شادروان علامه دهخدا از روزگار جواني كه با جنبش مشروطيت و حوادث پس از آن مقارن بود، مانند ديگر طبقات مردم، براي آزادي، پا در راه مبارزه با استعمار و استبداد نهاد و به‌خصوص در كار روزنامه نگاري با مقالات «چرند و پرند» با نام مستعار «دَخو» در روزنامۀ صوراسرافيل، در طنز نويسي به‌ويژه طنز سياسي راهي نو گشود و در روشن كردن اذهان عمومي نسبت بدانچه در ميهن مي‌گذشت، تأثيري بسزا داشت.
از اشعار و نوشته‌هاي دوران جواني او، حتي همان چرند و پرند، معلوم است كه دهخدا دانشمندي جامع، تيزبين و نكته سنج در كمال ذوق و لطافت بود. پس از آنكه طوفان حوادث كمي فروكش كرد و به‌خصوص پس از جنگ جهاني اول، دهخدا دريافت كه «مشرق بايد به هر نحو شده است با اسلحه تمدن جديد مسلح گردد» و ما «ناگزير بايد با سلاح وقت مسلح شويم» و آن «آموختن تمام علوم امروزي» است و اين هدف ميسر نخواهد شد «جز بدين كه اول لغات خود را بدانيم و اين كار، نوشتن لغتنامه» را لازم داشت و «اين بود كه من به فكر تدوين لغتنامه افتادم».
او نزديك به 40سال شبانه روز به‌كار تأليف لغتنامه پرداخت، به شيوه‌اي سخت و طاقت‌فرسا، يعني استخراج لغات و اصطلاحات از متون نظم و نثر فارسي و عربي و بدين گونه، دهخدا زبان فارسي را از لابه لاي گردوغباري هزار ساله در آورد و آنها را در گنجينه‌اي نو عرضه كرد. لغتنامه نويسي پيش از دهخدا سابقه‌اي بسيار كهن داشت اما دهخدا با جمع‌آوري شواهد از متون نظم و نثر قديم و جديد در واقع زبان فارسي را بازسازي كرد و بدين نحو لغتنامه او، در بردارنده سير تطور زبان و به‌ويژه لغات فارسي است.
اقداماتي از اين دست، آن هم تقريباً يك تنه، در هر كشوري بسيار دشوار و در حد محال است و در كشور ما، بسيار مشكل‌تر و روشن است كه او چه رنج عظيمي را بر خود هموار كرده است، اما به قول خودش: «هيچ‌چيز» ازجمله «نام و نان» او را به تحمل اين رنج عظيم وا نداشت «جز مظلوميت مشرق در مقابل ظالمين و ستمكاران مغربي».
درست است كه دهخدا در اواخر عمر همكاراني يافت، از همه مشهورتر دكتر محمد معين و دكتر سيدجعفر شهيدي و در واقع گروه همكاران، تأليف لغتنامه را سال‌ها پس از درگذشت او به پايان رساندند اما به هرحال دهخدا با پايه‌گذاري روشي علمي و نوين در لغتنامه نويسي و با فراهم‌آوردن هزاران هزار برگه حاوي لغات و اصطلاحات و شواهد و امثال، پايه‌گذار بناي بلندي شد كه اكنون همه آن را با نام لغتنامه دهخدا مي‌شناسند.
مرحوم استاد شهيدي كه در اواخر عمر دهخدا با او همكاري مي‌كرد، شهادت داده بود كه هرچند ممكن است شما من را خرافاتي بدانيد اما من اعتقاد دارم كه دهخدا تأليف لغتنامه را «قربة الي‌الله» آغاز كرد و به سبب همين نيت پاك بود كه تعدادي از دانشمندان وقت، خود را وقف تأليف و تكميل اين لغتنامه كردند. اكنون كه پس از گذشت ساليان بسيار، ارزش كار دهخدا براي زبان فارسي و فرهنگ ايران روشن‌تر شده است، بسيار بجاست كه خيابان يا ميداني را در‌شأن كار بزرگ او دست‌كم در تهران كه محل تولد و زندگي او و تاليف اين اثر عالمانه است و قزوين كه شهر آباء و اجدادي‌اش بوده به نشانه قدرداني و به ياد او نامگذاري كنيم.
- عضو شوراي اسلامي شهر تهران
نظر شما