به گزارش همشهری‌آنلاین منتقد این نشست،کیاوش صاحب‌نسق آهنگساز و مدرس آهنگسازی بود که در حضور هوشنگ کامکار به نقدو بررسی این کار پرداخت.
پیش از شروع سخنان آقای کامکار ،سیدابوالحسن مختاباد کارشناس مجری برنامه ضمن انتقاد از وضعیت موجود جامعه موسیقی و بی‌انگیزگی و رخوت و رکود حاکم بر آن گفت: در صحبت‌هایی که با آقای کامکار داشتیم ایشان هم تاکید داشتند که متاسفانه به نظر می رسد جامعه موسیقی ما دچارنوعی رخوت شده و هیچ واکنشی نسبت به آثار جدی مانند آلبوم«پوئم سمفونی خرمشهر و حلبچه» از خود نشان نمی‌دهد. که مصداق بارز این مطلب نیز حضور کم رنگ اهالی موسیقی در چنین جلسه نقدی است. متاسفانه با وجود اطلاع رسانی‌هایی که صورت گرفته نه تنها فعالان عرصه موسیقی که دانشجویان موسیقی نیز البته به استثنای تعداد معدودی جایشان در این جلسه خالی است.
مختاباد در مورد این اثر هوشنگ کامکار نیز گفت: آلبوم«پوئم سمفونی خرمشهر و حلبچه» با سرمایه گذاری بانک گردشگری تولید شده است. در واقع برای اولین بار است که یک نهاد اقتصادی روی یک اثر موسیقی جدی سرمایه گذاری کرده و امیدواریم این حرکت آغازی برای اینگونه حمایت های مالی از آثار جدی در تمامی ژانرهای موسیقی باشد.
مهمترین جا همین نشست‌های نقد و بررسی موسیقی است
سپس پوئم سمفونی خرمشهر برای حاضران در نشست پخش شد و هوشنگ کامکار در ادامه گفت: من نیز به عنوان مقدمه برنامه باید از برگزار کنندگان چنین نشست هایی تشکر کنم و بگویم مهمترین جایی که می‌بایست در مورد آثار جدی صحبت شود چنین جلسات است؛ اما متاسفانه جای همه دوستان و اهالی موسیقی در این برنامه خالی است.
این آهنگساز همچنین ضمن گلایه از فقدان نقدهای جدی درعرصه مطبوعات نیز تصریح کرد: متاسفانه در عرصه مطبوعات نقد جدی بر آثار تولید شده یا کنسرت هایی که برگزار می‌شود را شاهد نیستیم. دوستان مطبوعاتی تنها به گزارش اتفاقات می‌پردازند و و در نهایت می‌گویند که صدای برنامه اشکال داشت و یا کنسرت دیر شروع شد. این در حالی است که دوستان ما کنسرت هایشان را با ایرادهای بسیار زیادی برگزار می‌کنند که می‌بایست نقد شوند.
پنج دقیقه نخست می‌تواند قطعه‌ای مستقل هم باشد
در بخش دیگری از این نشست کیاوش صاحب نسق به عنوان منتقد برنامه گفت: آقای کامکار در طول سال های گذشته مسیری را در آهنگسازی طی کرده که نسل ما به طور مشخص آغاز آن را با آلبوم«در گلستانه» با صدای شهرام ناظری به یاد می آورد. از آن زمان تا به امروز آثار متفاوتی را از این آهنگساز شاهد بوده ایم که آخرین آنها همین پوئم سمفونی خرمشهر و حلبچه محسوب می شود.
این منتقد افزود: دشوارترین مسئله‌ای که به طور مشخص در طرح موضوع پوئم سمفونی خرمشهر برای آهنگساز اثر پیش آمده است مسلما روایت توام حماسه فتح خرمشهر همراه با مرثیه «نبود یاران سفر کرده» است. بیان این تضاد در آهنگسازی کار آهنگساز را بسیار دشوار میکند.
