به گزارش همشهری‌آنلاین در این مراسم که از ساعت 18 روز 27 آذر در فرهنگسرای شفق آغاز شد امیر توسلی آهنگساز موسیقی سریال مختارنامه به همراه سیدعلی رضا میرعلی نقی(به عنوان منتقد) و سید ابوالحسن مختاباد به عنوان کارشناس مجری برنامه به نقد و بررسی موسیقی سریال مختارنامه پرداختند.
در ابتدای برنامه مختاباد با طرح یک سئوال جلسه نقد را آغاز کرد و گفت: عمده کارهایی که تا پیش از این از امیر توسلی شاهد بوده ایم ساخت موسیقی فیلم ها و سریال های غیر تاریخی بوده است؛ چطور شد که برای این پروژه داوود میرباقری شما را انتخاب کرد؟
توسلی در پاسخ به این سئوال گفت: آقای میرباقری مایل بود موسیقی مختارنامه با موسیقی سایر آثارش متفاوت باشد و کسی که برای آهنگسازی این کار نیز انتخاب می‌شود از میان آهنگسازان هم نسل من یا یک نسل قبل از من باشد. از این رو فراخوانی داد و نمونه‌هایی را به صورت راف کات خواست و بعد از تطبیق نمونه‌ها، من برای آهنگسازی موسیقی مختارنامه انتخاب شدم.
خواننده تیتراژ در روز نمایش قسمت اول تغییر کرد.
در این بخش از برنامه تیتراژ آغازین سریال مختارنامه برای حاضران در سالن پخش شد و توسلی در ادامه درباره این تیتراژ گفت: هم موسیقی و هم خواننده تیتراژ ابتدای سریال تغییر کرد. در واقع قرار بود اتفاق دیگری را شاهد باشیم که در روز پخش شرایط تغییر کرد. خواننده تیتراژ ابتدایی نیز همچون تیتراژ پایانی خانم صدیقه بحرانی بود که به طور سلو می خواند. در روز پخش، تیتراژ ابتدایی را نپذیرفتند اما گفتند تیتراژ پایانی با اینکه با صدای همان زن است اشکالی ندارد،اگر چه در تیتراژ پایانی شما شعر خوانی را نمی‌بینی بلکه یک وکال از صدای خانم بحرانی را ما به عنوان زیرصدای ارکستر انتخاب کردیم.
وی ادامه داد: وقتی این اتفاق افتاد من قصد داشتم از یک خواننده عرب سوریه ای استفاده کنم که تماس‌هایی نیز با او گرفتم و در مورد کار نیز صحبت‌هایی انجام دادیم. حتی به او گفتم می‌خواهم فارسی را با لهجه عربی بخواند؛ منتهی به دلیل کمبود وقت این اتفاق نیافتاد. از این رو از آقای سلطانعلی که بافت صدایی‌اش به خوانندگان موسیقی مقامی ما نزدیک است درخواست کردم این تیتراژ را بخواند.
سید علی رضا میرعلی نقی منتقد و مورخ موسیقی نیز در بخش دیگری از این نشست ضمن پرداختن به نکات فنی تیتراژ ابتدایی سریال گفت: نحوه ورود موسیقی به این تیتراژ متفاوت با آن چیزی است که معمولا می بینیم و در واقع این ورود با اجرای ملودی و نغمه خود تصنیف تیتراژ اتفاق نیفتاده است. ضمن اینکه نغمه و ملودی و ریتمی که برای این تیتراژ استفاده شده تاثیر مستقیم برای آماده سازی مخاطب جهت دیدن سریال می گذارد. یعنی اگر شما سریال را بدون دیدن تیتراژ آن تماشا کنید حس و حال تان در زمان دیدن سریال کم رنگ تر خواهد بود.
