این دو آلبوم از سوی نشر نقطعه تعریف به بازار موسیقی راه یافت. آلبوم نخست اواخر خرداد و آلبوم دوم دو سال قبل منتشر شد.
در این نشست که از ساعت 30/16 در سالن اجتماعات مجموعه شهر کتاب خیابان قائم مقام فراهانی آغاز شد مهران مهر نیا به عنوان منتقد و سید ابوالحسن مختاباد به عنوان کارشناس مجری و دبیر سلسله‌نشست‌های نقد و بررسی موسیقی شهر کتاب، میزبانی حمید متبسم را بر عهده گرفتند تا به نقد دو اثر این آهنگساز بپردازند.
در ابتدای این نشست مختاباد ضمن خوش آمد گویی به حاضران در سالن، به ارائه توضیحاتی درباره این جلسه پرداخت و گفت: طبق اعلام قبلی قرار بود در این جلسه میزبان حسین علیزاده باشیم تا به نقد آلبوم ها و کنسرت های سال های اخیر او بپردازیم؛ منتهی از آنجا که آقای متبسم ساکن ایران نیست و کمتر شاهد حضور او در کشورمان هستیم این فرصت را غنیمت دانستیم و ضمن هماهنگی که با استاد علیزاده شد این جلسه را به نقد دو آلبوم آخر متبسم اختصاص دادیم.
مجری برنامه در ادامه افزود: آلبوم"پنجره ای به سوی آفتاب" شامل سه نوازی حمید متبسم به همراه کمانچه امامیار حسن اف و سازها کوبه ای پژمان حدادی است که البته ما باید در نشستی جدا به نقش سازهای کوبه‌ای ،به ویژه در گروه دستان و کارهای آقای حدادی بپردازیم. آلبوم"به نام گل سرخ" نیز عنوان آلبوم دیگری از این آهنگساز است که چندی قبل کنسرتی از آن در تهران به روی صحنه رفت.
مختاباد همچنین به شرح مختصری در مورد حمید متبسم و زندگی هنری او پرداخت و تصریح کرد: متبسم متولد 1337 است و آموزش های اولیه خود را در زمینه تار نزذ پدر خود آغاز کرد. این آموزش ها تا دوران نوجوانی ادامه داشت. او سپس راهی هنرستان موسیقی شد تا از آموزش های استادانی چون صالحی، زید الله طلوعی، محمدرضا لطفی و حسین علیزاده استفاده کند. بعدها پس از دوره هنرستان در گروه های چاووش و عارف نیز به همکاری پرداخت.
وی با اشاره به بخش های دیگری از زندگی متبسم گفت: او سپس گروه دستان را به همراه برخی از دوستان خود پایه گذاری کرد و همچنان که بعدها شاهد بودیم متبسم و دوستانش به خارج از ایران عزیمت کردند تا همچنان دغدغه های خودشان را در حوزه موسیقی ایرانی در فضایی دیگر تجربه کنند. از 6 - 7 سال قبل نیز در داخل کشور ارتباط هایی با خوانندگانی چون همایون شجریان و سالار عقیلی بر قرار کردند. این در حالی بوده که در برنامه های خارج از کشور نیز با پریسا و سیما بینا همکاری کرده اند.
مجری این برنامه در ادامه تاکید کرد: متبسم فعالیت هایی نیز در قالب پروژه سیمرغ با همراهی ارکستر سیمرغ ظرف یک سال گذشته آغاز کرده است. کنسرتی را هم در این زمینه از گروه یاد شده در ورزشگاه انقلاب شاهد بودیم. این در حالی است که 14 تا 17 تیر ماه امسال نیز اجرایی در همین رابطه در تالار وحدت یکبار دیگر به سرپرستی حمید متبسم به روی صحنه خواهد رفت.
مختاباد همچنین در مورد مهران مهرنیا منتقد برنامه گفت: مهرنیا نیز که متولد 1348 است در زمینه تار و سه تار از شاگردان محمد رضا لطفی محسوب می شود و تجربه شاگردی نزد اساتید دیگری را هم در کارنامه اش دارد. او چند آلبوم تا کنون منتشر کرده که تعدادی از آنها با همکاری سالار عقیلی بوده است. سابقه آشنایی من با مهرنیا به فعالیت های مطبوعاتی مان باز می گردد و باید تاکید کنم که از دوستان دست به قلم و خوش ذوق ما محسوب می شود که سال ها قبل در مجله گل آقا نیز مطالبی را منتشر می کرد.