وی ادامه داد: برداشت من این است که پوئم سمفونی خرمشهر با خلوص نیت خاصی ساخته شده است؛ به این معنا که مثل برخی کارهای سفارشی نیست که بخواهیم بگوییم هنرمند و سازنده آن تنها بر اساس یک وظیفه و در مقابل دریافت مبلغی کاری انجام داده است یا اینکه اثری را از کشوی آثارش با نام دیگری عرضه کند. به همین دلیل زمانی که برای نقد این آلبوم تماس گرفتند باید آن را می‌شنیدم تا می‌توانستم پاسخ قطعی برای حضور در نقد آن بدهم. وقتی همان ۵ دقیقه اول کار را شنیدم تماس گرفتم و گفتم حتما برای صحبت کردن درباره این اثر خواهم آمد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: در واقع این قطعه بسیار صریح و مستقیم در مورد خرمشهر صحبت میکند. پوئم سمفونی خرمشهر طرح غم را برای مخاطب فراهم نمی‌کند؛ بلکه از طریق تداعی یک سری خاطرات موسیقایی، ما را یک راست روی نوحه‌ای فرود می‌آورد که با خاطرات ما از حماسه خرمشهر عجین شده است. چنین مسیری شاید اول من را نگران می‌کرد که آیا می‌شود به درستی از این گذر سربلند بیرون آمد یا نه؟
کیاوش صاحب‌نسق همچنین گفت: استفاده از موسیقی دستگاهی - محلی در کنار ساختاری از موسیقی کلاسیک باعث به وجود آمدن دوگانگی از انگاره های مختلف موسیقایی در این اثر شده که می‌توانیم آنها را بشنویم .
وی در ادامه افزود: لازم است اینجا به فضای همایون، شوشتری و اصفهان که در ۵ دقیقه ابتدایی این اثر مانند یک مقدمه به صورت بسیار درخشانی نوشته شده اشاره کنم و معتقدم که می‌شود آن را مانند یک اثر مستقل نیز بررسی کرد. به همین دلیل یکی از پرسش‌هایم از آقای کامکار این است که آیا چنین فضای دستگاهی فکر شده و از قبل و با تامل چیده شده بود؟
این آهنگساز همچنین افزود: زمانی که به اجرای اشعار در این اثر می‌رسیم و می‌شنویم که مردان و زنانی می‌خوانند«ای شهر دلیرانت کو» این فضا با ساز«نی» آغاز می‌شود و بلافاصله ما را به سمت بازخوانی روایتی از یک اتفاق می‌برد تا جایی که این شعر را در ذهن تداعی میکند که«بشنو از نی چون حکایت میکند/ از جدایی‌ها شکایت میکند.» یعنی آهنگساز خواسته با بهره‌گیری از ساز نی نوعی روایتگری را هم در ذات کارش بگنجاند.
این استاد دانشگاه در مورد سایر موارد ساختاری این پوئم سمفونی ادامه داد: ضربه های متعدد و متضادی که در ادامه اثر می‌شنویم بلافاصله تصاویر منقطع و متضادی را از فضای خرمشهر پیش روی ما ردیف میکند. در برش نهایی نیز با همان تضادی که در کلیت اثر مشاهده می‌شود شیرینی نهایی پیروزی، ما را به یاد تلخی از دست دادن یاران می‌اندازد.
در ادامه صاحب نسق به طرح این سئوال از هوشنگ کامکار پرداخت که: نحوه به کارگیری صدای سازها به خصوص سازهای بادی چوبی که خوشه‌های صوتی‌ای را برای ایجاد تضاد می‌نوازند و سایر نکات فنی، این انگاره را در ذهن ایجاد میکند که نوحه خوانده شده در مرکزیت پوئم سمفونی با این عوامل در تقابل قرار میگیرد و رفت و برگشتی بین این عوامل ظاهرا پر تضاد وجود دارد. تصویر ذهنی و قصد شما آیا واقعا همین بوده است؟
هسته اصلی کار روی نوحه‌ای قدیمی قرار دارد
هوشنگ کامکار در پاسخ به این سئوال منتقد برنامه گفت: همانطور که گفتید هسته اصلی این کار بر روی نوحه‌ای که ریشه در موسیقی محلی بوشهری دارد است. این نوحه را برای اولین بار استاد بخشو اجرا کرده و بعدها در زمان جنگ، از ملودی آن با شعر دیگری استفاده شد که به«ممد نبودی ببینی» مشهور شده است.
