با مريم آقابزرگ، روانشناس باليني و روان درمانگر درباره اين اختلال صحبت كرديم و راهكارهاي خانواده‌ها را براي درمان اين كودكان جويا شديم.
- بيش فعال‌هاي پرهياهو
بيش‌فعالي يكي از شايع‌ترين اختلال‌هاي روانپزشكي كودكان است. تقريبا 7درصد از بچه‌هاي دنيا به بيش‌فعالي دچارند اما بسياري از كودكان بيش‌فعال ممكن است هيچ‌گاه به پزشك مراجعه نكنند يا به‌خاطر علائم خفيف بيماري‌شان شناسايي نشوند. بنابراين، آمار ابتلا به اختلال بيش‌فعالي ممكن است بسيار بيشتر از اينها باشد.
اين اختلال كه با كمبود تمركز و توجه همراه است و به اختصار به آن ADHD گفته مي‌شود، هنوز دليل مشخصي ندارد. آنچه مسلم است اينكه بچه‌هاي داراي اختلال بيش فعالي، با يك نقص مادرزادي در لوب پيشاني مغزشان متولد مي‌شوند كه باعث كاهش تمركز و كنترل بر رفتارهايشان مي‌شود. بعضي از محققان عواملي مثل استرس بارداري، آلودگي هوا، تغيير سبك زندگي و تغذيه را در بروز بيش‌فعالي مؤثر مي‌دانند اما هيچ‌كدام از اين ادعاها هنوز ثابت نشده است. ADHD در پسرها بيش از دخترها شايع است و درصورت وجود سابقه خانوادگي احتمال بيشتري وجود دارد كه بچه‌هاي بعدي هم بيش‌فعال باشند.
مهم‌ترين مشخصه بچه‌هاي بيش‌فعال رفتار تكانشي آنهاست؛ يعني بدون فكر و محاسبات قبلي و به‌طور ناگهاني كارهايشان را انجام مي‌دهند. مثلا ناگهان وسط خيابان مي‌پرند، پرحرفند و به محض آنكه چيزي به ذهنشان رسيد بيان مي‌كنند، بدون آينده‌نگري خرج مي‌كنند و به‌طور كلي كنترل كافي بر رفتارشان ندارند. اين بچه‌ها همچنين نمي‌توانند مدتي طولاني روي كاري تمركز كنند. همين كمبود تمركز هم باعث مي‌شود در يادگيري درس‌ها يا مهارت‌هاي عملي ساده مثل حل كردن پازل يا خانه‌سازي با لگو به مشكل بربخورند. آنها خواب ناآرامي دارند، حركات پراكنده و اضافي دارند و نمي‌توانند كارهاي ظريفي كه نياز به دقت دارند، انجام دهند. اگر چنين نشانه‌هايي را در بچه‌هاي اطرافتان مي‌بينيد، به‌احتمال زياد با يك مورد بيش‌فعالي مواجه هستيد.
- 6 قدم تا كنترل بيش‌فعالي
بيش‌فعالي از 3سالگي تشخيص داده مي‌شود و با بيشتر شدن سن كودك و رسيدن او به نوجواني، شدت علائم كمتر مي‌شود اما هيچ‌گاه علائم اين اختلال كاملا برطرف نخواهد شد و حتي ممكن است فرد همچنان در بزرگسالي دچار بيش‌فعالي و كمبود توجه و تمركز باشد. براي درمان بيش‌فعالي بايد اين نكات را بدانيد:
1- نخستين قدم براي درمان كودك مبتلا به بيش‌فعالي اين است كه مشكل را بپذيريد و با ربط‌دادن آن به شيطنت، بازيگوشي يا تأثيرپذيري از دوستانش، آن را انكار نكنيد. داشتن يك فرزند بيش‌فعال مشكلي نيست كه به تنهايي از پس حل‌كردنش برآييد و حتما بايد از يك روانشناس كودك كمك بگيريد. روانشناس بعد از بررسي اختلال كودك، به او مهارت‌هايي مي‌آموزد تا بتواند تمركز بيشتري داشته باشد و رفتارهاي تكانشي او به حداقل برسد.