شعر نو پیام نو و حرکت نو دارد
در ادامه برنامه قطعه نیشابورک از آلبوم"پنجره ای به سوی آفتاب" که بخشی از آن پیش از آغاز رسمی جلسه پخش شده بود برای حاضران پخش شد و پس از آن حمید متبسم ضمن تشکر از برگزاری چنین نشستی گفت:
من از کودکی به دلیل ارتباط عمیق خانواده ام با اشعار بزرگان، به طور مستمر گوشم مدام در معرض شنیدن آثار بزرگان بوده است. به خصوص که برادر بزرگترم شعر می گفت و اشعارش در مجله فردوسی چاپ می شد و به واسطه او ارتباط عمیقی با شعر پیدا کردم.
این آهنگساز در ادامه افزود: از همان دوران دوست داشتم کارهایی روی آثار شعر نو فارسی بسازم و این حس را در مورد اشعار فردوسی بزرگ نیز در خودم احساس می‌کردم. این حس تا سال های اخیر که مجال این کار به وجود آمد با من بوده است. شعر نو ، پیام نو و حرکت نو دارد؛ به همین دلیل در آلبوم"به نام گلسرخ" که بر اساس شعر نو ساخته شده از تکنیک و باطنی متفاوت با سایر آثارم در آن بهره گرفته ام. همچنین در زمینه استفاده از ابزار موسیقی ایرانی نیز این تفاوت دیده می شود و چنان که می بینید از ساز هندی نیز در کار بهره گرفته‌ام. در واقع آنچه در آلبوم "به نام گلسرخ" اتفاق افتاده مبتنی بر شعر محمدرضا شفیعی کدکنی بوده است.
وی همچنین تاکید کرد:
در مورد آلبوم"پنجره‌ای به سوی آفتاب" نیز همانطور که اشاره شد شامل سه‌نوازی من، امامیار حسن اف و پژمان حدادی است. این کار به صورت تجربی و در همنوایی با فرهنگ های دیگر به وجود آمده است. ابتدا پژمان حدادی با امامیار حسن‌اف که مدتی از سکونت او در امریکا می‌گذشت اتفاق افتاد و به واسطه حدادی، من نیز با حسن‌اف آشنا شدم تا زمینه همکاری‌هایمان فراهم شود.
متبسم افزود:
ابتدا ما کنسرت هایی را در امریکا و اروپا داشتیم و سپس به ایران آمدیم و در تالار وحدت این برنامه را اجرا کردیم. در نهایت نیز پس از پخته تر شدن این کار، آن را به صورت زنده که البته بداهه نیز در آن وجود داشت در استودیو ضبط کردیم. آنچه در این آلبوم می شنوید نتیجه چنین تلاشی است.
آثار متبسم مخاطب گسترده ندارد
در ادامه برنامه مهران مهرنیا نیز ضمن تشکر از برگزاری سلسه نشست های نقد موسیقی شهر کتاب گفت: به چند دلیل نقد آثار حمید متبسم را دوست دارم؛ اول اینکه هر دوی ما به نوعی بر آمده از مکتب موسیقی کلاسیک ایرانی هستیم و پیوند و پیوستگی مکتبی داریم و این باعث می‌شود تا حداقل حرف های یکدیگر را بهتر بفهمیم.
این منتقد در ادامه افزود: نکته دوم در این رابطه این است که انتشار آثار"بامداد" و "بوی نوروز" توسط حمید متبسم و دوستانش برای امثال من در اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 اتفاق بسیار خوش‌آیندی بود که جنس دیگری از موسیقی ایرانی را با سنوریته و رنگ و بویی متفاوت می‌شنیدیم. شکل گیری دستان در آن سال ها باعث شد تا من به شخصه پیگیر روند حرکتی حمید متبسم شوم.
وی همچنین تصریح کرد: متبسم و گروه دستان در روند کاریشان فراز و فرودهایی داشتند؛ اما به مرور این روند ما را با پدیده ای مواجه کرد که نتیجه‌اش در آثار متبسم، روشنفکرزدگی بود و در آلبوم"به نام گل سرخ" این اتفاق را شاهد هستیم. من بر روی این موضوع تاکید دارم که متاسفانه آثار حمید متبسم در بستر جامعه ایرانی مخاطب گسترده ندارد و باید دید چرا این آثار شنیده نمی‌شود؟ چنانکه سی‌دی‌های این کار هم فروشی‌نداشت.