وی در ادامه افزود: منتهی من نمونه اصلی این نوحه را بر روی آواز استفاده کرده‌ام. تم این نوحه در پوئم سمفونی خرمشهر شکسته شده و در بخش‌هایی از کار توسط ارکستر و سازهای مختلف اجرا شده است. در واقع با این تضاد سعی کرده ام تضاد غم و اندوه و زجر و شجاعت مردم خرمشهر را تصویر کنم.
این آهنگساز تصریح کرد: ساخت موسیقی فیلم«پل آزادی» من را بیشتر از آنچه می دانستم با فاجعه خرمشهر آشنا کرد و تاثیر عمیقی بر روی من گذاشت؛ به گونه ای که در همان دوران تصمیم به ساخت اثری در این رابطه گرفتم و متاسفانه بنا به دلایل متعدد ساخت اثری درباره خرمشهر تا زمان ساخت این پوئم سمفونی به تاخیر افتاد.
این موسیقیدان ادامه داد: من این اثر را به سفارش کسی ننوشته ام. حتی تصمیم داشتم اگر نتوانم این کار را با شکل و شمایل مرسوم تولید و عرضه کنم حتما آن را بر روی فضای مجازی اینترنتی و از طریق شبکه های اجتماعی منتشر می‌کنم.
کامکار در مورد نحوه شکل گرفتن حمایت مالی از این اثر گفت: روزی ماجرای آروزی انتشار چنین اثری را که برای قهرمانان خرمشهر و فاجعه حلبچه در ذهن داشتم برای یکی از دوستان تعریف می کردم. از قضا این فرد در بانک گردشگری سمتی داشت و گفت که ظاهرا در این بانک بودجه ای برای حمایت از چنین فعالیت های فرهنگی وجود دارد و با پیشنهاد خود او این اتفاق به سر انجام رسید.
وی همچنین افزود: توجه مدیران یک بانک به تولید اثری موسیقایی برایم بسیار جالب بود به خصوص که در برخی موارد حتی سر ضبط نیز حاضر می‌شدند.
این آهنگساز تصریح کرد: من در طول چند سال اخیر ۵ آلبوم را با هزینه ای بالغ بر ۲۰۰ میلیون تومان منتشر کرده ام. اما به دلیل کپی غیر قانونی این آثار در سایت‌های اینترنتی، ناشران تنها حدود ۴ میلیون تومان که را به من پرداخت کرده اند. اگر مردم هم به این رویه ادامه دهند و به کپی اینترنتی غیر مجاز آثار موسیقی بپردازند شاید در آینده دیگر شاهد تولید آثار جدی نباشیم.
وی ادامه داد: من هرگز دست به ساخت آثار سفارشی نزده ام و حتی در آن سال های دهه ۶۰ نیز قطعه«کجائید ای شهیدان خدایی» را با هزینه‌های شخصی و با فروش سکه‌های اهدایی عروسی ام ساختم و ضبط کردم که متاسفانه مسئولان صدا و سیما امروز این اثر را به نام خودشان پخش می کنند.
آهنگساز«کجائید ای شهیدان خدایی» گفت: من هرگز امتیاز این اثر را واگذار نکرده‌ام؛ فقط دو بار از طرف ارشاد برای اجرای زنده آن از من اجازه خواستند که گفتم ایرادی ندارد. اما هم در صدا و سیما و هم در رادیو به هر شکلی که بخواهند و بدون هیچ گونه اجازه ای آن را به نام خودشان پخش می کنند. همچنین در قبال تمام سال هایی که این اثر پخش شده هرگز حق و حقوقی پرداخت نشده است.
