* * *
مشهور است که نوجوانی دوران خواب‌های سنگین است، خواب‌های خرگوشی و عمیق! اما در نوجوانی بی‌خوابی هم سراغ آدم می‌آید. بیش‌ترِ ما تجربه‌اش کردیم.
* * *
آدم‌ها معمولاً حدود هفت، هشت ساعت در طول شبانه‌روز می‌خوابند. خواب طبیعی خوابی است که در تاریکی اتفاق بیفتد و بیداری‌اش در روشنایی باشد؛ خوابی که آدم وسطش بیدار نشود و صبح پس از برخاستن، بانشاط باشد.
* * *
بچه که بودم فکر می‌کردم، خورشید، شب‌ها می‌خوابد و ماه روزها. وقتی برای اولین‌بار ماه را در هوای روشن روز دیدم با خودم گفتم که چه‌طور ماه می‌تواند این‌همه بیدار بماند و هیچ‌وقت نخوابد!
* * *
تغییر و تحول زندگی در دنیای امروزی موجب شده ساعت خواب خیلی‌ها دیرتر شروع شود. این افراد حدود ساعت ۱۰ تا ۱۲ شب، تازه سرحال می‌شوند و تا صبح بیدار می‌مانند.
ساعت زیستی ما در بالای هیپوتالاموس مغزمان قرار دارد. کسانی که شب‌ها دیر می‌خوابند، این ساعت‌زیستی را طوری کوک می‌کنند که بتوانند شب‌ها بیدار بمانند و روز بخوابند.
البته برای نوجوانان بیش‌تر در تابستان‌ها، که مدرسه‌ها تعطیلند، این اتفاق می‌افتد. اما ورود به دنیای مجازی و استفاده از رایانه باعث شده بیش‌تر جوانان و نوجوانان شب‌ها بیدار بمانند و روزها بخوابند.
این اختلال «فاز خواب تأخیری» نام دارد که البته با بی‌خوابی تفاوت دارد.
* * *
مطالعات نشان داده که اضطراب، علت اصلی بی‌خوابی نوجوان‌ها و جوان‌هایی است که از نظر جسمی سالم‌اند.
اضطراب ساده و زودگذر پدیده‌ای است که خیلی از ما در زمان امتحانات مهم یا دیدارهای حساس تجربه کرده‌ایم و این اضطراب‌ها معمولاً باعث یک یا چند‌شب بی‌خوابی می‌شود.
* * *
ظاهراً کارشناسان در گوشه و کنار جهان، حداقل ۸۵ نوع اختلال خواب تعریف کرده‌اند که مهم‌ترین آن بی‌خوابی است.
می‌گویند حدود ۳۰ درصد مردم اختلال بی‌خوابی را تجربه می‌کنند که ۱۰ تا ۲۰ درصد آن‌ها در این زمینه مشکل جدی دارند و باید درمان شوند.
* * *
مطالعات روان‌شناسان نشان می‌دهد که افراد بی‌خواب، زمان زیادی را در رخت‌خواب می‌گذرانند. آن‌ها خیلی زود به رخت‌خواب می‌روند و خیلی دیر بیدار می‌شوند، چون خوب نخوابیده‌اند.
* * *
گوسفند شمردن از اولین راه‌هاست! اما بعد هی تعداد گوسفندان بیش‌تر می‌شود و گاهی شب تا صبح، به شمردن گله‌ی بی‌شمار گوسفندان می‌گذرد!
اما برای کنترل بی‌خوابی، راه‌های دیگری هم هست. این‌که سعی نکنیم به هر قیمتی که شده بخوابیم. خیلی زود هم به رخت‌خواب نرویم.
اگر در نیم‌ساعت اول بعد از به رخت‌خواب رفتن، خوابمان نبرد، بهتر است که از جایمان بلند شویم، از اتاق بیرون برویم، تلویزیون تماشا کنیم، کتاب بخوانیم، یک فعالیت آرامش‌بخش انجام دهیم و زمانی که احساس خواب‌آلودگی کردیم، به رخت‌خواب برویم. البته فراموش نکنیم که سراغ فعالیت‌های مهیج، چه فکری و چه ورزشی نرویم و یادمان باشد اینترنت از مهیج‌هاست!
البته نباید مدام با خودمان فکر کنیم که یک لحظه‌ی دیگر خوابم می‌برد، این فکر و خیال‌ها خودشان عامل بی‌خوابی‌اند!
* * *
حالا که از بی‌خوابی گفتیم، این را هم بگوییم که اختلال خواب دیگری هم وجود دارد که درست نقطه‌ی مقابل بی‌خوابی است.
این اختلال که منشأ مغزی دارد، پرخوابی است. گرچه این اختلال شیوع کم‌تری دارد، اما خیلی اهمیت دارد و نشانه‌اش حمله‌ی مقاومت‌ناپذیر خواب است.
* * *
حالا اگر به‌دلیل اضطراب یا هردلیل دیگری ما هم بی‌خواب شدیم، روز بعد دنبال فرصتی برای خوابیدن نگردیم. فقط سعی کنیم بیدار بمانیم. اگر هم خواستیم بخوابیم، ۲۰ دقیقه بیش‌تر نخوابیم تا شب از نظر روحی و جسمی آماده‌ی خوابیدن باشیم. اگر بی‌خوابیِ شب قبل را در روز جبران کنیم، دوباره شب که بشود بی‌خواب می‌شویم و فردا دنبال فرصتی برای خواب می‌گردیم و باز فردا شب بی‌خوابی و...