در میانه صحبت مجری برنامه از متبسم گفت که آیا آماری از فروش آلبوم به‌نام گل سرخ دارید که متبسم گفت: اتفاقا این آلبوم جزو آثار پرفروش بود و تهیه‌کننده این کار هم اذعان داشت که کار تا به امروز خوب فروخته است.
سپس مهرنیا در بخش دیگری از صحبت هایش گفت: آقای متبسم در یکی از مصاحبه هایش گفته آلبوم"به نام گل سرخ" در حوزه موسیقی سنتی ایرانی نیست. ما به راحتی می توانیم بفهمیم که این آلبوم در حوزه موسیقی سنتی نیست؛ اما سئوال اینجا است و من دوست دارم بدانم در تقسیم بندی ها این آلبوم در کدام ژانر قرار می گیرد؟
متبسم در پاسخ به مسائل مطرح شده از سوی منتقد برنامه گفت: ما اگر تعریف و توضیح روشنی برای عناوینی مانند موسیقی کلاسیک و سنتی و سایر گونه ها داشته باشیم می توانیم روی آنها بحث کنیم؛ اما متاسفانه تعریفی به روشنی آنچه در غرب وجود دارد در ایران وجود ندارد. در "به نام گل سرخ"نیز از فضای چهارگاه و گوشه‌های آن مانند منصوری استفاده شده؛ همچنین از فضای همایون و به خصوص گوشه بیداد بهره گرفته شده است اما روند حرکتی آن حرکتی بر اساس ساختار موسیقی سنتی ایرانی نیست.
این آهنگساز همچنین افزود: نکته دیگر اینکه ارزش گذاری یک اثر به میزان فروش سی دی های آن در میان مردم نیست. کما اینکه شاهد هستیم آلبوم هایی در همین جامعه خودمان تولید می شود و فروش بسیار بالایی دارد منتهی من و آقای مهرنیا آنها را گوش نمی دهیم. ضمن آنکه فاصله‌گیری از زمانه منحصر به دوره ما نبود، آدمی مثل درویش‌خان هم وقتی سفری رفت به فرنگ در برگشت تحت تاثیر کآرهای‌آن زمان فرنگی‌ها قطعه پولکا را اجرا کرد که در زمان خودش مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
وی همچنین تاکید کرد: یا میرزا حسین قلی پس از سفرش به فرنگ قطعه ای با عنوان"رومی" متاثر از فضای موسیقی‌هایی مانند موسیقی بالکان می‌نویسد و در زمان خودش مورد توجه قرار نمی‌گیرد اما امروز ما آن را گوش می‌دهیم و جزو موسیقی آن دوره نیز تلقی می شود. پس لزوما توجه عمومی دلیل ارزش گذاری نمی‌شود.
تکلیف مخاطب اروپایی مشخص است
مهرنیا در بخش دیگری از این برنامه با اشاره به گفته‌های متبسم تصریح کرد: در مورد قطعه"پولکا" که آقای متبسم به آن اشاره کردند باید بگویم این قطعه همانطور که در زمان خودش شنیده نمی‌شد امروز نیز شنیدنی نیست و این موضوع جای سئوال دارد.
این منتقد همچنین گفت: مطلب دیگر اینکه وقتی مخاطب اروپایی بلیت یک کنسرت را می‌خرد می‌داند چه موسیقی می‌خواهد بشنود؛ اما در ایران این موضوع مشخص نیست و در کنسرت اخیر دستان که بخشی از آن به اجرای آلبوم"به نام گل سرخ" اختصاص داشت هم اینگونه بوده است. به نظر می‌رسد در روند حرکتی شما، کارهای‌تان به سمت کارهای بسیار نو و مجازی پیش می‌رود که بستر جامعه نمی‌تواند با آنها ارتباط بگیرد.
