به گزارش همشهری آنلاین در این نشست که دوشنبه 26 آذر در فرهنگسرای شفق برگزار شد،دکتر محمدرضا آزاده فر به عنوان منتقد و بابک شهرکی به عنوان تنظیم کننده کار حضور داشتند، در حالی که در خبر اولیه آمده بود که این نشست با حضور آهنگساز برگزار خواهد شد.[ارزیابی آلبوم قلندروار در دهیمن نشست نقد نغمه]
در ابتدای نشست فاضل جمشیدی مجری برنامه با اشاره به خاص بودن اثر قلندروار گفت: 23 نوازنده نزدیک به 80 ساز مختلف را در این کار نواخته اند و در نوع خود کار قابل توجهی است که ما برای نقد و بررسی انتخاب کردیم.
سپس دکتر محمد رضا آزاده فر که پیش از این در پنجمین نشست نقد نغمه هم به بررسی آلبوم فصل باران مجید درخشانی پرداخته بود [گزارش همشهری آنلاین از پنجمین نشست نقد نغمه] برگزاری چنین جلساتی را با تعداد مخاطب کم مسبوق به سابقه دانست و گفت: معمولاً در نشست های پژوهشی و نقد و بررسی کیفیت بر کمیت چیرگی دارد. وی سپس با اشاره به جمله ای از امیر کبیر که می گوید اگر برنامه صد ساله دارید، آدم بسازید، افزود: بر این اساس در اینگونه نشست ها نباید چندان به دنبال جمعیت باشیم و می دانیم که نتیجه اصلی در صد سال آینده بدست خواهد آمد.
آزاده فر پس از این پرسشی را از بابک شهرکی پرسید که اثر قلندروار به لحاظ بافت طوری است که خیلی نمی توان نقش های جداگانه ای برای آهنگساز و تنظیم کننده تصور کرد. چگونه به این تقسیم بندی رسیدید؟
شهرکی در پاسخ به این پرسش گفت: خود ما هم متوجه این موضوع بودیم ولی توافق کردیم که بالاخره روی جلد نوار می بایستی چیزی بنویسم و در نتیجه ایشان به عنوان آهنگساز و بنده به عنوان تنظیم کننده معرفی شدیم.
در ادامه مجری برنامه از شهرکی پرسید: شما بر چه اساسی به این ترکیب از ریتم و کلام رسیدید؟ شهرکی هم چنین پاسخ داد: ما پیش از این دو تجربه صرفاً ریتمیک به نام های " کولی کوبی" و "ذوالجناح" داشتیم که هر دو بدون کلام بودند. یعنی علی رغم آنکه آواهای انسانی را در آنها به کار گرفته بودیم ولی کلیت کار، کلام محور نبود. اما در قلندروار کلام نقش مهم تری یافت و همچنین رنگی از موسیقی هند و پاکستان در آن بوجود آمد.
البته این طعم هندی باعث نمی شود که به گوش ایرانی ها غریبه باشد. ما در بخش همخوانی ها از کرال هندی، کرال کلاسیک و کرال ایرانی بهره بردیم. من با آنکه ساز تخصصی ام ویلن و کمانچه است و در واقع با ملودی سروکار دارم، ولی احساس می کردم که در موسیقی ایرانی به ریتم توجه چندانی نمی شود. به همین دلیل تمرکز اصلی کار در بخش سازی را روی تنوع ریتمیک بنا نهادیم. گر چه اعتقاد دارم قلندروار یک هدف آخر نیست. بلکه نگاهی به آینده است.
دکتر آزاده فر پیش از پرداختن به ویژگی های اثر قلندروار گفت: در آثار هنری همواره ارائه عوامل بدیع بر بستری از عوامل آشنا صورت می گیرد. تعادل این دو تا حدودی به اقبال عمومی اثر کمک می کند. در واقع به ازای هر عامل بدیع، می بایست از چند عامل آشنا در اثر مورد استفاده قرار گیرد تا خیلی به گوش مخاطب غریبه ننماید. وی سپس به صورت مصداقی به فواصل و ملودی های دستگاهی اثر قلندروار اشاره کرد و افزود: اینها عوامل آشنایند و برای گوش ایرانی غریبه نیستند اما شیوه بیان آنها کمی غریبه می نماید.
برای مثال در موسیقی ایرانی هیچ گاه بیان فواصل پرخاشگرانه صورت نمی گیرد. آزاده فر همچنین ریتم های قلندروار را ساده خواند ولی اذعان کرد از نظر روی هم قرار گرفتن ریتم های مختلف که به پلی فونیک یا چند صدایی منجر شده است، برای گوش ایرانی غریبه می نماید.
دکتر مصطفی کمال پورتراب که طبق روال همیشگی از میهمانان نشست بود، از مجری برنامه خواست تا نکته ای را گوشزد کند و فاضل جمشیدی هم از ایشان خواست تا با حضور در پشت تریبون به جمع آنها بپیوندد.
پورتراب پس از قرارگیری در پشت تریبون گفت: در موسیقی ما اصطلاحاتی داریم که جا افتاده اند و هر کدام معنی خودشان را دارند. اینکه شما ترکیب چند ریتم مختلف را پلی فونیک عنوان کردید، صحیح نیست. زیرا پلی فونی عبارت از روی هم قرار گرفتن چند ملودی گوناگون است که هر یک شخصیت مستقلی دارند. آنچه که برای ترکیبات ریتم می بایست استفاده شود واژه پلی ریتمیک است به معنی چند ریتمی. پور تراب همچنین اضافه کرد: اینکه می گویید در موسیقی ایران آوازهای پرخاشگرانه و نسبتاً خشن نداریم باید مشخص کنید منظورتان از موسیقی ایرانی چیست. آیا ردیف دستگاهی مد نظرتان است یا موسیقی کل ایران که شامل همه اقوام می شود؟ چون ما در موسیقی بومی اقوام ایرانی نمونه هایی از آوازهای خشن را داریم.