هوشنگ کامکار همچنین افزود: درست است که من هرگز کار سفارشی نساخته ام اما اعتقاد دارم آنها که آثار سفارشی می سازند نیز چاره دیگری ندارند؛ چرا که امروز آنقدر شرایط تولید سخت شده که نمی توان انتظار بازگشت مالی هزینه های انجام شده را نیز داشت.
این موسیقیدان ادامه داد: من نمی‌گویم کسی آثار سفارشی نسازد؛ بسیاری از بزرگان موسیقی دنیا آثار سفارشی ساخته و می‌سازند منتهی می بایست از نظر کیفی اثری ارزشمند، با تکنیک بالا و فاخر ساخته شود. این نمی شود که چون فلان ارگان یا سازمان اثری سفارش داده بودجه زیادی هم دارد آهنگساز دم دستی ترین اثر ممکن را با کیفیتی بسیار پایین برایش بسازد.
کیاوش صاحب نسق در بخش دیگری از این نشست گفت: یکی از دغدغه‌های من که همواره برای دانشجویانم نیز مطرح است به تناسب تعهدات ما آهنگسازانی که ابزار کارمان موسیقی کلاسیک است باز می گردد. با اینکه آقای کامکار از فرم و ابزار کلاسیک استفاده کرده اما جنس ابزاری که برای دراماتیک کردن اثرش به کار می‌برد ایرانی است. این تناسب برای شما چگونه تعریف می شود؟ برای نسل آهنگسازان هم دوره شما در کنار تمهید های معمول و کلاسیک آهنگسازی تا چه حد از تمهیدات اجرایی معاصر می تواند نقش مهمی داشته باشد با بهتر بگویم تا چه حد دغدغه در زمان حال بودن و انتخاب زبان معاصر برای شما اهمیت داشته است؟
هوشنگ کامکار در پاسخ به این پرسش گفت: من مخالف استفاده از هیچ سبک موسیقی نیستم؛ هر دستاوردی در موسیقی غرب از موسیقی آوانگارد و پست مدرنیست و فواصل دیسونانس(نامطلوب) گرفته تا هر نمونه دیگری را می توان به کار گرفت منتهی با این شرط که در پایان هویتی ملی در آن اثر نمایان باشد و بر روی شنونده اثر بگذارد.
وی افزود: من در این اثر تمام سعی ام بر این بوده تا وقتی شنونده این اثر را گوش می کند بر روی او اثر بگذارد و با آن ارتباط بگیرد. من سعی کرده ام از تمام دانش ام از تکنیک های پلی فونیک و کنترپوانتیک و ارکستراسیون بهره بگیرم و کامل ترین اثرم را به مخاطب عرضه کنم.
در ادامه صاحب نسق در مورد بخش دیگری از ساختار این اثر هوشنگ کامکار گفت: من در این کار دو لایه مختلف می شنوم؛ اولی برای مخاطب ایرانی کاملا ملموس است و بر اساس تم های ایرانی طرح شده و بسط و گسترش داده شده است؛ دومین لایه به بخش ارکسترال کار و استفاده از ابزاری مانند فواصل دیسونانس یا فواصل نامطبوع بازمی‌گردد که در کنار ارکستراسیون مواج و طرح های تصویری، کلاژها یا چهل تکه های شنیداریی را ایجاد میکند که در آن میتوان خاطرات موسیقایی بسیاری را یافت که بعضا از به استقبال خود رفتن شما حکایت می کند.
در بخش دیگر این نشست پوئم سمفونی حلبچه نیز برای حاضران در جلسه پخش شد و هوشنگ کامکار در مورد آن گفت: پوئم سمفونی حلبچه از ۴ بخش تشکیل شده است که به ترتیب عبارتند از توطئه، بمباران شیمیایی، عزاداری و پیروزی که به زنده شدن امید به زندگی برای مردم حلبچه مربوط می شود.