وی در ادامه افزود: درست است که در شعر نو پیام نو وجود دارد؛ اما تجربه آمیزش موسیقی ایرانی با شعر نو نشان داده است که تجربه موفقیت آمیزی از دل این آمیزش بیرون نمی‌آید. آقای متبسم در آثارش بر روی اجتماعی بودن تاکید دارد اما من چنین کاری را اجتماعی نمی‌دانم. ببینید ملک الشعرای بهار با کلام ساده"مرغ سحر ناله سرکن" به یک موضوع اجتماعی می پردازد؛ این بدان معنی نیست که نمی توانسته از کلمات پیچیده استفاده کند.
مهرنیا تصریح کرد: وقتی کلام پیچیده می شود نتیجه آن است که سطح کار را آنقدر بالا می برید که جامعه آن را نمی شنود. در نقطه مقابل نیز عده ای با استفاده از الگویی که ملودی را مقدم بر شعر می داند با انجام کارهایی به مراتب سخیف تر مخاطب میلیونی پیدا می کنند.
آلبوم گل سرخ پرفروش بوده است
متبسم در واکنش به انتقادات مهرنیا گفت: آلبوم"به نام گل سرخ" طبق گفته ناشر آن یکی از پر فروش ترین سی دی ها بوده و مخاطب خودش را داشته است. اما مطلب دیگر اینکه من همچنان می گویم که به موسیقی اجتماعی اعتقاد دارم؛ اما به موسیقی مردم پسند اعتقادی ندارم. به اعتقاد من هر اثر ابتدا باید حداقل خود صاحب اثر را راضی کند. درک کلمات در آلبوم"به نام گل سرخ" بسیار راحت‌تر از درک کلمات مرغ سحر است؛ چرا که معتقدم تلفیق شعر و موسیقی در این اثر درست تر اتفاق افتاده است. شاید اگر من بر روی مرغ سحر قرار بود موسیقی بسازم از ماهور استفاده نمی کردم؛ چرا که بین کلمه ناله و دستگاه ماهور سنخیتی نمی‌بینم و به جای آن فضای کار همایون را برای این شعر بیشتر می‌پسندیدم.
کمبود مخاطب باعث نمی‌شود که جا بزنم
این موسیقیدان در ادامه افزود: من معتقدم آهنگساز ابتدا شعر را به خوبی درک کند تا درون او جوششی به وجود بیاید و ملودی را خلق کند. ببینید در شعر فردوسی نیز زبان فارسی سلیسی جاری است که من بسیاری از مواقع آن را نمی فهمم؛ آیا این اشکال از من است یا از فردوسی؟ من نه تنها از کم بودن تعداد مخاطبانم واهمه ندارم بلکه جا هم نخواهم زد. اگر موسیقی ساختار درست خودش را داشته باشد باعث تحول و اثر گذاری مثبت در مخاطب نیز خواهد شد.
مهران مهرنیا در ادامه این بحث گفت: شفیعی کدکنی در مقدمه کتاب موسیقی شعر، تعریفی از هنر در دوره های مختلف می‌دهد که جالب است. او می گوید وقتی جامعه به سمت مدنیت می رود هر کس می تواند حرف خودش را بزند و در چنین شرایطی شعر سعدی و حافظ متولد می‌شود. وقتی روابط غیر مدنی می شود آن وقت می گویند"من می‌گویم و تو می‌شنوی- من می فهمم و تو نمی‌فهمی".
این منتقد افزود: من در جنوب شهر زندگی می‌کنم و می ینم که از هر هزار نفر شاید 50 نفر هم حمید متبسم را نمی‌شناسند. اما فلان آقا که آلبوم های موسیقی عرفان خالتوری منتشر می‌کند بین همه این آدم‌ها شناخته شده است. من نمی‌گویم که باید موسیقی‌مان را دم دستی کنیم. بلکه معتقدم با توجه به بازخوردمان باید در المان‌هایی که به کار می‌بریم تجدید نظر کنیم. به گمانم به دلیل انفصالی که بین شما و بدنه جامعه اتفاق افتاده شما به این سمت سوق داده می شوید.
وی تصریح کرد: آقای متبسم تاکید دارد که اولویت با شعر است و حتما باید تحت تاثیر شعری قرار بگیرد تا بر پایه آن اثر با کلام بسازد. من بر عکس آقای متبسم اعتقاد دارم اولویت با ملودی است و اگر ملودی جذاب باشد و مخاطب آن را بشنود شعر را نیز خواهد شنید. اگر آقای متبسم بر تقدم شعر نسبت به ملودی اعتقاد داشت و همچنین اعتقاد داشت که مخاطب اگر شعر را بفهمد موسیقی را نیز گوش می دهد آن وقت دیگر نیازی نداشت حتما با خوانندگان مشهوری مانند همایون شجریان یا سالار عقیلی کار کند.
