موقوفه‌های حرم رضوی در سرتاسر جهان گسترده‌اند، از سمرقند و تاشکند و هرات گرفته تا مراکز فرهنگی رضویه در قلب اروپا. موقوفه‌هایی از همه جنس و همه شکل.
از زمین زراعی و املاک دیوانی، خانه و بازار و دکان و قیصریه و پل تا خرج شمع و روضه‌خوانی و خرید کفش برای زوار کفش گم‌کرده.
موقوفه‌ی رضوی، هرچه و هرجا که بود، شرحش را به دقیق‌ترین روش در وقف‌نامه ثبت می‌کردند تا راه هر‌گونه حیف‌و‌میل در آینده بسته شود.
وقف‌نامه‌ها را اغلب با زبان و واژگانی تخصصی می‌نوشتند؛ گاه آن‌قدر مختصر که ایجاز مخل به حساب می‌آید و خواننده سردرگم می‌شود و گاه آن‌قدر کش‌دار که به اطناب ممل می‌رسد؛ با این هدف که چیزی از قلم نیفتد و متن وقف‌نامه جامع‌و‌مانع باشد تا کسی در آینده نتواند واژگان و تعابیر گفته یا ناگفته‌ی آن را مناسب اغراض شخصی‌اش تعبیر کند و نیت واقف را از وقف تغییر دهد.
بیشتر وقف‌نامه‌های آستان قدس‌رضوی یا مساجد و مدارس و اماکن عام‌المنفعه‌ی مشهد مقدس طی قرون در جنگ‌ها و غارت‌ها و بلایای طبیعی از بین رفته‌اند اما در زمان نیابت تولیت میرزا محمدرضاخان صدیق‌الدوله، طوماری از وقف‌نامه‌های موجود فراهم آمد که به آثارالرضویه مشهور شد.
آن‌چه در ادامه می‌خوانید بخشی از وقف‌نامه‌هایی است که تا سال ۱۲۷۸ شمسی در خزانه‌ی آستان موجود بوده و در این اثر به چاپ رسیده است.
واقف: حضرت مستطاب اشرف امجد اسعد ارفع والا نواب سلطان حسین‌میرزا نیرالدوله مدّ شوکته و جلاله‌العالی حکمران ولایت نیشابور و مضافات به تاریخ غره‌ی شهر ذیقعده‌الحرام ایت‌ئیل ۱۳۱۶ ق.
موقوفات: املاک و مستغلات و غیره واقعه در ولایت نیشابور و چهارپایه‌ی چراغ نقره.
مواجب: در ایام عاشورا وقت عصر در جلوی مقبره همه‌ساله روضه‌خوانی شود در تمام ده روز و دو روز آخر در همان مکان به دویست نفر فقرا که نوشته‌ی اعلم علمای ارض اقدس را قبل از وقت صادر کرده باشند بر استحقاق خود هر نفری پنج‌هزار دینار داده شود که امین متولی هر فقیری که نوشته‌ی اعلم دارد حواله کند به تحویل‌دار آستانه و تحویل‌دار پنج‌هزار به آن فقیر نقد بدهد.
واقف: مرحوم مغفور آقامحمدعلی ولد مرحمت‌مآب محراب‌بیک رحمه‌الله علیهما به تاریخ شهر ربیع‌الاول سنه‌ی ۱۲۷۱ ق.
موقوفه: دو ثلث از تمامی یک شبانه‌روز از قرار پانزده شبانه‌روز مزرعه‌ی حسن‌آباد چکنه محل سرولایت نیشابور.
مضافات: بعد از وضع اخراجات ضروریه‌ی موقوفه و مالیات دیوانی و یک عُشر حق‌التولیه بقیه‌ی منافع را در کفش‌گاه صحن مقدس عتیق متصل به ایوان طلای مبارک.
هرگاه کفش از زوّار گم شود پیدا نشود کفش که مناسب حال زوّار باشد ابتیاع نموده بدهند و آن‌چه علاوه آید صرف سوخت کفش‌گاه مزبور نمایند و اگر از سوخت نیز علاوه آید به مواجب کفش‌بانان کفش‌گاه مزبور برسانند.
واقف: مرحومه‌ی مغفوره‌ی خلدآشیانه انیس‌الدوله به تاریخ شهر رجب‌المرجب ۱۲۹۱ ق.
موقوفات: همگی و تمامی یک ثلث‌الاعشر بازار زرگری و کلاه‌دوزی واقعه در حاشیه‌ی خیابان سفلی متصل به صحنین مقدسین
عتیق و جدید که مشتمل بر هفده باب حجرات فوقانی و تحتانی است به موجب قباله‌نامچه‌ی علی‌حده که در کتابخانه‌ی مبارکه ضبط است از قرار کل سی سهم بازار مزبور.
مضافات: بعد از وضع تعمیرات لازمه‌ی موقوفه بقیه را عاشرا تقسیم نموده به مصارف مذیله رسانند:
روشنایی جنبین درب نقره‌ی دارالسیاده‌ی مبارکه واقفه که علی‌الاتصال از اول مغرب هرشبه فراشان محل مزبور تا وقت بستن درب حرم محترم بسوزانند و بعد از گشودن درب حرم ایضا روشن نمایند تا طلوع آفتاب روشن باشد و شمع از شموع سفید باید باشد، یک‌شبه دو عدد.