پس از آن محمد رضا آزاده فر با پذیرش این نکته اظهار کرد: استاد پورتراب مسئول واژه گزینی فرهنگستان هنر در شاخه موسیقی هستند و حرف شان برای همه ما حجت است.
در ادامه برنامه، فاضل جمشیدی از منتقد خواست به اثر قلندروار نمره ای بدهد که با واکنش منفی آزاده فر روبرو شد. زیرا وی معتقد بود کار یک منتقد ارزش گذاری نیست بلکه مستند سازی اثر است.
آزاده فر در بخش های دیگری از تجزیه و تحلیل خود، تحریرهای ایرانی را در مقابل تزئین های موسیقی جنوب آسیا قرار داد و گفت: اولی برای گوش آشنا و دومی غریبه است. همچنین جلوه آوازی اثر خیلی غنی می نماید و در نقطه مقابل بخش سازی آن بسیار کم رنگ است.
اما دکتر پورتراب که اینک در جایگاه یک منتقد صحبت می کرد، به نحوه تقطیع و تلفیق شعرایراد گرفت و گفت: خواننده عبارت "امشب به کویت آمدم" را با تقسیمات مساوی بیان می کند در حالیکه ما هنگام صحبت هیچ گاه ارزش زمانی هجاها را یکسان نمی گیریم. چون که معنی عبارت ها دگرگون می شود. در زبان فارسی شما نمی توانید هشت هجای کوتاه پشت سر هم به کار ببرید چرا که زبان ما ترکیبی از هجاهای کوتاه، متوسط و بلند است. بابک شهرکی تنظیم کننده اثر نیز در پاسخ پورتراب گفت: چون ما به لحاظ مضمون اشعار به سمت موسیقی قوالی رفته بودیم، ناچار شدیم در برخی موارد اینگونه عمل کنیم.
منتقد برنامه در ادامه یکی دیگر از ویژگی های قلندروار را مضامین عرفانی آن دانست که در تضاد با نحوه بیان بودند. وی معتقد بود: عدم ارائه مکث های سنتی بعد از هر بیت شعر، به مخاطب اجازه نمی دهد تا در معنی آن فرو رود. در حالیکه بیان اشعار عرفانی همیشه با آرامش و مکث های حساب شده صورت می گیرد. آزاده فر اوج گرفتن های ناگهان و در اوج ماندن آواز را یکی دیگر از عوامل ناآشنا برای شنونده ایرانی دانست.
وی همچنین از ادوات آوایی نظیر "هی" در این اثر به عنوان نشانه ای دیگر بر غریبه بودنش یاد کرد و گفت: ما در موسیقی ایرانی هیچ گاه از عبارت "هی" استفاده نمی کنیم. این منتقد جوان در پایان صحبت های خود حضور علیرضا افتخاری در این اثر را خیلی مهم تلقی کرد و افزود: قلندروار دارای عوامل ناآشنای زیادی است که صدای آشنای افتخاری باعث شده تا این اثر مورد اقبال شنوندگان قرار گیرد و در واقع افتخاری این اثر را نجات داده است.
حتی اگر خواننده خوش صدای دیگری که طنین صدایش همچون افتخاری در گوش مردم آشنا نیست، این کار را می خواند، نمی توانست آن را برای عموم مردم آشنا سازد. افتخاری با قدرت تکنیکی بالا حتی برخی لحظات به کمک آهنگساز و تنظیم کننده آمده تا در نهایت اثری نسبتاً آشنا به گوش مخاطب ایرانی تولید شود.
بابک شهرکی نیز در پایان اضافه کرد: ما از ابتدای کار می دانستیم که برای چه صدایی تنظیم می کنیم و آقای افتخاری هم از نخستین مراحل کار با ما بودند و همراهی کردند. ایشان برای این کار خیلی وقت گذاشتند. در حالیکه غالب آثارشان را با یکی دو بار استودیو به انجام می رساندند. شنونده ای از شهرکی پرسید بر چه اساسی نام اثر را قلندروار انتخاب کردید که شهرکی پاسخ داد: انتخاب فردی نبود. هم من و هم آقای توحیدی نظر داشتیم و ناشر اثر هم موافق این عنوان بود.
انتقاد پایانی این نشست از سوی شاعر معاصر بامداد جویباری طرح شد که به نحوه تلفیق شعر و موسیقی کل کار ایراد گرفت و همچنین افزود: این موسیقی به نظر من در دسته بندی موسیقی ملل جای می گیرد. چون تقریباً از همه ملل جهان در آن نشانه هایی شنیده می شود. در نشست نقد دهم برای نخستین بار پرسشنامه هایی از سوی موسسه نغمه شهر در بین حاضران پخش گردید که پرسش های طرح شده در خصوص میزان درک و آشنایی حاضران با موضوعات مطرح شده بود. در پایان پس از جمع آوری پرسش نامه ها به قید قرعه به تعدادی از پاسخ دهندگان جوایزی تعلق گرفت.