صاحب نسق نیز در تشریح این اثر گفت: اگربخواهم از نظر فرمال به این دو پوئم سمفونی بپردازم باید عنوان کنم پوئم سمفونی خرمشهر در حقیقت دارای فرمی روندو مانند یا ترجیع بند وار است که در آن شاهد دگره های مختلفی از بخش ترجیع بند و تم نوحه هستیم امادر موسیقی حلبچه با مقدمه ای کوتاه تر از خرمشهر فضایی فانتزی تر را شاهد هستیم . ترکیبی از تعداد زیادی پاره ملودی فشرده در کنار یکدیگر که این فضای فانتزی را به وجود آورده و اجازه نمی دهد ما در شنیدن به نقطه ای واحد برسیم. اگر چه در نهایت ملودی مرثیه کردی به اینها مقدمه در نهایت خاتمه می دهند.
وی در ادامه افزود: این پاره ملودی ها همچون عکاسی سریع یک عکاس است که در آن تضادهای بسیاری دیده می شود. شاید این زیاد بودن تضادها به مخاطب اجازه ندهد به وحدت این اثر پی ببرد. این در حالی است که یک ملودی روشن در موسیقی حلبچه دیده می شود که به نظر می رسد با آن فضا شاید همخوانی نداشته باشد. در اینجا نکته سوال برانگیز برای من بحث نشانه شناسی در موسیقی و هویت در این قطعه است . آیا با این نوع از تصویر پردازی های سریع و بعضا از نظر پرداخت تم دور از هسته اصلی مثل استفاده از آکوردهای سه صدایی ساده تونال در کنار عوامل تند هارمونیک با جنسیت کاملا دور از فضای قبل و به صِرف استفاده از تمهیدات آهنگسازیی مثل قطع و وصل ناگهانی یا برش هایی با ایجاد ضربه هایی برای تعویض فضای موسیقی، می توان به وحدت ساختاری نزدیک شد؟ و اگر این وحدت وجود دارد با مخاطب خود تا چه حد ارتباط میگیرد؟
هوشنگ کامکار در پاسخ صاحب نسق گفت: تمام این اتفاقاتی که گفتید حول محور یک ملودی منطقه بادینان از کردهای علوی عراق است روی می دهدو کسانی که کرد هستند از وجود این ملودی مطلع هستند. تمی کردی وجود دارد که همیشه در جنگ و غم و افسوس می گوید ما زنده هستیم. این تم کردی در لابه لای این تضادها شنیده می شود و نشانه ای از زنده بودن حلبچه است.
این آهنگساز همچنین در پاسخ به سئوال یکی از حاضران در مورد سطح کیفی این کار نسبت به سایر آثارش تاکید کرد: این آلبوم کامل ترین اثر من تا به امروز محسوب می شود و هر دو پوئم سمفونی خرمشهر و حلبچه را بسیار زیاد دوست دارم.
کامکار همچنین در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه بمب شیمیایی سر و صدایی ندارد و نوعی مرگ خاموش است و چرا این مرگ خاموش در موسیقی شما حضوری ندارد به طرح این پرسش پرداخت که آیا شما در حین ساخت این کار و یا قبل از‌‌آن از این دو منطقه دیدن کردید، همانند کاری که موریس ژار برای ساخت موسیقی فیلم لورنس عربستان و پیامبر انجام داد که به عربستان سفر کرد و مدتها به دنبال ملودی محوری این کار بود که کامکار در پاسخ گفت نه من سفری نکردم ،اما فیلم‌ها و عکس‌های بسیاری دیدم که توانستم با همان آثار حس کار را به دست بیاورم.
در انتهای برنامه هوشنگ کامکار از تمهیدات برای اجرای این پوئم سمفونی در یکی از کشورهای اروپایی خبر داد.