اجرت و تنظیف درب مبارکه‌ی نقره و کتیبه‌ی طلای دور آن و پنجره‌های نقره منصوب فوقِ دربِ مبارک در هر ماهی دو مرتبه ناظر موقوفه‌ی مزبوره‌ی شخص امین متدینی یا صاحب وقوف معتبر عادلی را وادارد که حیف و میل و تضییع و خرابی در وقت پاک کردن درب مبارک نرسانند و خوب پاک نماید اجرت بگیرد از کل یک عُشرونیم.
واقف: جناب مستطاب آقا شیخ جواد شاهزاده عبدالعظیمی به تاریخ شهر جمادی‌الاولی ۱۳۰۸ ق.
موقوفات: باغ واقع در حضرت شاهزاده عبدالعظیم من محالات زاویه‌ی مقدسه.
تولیت: با واقف و بعدالفوت با اکبر و اصلح اولاد ذکور و بعدالانقراض اولاد واقف، با اکبر و اصلح اولاد ذکور مرحوم شیخ مهدی ولد
واقف، و بعد از ذکور با اکبر اُناث و بعدالانقراض با اعلم علمای حضرت عبدالعظیم است.
واقف: خلدآشیان عبدالرشیدخان خلف ارشد غفران‌مآب رضاقلی‌خان طاب‌ثراه به تاریخ شهر شعبان ۱۲۲۵ ق.
موقوفه: همگی و تمامی یک‌صد من بذرافشان ازجمله مزرعه‌ی مبارک‌آباد واقعه در سوق من محال رفسنجان من اعمال کرمان که من‌حیث شهرت مستغنی از تحریر است.
تولیت: مادام‌الحیات با خود واقف و بعد با اروع و اتقی و ازهد و اصلح اولاد امجاد خود که توالد و تناسل نمایند از بطن و رحم محجوبه‌ی حرم عصمت و طهارت‌پناه صبیه‌ی مرحمت‌شأن محمدکاظم حلیله‌ی جلیله‌ی نواب مستطاب واقف و همچنین با اولاد و اولاد و اولاد و اولاد و اولاد او تناسلوا بطنا بعد بطن و نسلا بعد نسل خواهد بود.
واقف: مرحمت‌مآب حاجی رضا قلی‌خان ولد مرحوم یوسف‌خان سپهدار طاب‌ثراه به تاریخ سنه‌ی ۱۲۸۹ ق.
موقوفه: همگی و تمامی یک زوج از هفت زوج مزرعه‌ی جمال‌آباد من توابع شهر نو شهیر به سلطان‌آباد عراق که مقدار کل مزرعه بر بیست و هشت زوج است با کافّه و توابع و ملحقات آن از اراضی و صحاری از آبی و دیمی و آثار و انهار و کروم و اشجار و مراتع و مشارب و چشمه‌سار و قنات و قلعه و حصار و تلال و دهار و آجام و آکام و کل مایتعلق بها سمّی ام لم یسم ذکر ان لم یذکر که محدود است من حیث‌الکل.
واقف: مرحوم مغفور میرزا علاءالدین محمد به تاریخ شهر رمضان‌المبارک ۱۰۱۳.
موقوفه: همگی و تمامی یک درب طاحونه که مشتمل است بر دو حجر کوچک و بزرگ واقع در نهر طرق در زیر رباط شاهی که مستغنی از تعریف و تحریر و توصیف است.
تولیت: طاحونه‌ی مزبوره مفوّض به مرحوم آقا محمدحسین خطیب سرکار فیض‌آثار بوده و بعد از وفات متوفی تولیت موقوفه‌ی مزبوره به خود حفّاظ عالی‌مقدار راجع خواهد بود و هرکس از عمّال سرکار فیض‌آثار دخل و تصرفی در طاحونه‌ی مزبوره نمایند در خون جناب اباعبداله الحسین شریک خواهند بود.
واقف: مرحوم حاجی کلب‌علی تاجر بادکوبه‌ای رحمت‌اله علیه به تاریخ سنه‌ی ۱۲۶۳ق.
موقوفه: تیمچه‌ی پای‌بست خیابان علیا که وقف‌نامه در سنگ کنده در فوق سنگ تیمچه مزبوره نصب کرده‌اند.
صرف: مأکول و مشروب و ملبوس و کاغذ و قلم الاهمُّ فالاهم چهل نفر سادات یتیم که در صحن مقدس از باب وقف مرحوم محراب‌خان به تحصیل علوم دینیه مشغول‌اند مادامی‌که متصف به صفت وقف مزبور باشند که همه‌ساله نایبان متولی باید برسانند.
بعد از وضع سالی چهار تومان از جهت آقا سید صالح نایب‌الزیاره‌ی واقف اولاد او که همه‌روزه در روضه‌ی مبارکه یک زیارت با نماز به نیت ایشان به عمل آورند بقیه را ثلاثا تقسیم نمایند: پاپوش سفری از جهت پیاده‌ی زوّار یک ثلث، از جهت زن‌های بی‌باعث و فقرای بی‌شوهر دو ثلث.
واقف: حضرت مستطاب اشرف امجد ارفع والا شاهزاده ابوالفتح مؤیدالدوله روحی‌فداه به تاریخ شهر ربیع‌المولود سنه‌ی ۱۳۱۱ ق.
صرف: در جهت تعمیر کلام‌اله حفّاظ آستان مبارکه و قیمت زیارت‌نامه دوره‌ی حرم مطهر که در آستانه وقف نمایند یک ثلث. کلوجه و پوستین جهت فقرای زوّار به‌عنوان ردّ مظالم باید بدهد دوثلث.
منبع:همشهري داستان