توسلی با اشاره به تیتراژی که در ابتدای این برنامه نقد پخش شد گفت: این تیتراژی که شنیدید در سه قسمت اول سریال مختارنامه پخش شد و به اجبار ما باید آن را عوض اش می کردیم. اما اینکه در قسمت سوم تصمیم گرفتیم این تغییر اعمال شود به داستان سریال باز می‌گردد. در سه قسمت اول، سریال داستان به دوره حیات تا زمان مرگ امام حسن(ع) اختصاص دارد و درست از قسمت چهارم داستان تغییر می‌کند و ما تصمیم گرفتیم همراه با این تغییر داستانی تیتراژ را تغییر دهیم.
آهنگساز سریال مختارنامه در ادامه افزود: آقای سلطانعلی که این تیتراژ را اجرا کرده در خود سریال نیز نقش رستم(غلام شمر) را بازی می‌کند و خودش اهل منطقه خیج در کویر مرکزی ایران است. از آنجا که من قصد نداشتم کسی تیتراژ را مانند تیتراژ سایر سریال های تلویزیونی اجرا کند و همچنین به دلیل جنس صدا و توانایی سلطانعلی در اجرای قطعات به خصوص محلی، از او استفاده کردم.
میرعلی نقی در ادامه برنامه ضمن تاکید بر ویژگی های موسیقی متن سریال نیز گفت: از جمله مواردی که می توان در مورد این موسیقی عنوان کرد این است که موسیقی در برخی مواقع به نظر می رسد می تواند مستقل از خود سریال، اثری مستقل به حساب بیاید و شنیده شود. البته در بخش‌هایی نیز نقشی مکمل را برای سریال و تصاویر آن ایفا می کند. این در حالی است که برخی مواقع نیز موتیف و تم خاصی را برای شخص یا موقعیتی خاص تعریف می کند.
40 تم مختلف با 1000 دقیقه موسیقی
توسلی نیز در این باره تصریح کرد: بخش عمده موسیقی سریال مختارنامه موسیقی مکمل است و شاید به تنهایی زیاد برای مخاطبان تلویزیونی شنیدنی نباشد. در واقع این بخش از موسیقی به نوعی، جزئی از خود فیلم محسوب می شود.
وی ادامه داد: موسیقی سریال را به دو بخش می توان تقسیم بندی کرد؛ بخشی از آن را می توان به طور مستقل از سریال شنید و جذابیت های فراوانی نیز دارد که ما در حال آماده سازی این بخش برای انتشار هستیم. بخش دیگری از این موسیقی نیز به صورت تم ها و موتیف ها به طور مستقل برای مکان هایی مانند مکه و یا اشخاصی مانند مختار، امام حسن(ع)، و سایر نقش ها نوشته شده است.
این آهنگساز همچنین تاکید کرد: ما در موسیقی سریال مختارنامه 40 تم داشتیم و بیش از هزار دقیقه موسیقی نوشته ام. شاید اگر بخواهم نگاهی انتقادی به موسیقی مختارنامه داشته باشم داشتن 40 تم برای یک سریال اشکال باشد اما این اتفاق دقیقا به دلیل تعدد قصه و شخصیت های این سریال اتفاق افتاده است.
امیر توسلی گفت: آهنگساز یا مجبور است مانند سریال هایی چون سربداران و امام علی(ع) یک تم محوری داشته باشد یا اینکه برای داستان های مختلفی که در سریال اتفاق می افتاد تمی جداگانه در نظر بگیرد. ما در واقع برای هر قسمت از این سریال می بایست تمی جداگانه می داشتیم. از آنجا که آقای میرباقری تاکید داشت اتفاقات از یکدیگر استقلال داشته باشد ما به سمت تعریف تم های مختلف برای داستان های مختلف رفتیم. برای مثال اگر در یک قسمت ما سه داستان را روایت می کردیم به همان نسبت نیز سه تم مجزا از یکدیگر داشتیم.
وی با اشاره به موسیقی سریال ها و فیلم های تاریخی افزود: سریال امام علی(ع) قصه واحدی دارد و به همین دلیل شما شاهد یک تم محوری در آن هستید. در فیلم محمد رسول الله(ص) نیز چنین است. اما سریال مختارنامه قصه های مختلف دارد که تا کنون 7 فیلم سینمایی اقای میرباقری از آن تدوین کرده است. علاوه بر آن نیز تعدد شخصیت های کلیدی را در آن شاهد هستیم که به ما اجازه نمی دهد مانند سریال سربداران و یا امام علی(ع) از تم محوری استفاده کنیم.