2- بچه‌هاي بيش‌فعال نياز بيشتري به تحرك در فضاي باز دارند. يكي از توصيه‌هاي پزشكان براي اين بچه‌ها، فعاليت‌هاي ورزشي شديد مثل شنا يا رزمي است. جالب است بدانيد كه بسياري از قهرمان‌هاي ورزشي دنيا در كودكي بيش‌فعال بوده‌اند. مايكل فلپس، قهرمان شناي المپيك يكي از همين ستاره‌هاي بيش‌فعال است.
3- درصورتي كه چالش‌هاي كودك و خانواده‌اش زياد باشد يا عدم‌تمركز كودك منجر به افت تحصيلي او شود، نياز به دارودرماني وجود خواهد داشت. در اين صورت، روانشناس، شما را به يك روانپزشك ارجاع مي‌دهد تا با تجويز داروهاي خاصي به تحريك بيشتر مغز و كاهش نقص عملكردي آن كمك كند. دارودرماني باعث مي‌شود كودك تمركز بيشتري داشته باشد، كنترل‌پذيرتر شود و مشكلات او كاهش يابد. يادتان باشد كه اين داروها فقط بايد زيرنظر پزشك مصرف شوند و هر تغييري در دوز دارو يا ترتيب استفاده آن، نيازمند نظر روانپزشك است.
4- درباره بچه‌هايي كه مدرسه مي‌روند، حتما معلم را از اختلال بيش‌فعالي كودك مطلع كنيد. اين بچه‌ها با وجود اينكه از هوش كافي برخوردارند، به‌دليل كمبود توجهشان نمي‌توانند به اندازه همسن و سالانشان در درس‌ها موفق باشند. از معلم بخواهيد در مقابل كودك بيش‌فعال صبورتر باشد و با دادن تكليف‌هاي متفاوت به تمركز بيشتر او كمك كند.
5- برخي مطالعات نشان داده‌اند كه رژيم‌هاي غذايي كه قند و نمك پايين‌تر، كربوهيدرات كمتر و كافئين محدودتري دارند، براي كودكان مبتلا به ADHD مناسب‌ترند. غذاي اين كودكان بهتر است سرشار از پروتئين و سبزيجات باشد و از خوردن فست‌فودها، غذاهاي كارخانه‌اي و تنقلات دوري كنند.
6-كودك بيش‌فعال انرژي بيشتري از شما مي‌گيرد چون نه‌تنها مثل كودكان عادي حرف شنوي ندارد بلكه نياز به مراقبت و توجه بيشتري دارد تا با رفتارهاي تكانشي‌اش به‌خود صدمه نزند. اين كودكان همچنين بيشتر در معرض آسيب‌هاي اجتماعي و رفتارهاي خلافكارانه و پرهيجان هستند. بنابراين چالش‌هاي زيادي با او خواهيد داشت كه آرامش زندگي‌تان را تحت‌تأثير قرار مي‌دهد. براي يادگيري شيوه‌هاي تربيت يك كودك خاص، به روانشناس خانواده مراجعه كنيد تا به شما و ديگر اعضاي خانواده روش‌هايي براي ارتباط بهتر با كودك را آموزش دهد.
- شيطنت كودك، بيش فعالي نيست
يك نكته مهم در خصوص بيش‌فعالي اين است كه شيطنت گاه به گاه كودك‌مان را به پاي بيش‌فعالي او نگذاريم. بالاخره يادمان باشد كه كودكان انرژي زيادي دارند و اين انرژي را با بازي كردن و دويدن و اين جور فعاليت‌هاي پرجنب و جوش تخليه مي‌كنند، خانه‌هاي آپارتماني و كوچك اين دوره و زمانه هم كه اجازه هر فعاليتي را از كودكان گرفته. البته هیچ آزمایشی وجود ندارد که با انجام آن بتوان گفت کودک دچار بیش‌فعالی است، اما اغلب پزشکان با پرسش‌هایی که انجام می‌دهند و بررسی رفتار کودکان و میزان اهمیت آن براساس سن و سال او سعی می‌کنند تشخیص صحیح را داشته باشند. آنها باید عواملی مانند عصبانیت، اختلال یادگیری، افسردگی، طلاق یا بیماری یکی از اعضای خانواده را هم در نظر بگیرند و بعد درباره بيش‌فعال بودن يك كودك نظر بدهند. پس به محض ديدن شيطنتي از فرزندتان، نگران نشويد و شال و كلاه نكنيد كه به نزد يك روانشناس برويد.