشیمی ( ایران 1400) به‌زودی فرا می‌رسد و اگر پتروشیمی مرز میان برنامه‌های تدوین شده و آنچه در واقعیت در حال رخ دادن است را از یکدیگر جدا نکرده برای آن چاره‌ای نیندیشد باید از هم‌اکنون در پی توضیحاتی باشد که دلایل نرسیدن به این مقام را توجیه کند. همیشه برای مشکلات جدید راه‌حل‌های جدید و مناسبی وجود دارد یک راه حل پیشنهادی برای تعدادی از طرح‌های موجود در منطقه استان فارس مطالبی است که مورد اشاره قرار گرفت.
عبدالرسول دشتی