میرعلی نقی در بخش دیگری از این نشست تاکید کرد: استفاده از 40 تم در ساخت موسیقی یک سریال و نوشتن بیش از هزار دقیقه موسیقی برای آن در نوع خود در ایران بی نظیر است و کار بسیار بسیار دشواری محسوب می شود.
توسلی در ادامه صحبت های میرعلی نقی گفت: البته من چنین ادعایی ندارم که این کار بی نظیر بوده است. فقط می توانم بگویم که کار بسیار سنگینی بود؛ به خصوص از وقتی که هفته به هفته با پخش سریال موسیقی آن را آماده کردیم کار بسیتر سخت تر شد. حتی من برای سه قسمت از این کار مجبور شدم از آقای بهزاد عبدی کمک بگیرم تا از زمان پخش عقب نمانیم.
آهنگساز سریال مختارنامه در مورد سایر ویژگی های این اثر گفت: موسیقی این سریال به صورت پلان به پلان نوشته شده است. یعنی اگر شما موسیقی بخشی از آن را بردارید نمی توانید آن را در جای دیگری استفاده کنید. این نشان می دهد برای ثانیه ثانیه آن فکر شده است.
ارکستر 130 نفره زنده برای موسیقی یک سریال
وی در مورد صداهای استفاده شد در موسیقی سریال مختارنامه نیز تصریح کرد: همه موسیقی این سریال به وسیله ارکستر ضبط نشده است. از آنجا که برخی از صداها را نمی شد به وسیله ساز ایجاد کرد و در برخی مواقع نیز محدودیت امکانات و زمان داشتیم در بخش هایی از موسیقی این سریال از موسیقی الکترونیک و فضایی تلفیقی استفاده کردم.
امیر توسلی ادامه داد: برای ضبط صدای یک ارکستر 130 نفره می بایست از فضای تالار رودکی استفاده می کردیم و گمان می کنم این برای اولین بار بود که در ایران برای ضبط موسیقی یک سریال از ضبط صدای ارکستر در تالار رودکی استفاده شده است.
در ادامه این جلسه نقد بخش دیگری از سریال که مربوط به درو کردن گندم و کشتن گراز بود برای حاضران در سالن پخش شد و پس از آن توسلی گفت: بافت موسیقی به گونه ای بوده که ما برای همراهی با داستان سریال بسیاری از مواقع مجبور بودیم از تایم گیری با فریم استفاده کنیم. به هر حال سریال کات های بسیار ریزی داشت که موسیقی نیز می بایست با هماهنگ باشد.
این آهنگساز همچنین گفت: اساسا تهیه کننده در کار موسیقی سریال مختارنامه هیچ دخالتی نداشت. اما آقای میرباقری بسیاری اتفاق می افتاد که در موارد مختلفی نظر می داد که با همفکر رو به جلو می رفتیم. این نظرهای آقای میرباقری بسیاری از مواقع به نظرات من همسو بود اما در برخی از موارد نیز اختلاف نظر داشتیم که در نهایت به دلیل مالف بودن یک کارگردان در یک اثر تصویری حرف آخر را کارگردان می زد.
توسلی تصریح کرد: وقتی شما می گویید«موسیقی فیلم» حتما باید بپذیرید که موسیقی جزئی از اثری محسوب می شود که اثر یک کارگردان محسوب می شود و این در تمام دنیا پذیرفته شده است و معمولا نیز مشکلی پیش نمی آید. آقای میرباقری در بسیاری از مواقع به طور غریزی با موسیقی برخورد می کند که در بسیاری از موارد این نوع برخوردش درست است.