ایرادی در همکاری با خوانندگان مشهور نیست
پیش از سخنان حمید متبسم؛ مختاباد درباره استفاده از خواننده گفت، خواننده نقش یک رسانه را در کار موسیقی ایفا می‌کند و باعث می‌شود تا پیام موسیقی بهتر و افزونتر به مخاطبان برسد،به همین دلیل اگر خواننده‌ای معروف تر‌باشد ، پیام آن موسیقی گوش‌های بیشتری را به خود جلب و جذب می‌کند.
حمید متبسم نیز در پاسخ به منتقد برنامه گفت: من نیز با جامعه ایرانی در ارتباط هستم؛ شاید ارتباطم به این شکل نباشد که هر روز از فروشگاه های داخل کشور خرید کنم اما به گونه ای هم نیست که ارتباطم با این جامعه قطع باشد. از این رو گمان می کنم به نسبت خودم این جامعه را می شناسم و هنری را هم منتشر می کنم که هنری اجتماعی است.
وی افزود: من خواننده های جوان و گمنام را نمی شناسم و نمی توانم شهر به شهر برای شناسایی آنها بروم. از طرفی وقتی خواننده ای، هم صدای خوبی دارد و هم مشهور است فکر نمی کنم ایرادی داشته باشد از او استفاده شود. ضمن اینکه اگر من با یک خواننده گمنام کار کنم کسی در ایران حاضر نمی شود آن اثر را منتشر کند و این دیگر تقصیر من نیست.
این آهنگساز همچنین تاکید کرد: ببینید شعر فردوسی پیچیده است؛ اما شعر فردوسی با همین پیچیدگی باعث افتخار و غرور ملی ما است. اگر تلاش نکنیم چنین اشعاری را بفهمیم آنقدر دایره واژگان مان کم می شود که مجبوریم مدام از تعداد محدود و اندکی واژه برای بیان مقاصدمان استفاده کنیم. کسی سکندری می خورد که راه برود؛ و الا اگر قرار باشد بنشینیم و دست روی دست بگذاریم هرگز آزمون و خطا و دست آوردی نیز نخواهیم داشت.
مهرنیا نیز افزود: در جامعه ما پدیده ها بی دلیل به وجود نمی آید؛ یعنی اگر موسیقی ایرانی می توانست شعر فردوسی را تصویر کند هرگز نقالی و پرده خوانی به وجود نمی آمد. اشعار شاعرانی را که معنوی پرداز هستند با یکی دو ساز به همراه آواز می توان روایت کرد. اما شعر فردوسی اینگونه نیست؛ اشعار فردوسی اشعاری بیرونی به همراه صحنه هایی جاندار هستند. چنین شعری را چگونه می بایست تصویر کرد؟
این منتقد تاکید کرد: وقتی ویوالدی می خواهد"چهار فصل" را تصویر کند از یک ارکستر بزرگ استفاده می کند. چرا که با چنین ابزاری می توان چهار فصل را تصویر کرد. برای شعر فردوسی و یا شعر نو نیز می بایست به دنبال ابزار مناسب بود.
بخش پایانی نهمین نشست نقد و بررسی موسیقی شهر کتاب به پرسش و پاسخ اختصاص داشت که در آن مخاطبان به طرح سوالاتی درباره دیدگاه‌های منتقد و نیز آهنگساز پرداختند.
از جمله این سوالات انتقاد از مهرنیا بود که چرا خودشان به آقای لطفی و کارهایشان ایراد نمی‌گیرند که خواننده نیستند اما بسیاری از کارها را خودشان می‌خوانند و منتشر می‌کنند که مهرنیا گفت به رغم تمامی احترامی که برای استادم لطفی قائلم ، کارهایی را که ایشان می‌خوانند را نمی‌پسندم.
مخاطبی هم از مجری برنامه انتقاد کرد که چرا در ابتدای صحبت از حمید متبسم به عنوان ستون اصلی گروه دستان یاد کرد که مجری گفت: این برداشت من بود و نه برداشت گروه دستان و یا آقای متبسم که باید از این بابت تصحیح شود ،اگر چه برداشت من سرجایش هست.