این آهنگساز همچنین در پاسخ به سئوال مختاباد که درباره برداشت داوود میرباقری پرسیده بود گفت: من نیز اعتقاد دارم موسیقی تا حدود زیادی یک مسئله غریزی است. نظرات میرباقری در مورد موسیقی فیلم جالب است و این را از آثار گذشته او نیز می توان فهمید. با اینکه موسیقی آثار او را آهنگسازان بزرگی نوشته اند اما همین آهنگسازان نیز به نسبت سایر کارهایشان وقتی با میرباقری کار کرده اند اثر بهتری را خلق کرده اند.
وی ادامه داد: در ساخت موسیقی سریال مختارنامه شهرام غلامپور که به عنوان دستیار من فعالیت می کرد به دلیل تسلط اش بر موسیقی نواحی و سنتی کمک بسیار ارزشمندی به من کرد و از این بابت از او تشکر می کنم.
در بخش دیگری از این نشست تیتراژ پایانی سریال مختارنامه برای حاضران پخش شد و توسلی درباره آن گفت: هم نمی خواستم موسیقی سریال و به خصوص تیتراژ عربی باشد و هم نمی خواستم که از موسیقی عربی دور باشد. این بود که به دلیل همسایگی جغرافیایی بوشهر با کشورهای عربی به سراغ موسیقی بوشهر بروم. برای این کار نیز با داوود میرباقری صحبت کردم و ایشان نیز پذیرفت.
موسیقی تیتراژ پایانی و موسیقی تیتراژ اولیه نیز از موسیقی شروه خوانی و نوحه خوانی مردم بوشهر گرفته شده بود که خواننده اش خانم بحرینی است است که کار را اجرا کرده است. آن تیتراژ اولیه ای که برای ابتدای سریال با صدای این خانم ساخته بودم بر اساس مرثیه علی اکبر طراحی شده بود و ما شعر آن را متناسب با مضمون سرایل مختارنامه باز سرایی کرده بودیم.
من به حقوق مادی و معنوی هنرمندان معتقدم
توسلی درباره دلیل پخش نشدن آن تیتراژ اولیه با صدای خواننده زن گفت: با اینکه خواننده تیتراژ اولیه نیز همان خواننده تیتراژ پایانی کار است اما نمی دانم چرا برای پخش از آن ایراد گرفتند. من به این کار اعتقاد داشتم و چنین ریسکی را انجام دادم و آقای میرباقری نیز پای این ریسک ایستاد.
وی تصریح کرد: حاشیه ها و شرایط حاشیه ای این اتفاق به گونه ای بود که من اصلا به آنها ورود پیدا نکردم. چرا که در شرایط خلق اثر قرار داشتم و نمی خواستم از نظر ذهنی به هم بریزم. در هر صورت هم واکنش های بسیار تندی نسبت به استفاده از این خواننده زن در تیتراژ داشتیم و هم واکنش های مثبتی دریافت می کردیم.
امیر توسلی در مورد موضوع اضافه شدن نام محسن شریفیان به تیتراژ سریال مختارنامه و حاشیه هایی که پیش از آن به وجود آمده بود گفت: من زمانی که امتیاز آلبوم مربوط به نوحه ها را از موسسه ماهور گرفتم روی جلد این آلبوم نامی از محسن شریفیان نیامده بود و مدیر موسسه نیز چیزی در این رابطه به من نگفت. این در حالی بود که ظاهرا محسن شریفیان به عنوان گردآورنده این اثر را به جهانگیر نصر اشرفی واگذار کرده بود و طی پروسه دیگری اشرفی نیز آلبوم را به انتشارات ماهور واگذار کرده بود.
این آهنگساز افزود: من همواره به رعایت حق و حقوق مالف معتقد بوده و هستم از این رو پس از اتفاقاتی که افتاد من پیگیر ماجرا شدم و در نهایت اسم محسن شریفیان به عنوان گردآورنده آلبوم نوحه ها به تیتراژ سریال مختارنامه اضافه شد.
بر اساس این گز ارش نشست بعدی نقد نغمه قرار است روز دوشنبه 19 دی به نقدو ارزیابی ردیف نی استاد حسن کسایی با حضور محمدرضا لطفی اختصاص یابد.